Samenvatting socialezekerheidsrecht
Hoorcollege 1: Introductie
SZ: het begrip – de definitie
• Definitie? → niet in de wet, wel in de literatuur bijv.:
SZ = het geheel van regelingen die vormgeven aan de solidariteit met personen die geconfronteerd
worden met (de dreiging van) een gebrek aan inkomen uit arbeid of met bijzondere kosten.
SZ = regelingen die bescherming bieden bij sociale risico’s en bij behoeftigheid en die
uitkeringsgerechtigden steun geven bij het vinden van werk
• Sociaal risico?
o Gebrek aan inkomen uit arbeid
o Bijzondere kosten
➔ Oorsprong: ILO nr.102, 1952: Minimumstandaarden sociale zekerheid: lijst sociale risico’s
(lijst is verouderd)
➔ Ontwikkelingen: gemeenschap/politiek kiest welke sociale risico’s
blijven/vervallen/belangrijker worden/minder belangrijk worden
Sociale risico’s
• NL
• Europa: o.a. Verordening 883/2004
• Internationaal – o.a. ILO nr.102
Achtergrond ontstaan
• Privaatrechtelijk (bijv. de werkgever, kerk)
• Uitbouw van SZ door:
o Bismarck (alleen voor de werknemers, hoger uitkering)
o Beveridge (voor alle inwoners van het land een sociale zekerheid, lager uitkering;
basis/minimumniveau want het betreft meer mensen)
• Publiekrechtelijk
• Hybride karakter in Nederland, want een combinatie van de twee stelstel: zowel
privaatrechtelijk als publiekrechtelijk
• Inhoud evolueert: de samenleving ‘beslist’ welk risico hoeveel bescherming krijgt → want
kost allemaal geld; hoe meer je wilt opvangen, hoe hoger je premies/belastingen moeten zijn
en op een gegeven moment wordt het te duur
Recht op SZ
Voorheen was het een gunst, nu is het een sociaal grondrecht → art. 20 GW; iedereen heeft recht op
bescherming wanneer een sociaal risico/nood zich voordoet.
Doel / functies SZ nu
• Waarborgfunctie → Inkomensvervanging vb. AOW, Anw, ZW, WIA, WW,
Inkomensondersteuning vb. gezondheidszorg, zorg, gehandicapten, gezinslasten
• Activeringsfunctie → Accessoir aan inkomensbescherming (hangt daarvan af)
Solidariteit in SZ
Bepaalde groep mensen zijn verplicht om voor een ander groep te zorgen, bijv. AOW.
Deze wijze van stelsel= omslagstelsel: generatiesolidariteit
1
, - Vb AOW; wordt nu betaald door de werkenden
- Probleem: vergrijzing + ontgroening
- Oplossing?; AOW leeftijd verhogen, AOW bedrag verlagen
Van rechtswege verzekerd zijn (verzekeringsbeginsel - equivalentiebeginsel)
- Verplichte premiebetaling
Uitdaging?
- De zzp’er
- De niet-standaardwerkenden (bijv. oproepkrachten)
SZ in NL
• Werknemersverzekeringen
• Volksverzekeringen
• Bovenwettelijke regelingen
• Drie-pijler-stelsel
1ste pijler: solide basis geregeld door de overheid, bijv. recht op AOW ongeacht of je hebt gewerkt of
niet.
2de pijler: alles dat geregeld is door de werkgever, bijv. de verzekeringen. Dit komt als extra op de 1 ste
pijler.
3de pijler: wat mensen zelf sparen= privé voorzieningen, bijv. belegen.
Wat hebben we in NL; links of rechts?= afhankelijk van eigen inkomsten/situatie en van een
organisatie in een bepaald land!
2
,Hoorcollege 2: Personele werkingssfeer (werknemersverzekeringen)
Sociale zekerheid is een nationale bevoegdheid → elk land mag op zijn eigen manier inrichten,
vandaar dat het nogal kan verschillen.
Socialezekerheidsstelsel in NL
Begrip werkingssfeer
• Doelgroep:
- Binnengrenzen → In NL is grootste onderscheid tussen de economisch actieven en niet
actieven
- Buitengrenzen → andere landen; elk land mag eigen keuzes maken!
- Relevantie → degene die premies betaald, is verzekerd
• Volksverzekeringen = Ingezetenen
• Werknemersverzekeringen? = Kijk in de wet! ZW / WW / Wet WIA
• ZW:
- artikel 19: “verzekerde” heeft recht op ziektegeld
- artikel 20: “werknemers” zijn verzekerd
- artikel 3 t/m 8c: werknemersbegrip
• WW:
- artikel 15: recht op uitkering voor “werknemer” die werkloos is
- artikel 3 t/m 8a: werknemersbegrip
• Wet WIA:
- artikel 7: verplicht verzekerd is de “werknemer”
- artikel 8 en 9: werknemersbegrip, expliciete verwijzing naar ZW
- artikel 47 lid 1: de “verzekerde” die ziek wordt én …
- artikel 54 lid 1: de “verzekerde” die ziek wordt én …
Hoofdregel begrip werknemer → artikel 3 ZW / WW
• Begrippen zijn niet identiek!
“… de natuurlijke persoon - jonger dan de AOW-leeftijd - die in privaatrechtelijke of publiekrechtelijke
dienstbetrekking staat.“ → AOW criterium staat in de WW en niet in ZW; want beleid in NL is erop
gericht om werknemers zolang mogelijk te laten doorwerken. Officieel kan een werknemer na AOW-
leeftijd in de ziektewet komen (voor max. 13 weken), want er zijn mensen die na het bereiken van de
AOW-leeftijd blijven werken.
Ziektewet uitkering komt vanuit het UWV en geldt voor alle werknemers die na juli 2016 ziek zijn
geworden, maar niet voor mensen met een riskpolis of een orgaandonatie → voor deze mensen
gaan de werkgever en UWV in overleg. Het UWV blijft wel uitkeren. De andere werknemers, de
ouderen die ziek worden, worden officieel uit de ziektewet betaald, maar de werkgever moet het
UWV terugbetalen (ziektewetpremie terugbetalen, omdat zij daarover geen werknemersverzekering
betalen art. 29 lid 5 en 104 ZW).
3
, • De Wet WIA sluit in artikel 8 lid 1 aan bij de omschrijving van de ZW
• Op deze regel volgen in de wet uitbreidingen en beperkingen
→ In het sociaalzekerheidsrecht hebben we een iets breder uitleg van het begrip werknemer dan in
het privaatrecht (want hier is privaatrechtelijk en publiekrechtelijk!).
3. Het werknemersbegrip
• Publiekrechtelijk → ambtenaren, zie Wnra
• Privaatrechtelijk → arbeidsovereenkomst naar het BW
Het werknemersbegrip – art.7:610 BW
Instructiebevoegdheid → het is voldoende dat enkel de mogelijkheid tot deze bevoegdheid bestaat.
HR: Gouden Kooi-arrest:
- alle omstandigheden geval, in onderling verband bezien
- hetgeen partijen voor ogen stond bij aangaan overeenkomst
- de wijze waarop partijen uitvoering hebben gegeven
Handvatten die de wet biedt, is uitgelegd in jurisprudentie.
• HR: neigt naar beoordeling op bedoeling van partijen
• CRvB: neigt naar beoordeling op feitelijke situatie.
• O.a. door Gouden Kooi-arrest: wel toenadering tot elkaar.
• Derde belangrijke bron in SZ = beleidsregels UWV (voor de werknemersverzekeringen, voor dat
andere is het de SVB)
• Beleidsregels uitvoerder (UWV) leveren aanvullende criteria:
- Werkzaamheden wezenlijk onderdeel bedrijfsvoering?
- Verricht binnen organisatorisch verband werkgever?
- Financieel belang bij onderneming? Familieband? (als het op een zelfstandige lijkt)
- Eerder werkzaamheden verricht als werknemer?
• Let op: een zelfstandige is géén werknemer en is dus (nog?) niet verzekerd! De wet heeft het
namelijk niet over een zelfstandige, maar een werknemer!
- Artikel 4 lid 1 en 5 WW / ZW, artikel 8 lid 1 Wet WIA
- Schijnzelfstandige: Kijk naar: ondernemersrisico, investeringen, KvK-inschrijving, meerdere
opdrachtgevers, personeel etc. → als je kijkt naar de uitvoering, zou je amper verschil
kunnen zien met een normale werknemer van het bedrijf.
4
