OU MODULE: SCHOUDERS ERONDER EN VOORUIT, welvaart in zwart-wit
Inleiding
blz. Woord vooraf
internationale uitwisseling van personen is agv technologische, economische en politieke ontwikkelingen in laatste 50 jaar toegenomen. Europese integratie versterkt he
maar; culturele verschillen tussen Euro landen zijn niet verdwenen. Eenwording van Europa met sporen van verdeeldheid (oorlog). Naast inte
Cultuur soms zaak van leven en dood (niet in NL). Van W'schap wordt wel verwacht de betekenis van cultuur voor welvaart en welzijn te verhelderen.
Culturele relaties tussen NL en andere Euro landen is onderwerp van onderzoeksprogramma 'De Nederlandse cultuur in Europese context'. 5 delen -> historische dwa
14 * 1650 Consolidatie van vd Republiek der Verenigde Nederlanden; na periode van strijd op hoogtepunt van macht (politiek, economisch & cultuur).
* 1800 Republiek had centrale positie verloren. Ontwikkeld tot nationale eenheidsstaat.
* 1900 2e gouden eeuw met economische en culturele bloei.
* 1950 werderopbouw, groeiende welvaart en totstandkoming van verzorgingsstaat. En ook nationale integratie en internationale orientatie in econo
Vrede van Munster (1648) onderzoek gericht op Noordelijke Nederlanden, M'eeuwen uitgesloten. 1648; niet alleen erkenning van Republiek der Verenigde Nederlanden
15 Rekenschap (5e deel) samenvattende beschouwing met conclusies en antwoorden op theoretische vragen.
historicus Jan Romein studie 'Op het breukvlak van 2 eeuwen: de westerse wereld rond 1900'. Studie over kort tijdsbestek (om versplintering van geschiedbeeld teg
verklaringen van culturele bloei en verval niet te vinden in deze studie, geen theoretische verklaringen, maar wel antwoorden op specifieke vragen over bv belang van on
contrast tussen ijkjaren maakt duidelijk dat er veel veranderd is, maar ook veel gelijk is gebleven.
Inleiding
19 ontwikkelingen van het sociaal-culturele leven in decennia na WO II. Verwevenheid van Cultuur, Economie en Politiek staan centraal, maar ook mate van internationa
transformatie van NL tussen 1945 & 1973 op economisch, sociaal & cultureel gebied wordt in boek geanalyseerd aan de hand van secundaire bronnen. Lastig, -> cu
vb onderwerpen; jeugdcultuur en visuele media.
Herrijzend NL' ('44-'50) congres ('80); op zoek naar antwoord op de vraag naar historisch gehalte van vernieuwing en vooruitgang.
20 P.W. Klein concludeerde dat de naoorlogse geschiedenis, itt oorlogsgeschiedenis, nauwelijks aandacht kreeg. Verandering vanaf jaren '70.
tijdvak 1944-1950 herstel en vernieuwing tegelijkertijd mogelijk?
.'Nederland 1955-1973' , ontwikkelingen & internationaal kader'. Congres ('86) over bestudering naoorlogse geschiedenis. Over opkomst TV, massacultuur, economis
Von der Dunk constateerde in zijn 'algemene typologie van NL van '55 tot '73' dat moderne geschiedschrijving verbreed en verdiept was door inbreng sociologie & politic
.'botsing der generaties' dit thema deed zijn intrede op onderzoeksterrein. In jaren '60 geactualiseerd door Righart & Kennedy.
Van Berkel wees op verzelfstandiging van deeldisciplines vd historische w'schappen. Gevolg; ontwikkelingen van de 1, gevolgen moeilijk in te schatten voor ander
21 Verzuiling, pacificatie en kentering in de Nederlandse politiek (Lijphart, 1968); periode '17-'67 is 1 afgerond tijdperk. Richtingenstrijd tussen aanhangers van jaren '50 e
participatiedemocratie het tijdperk van verzuiling en pacificatie ('17-'67) werd van pacificatiedemocratie getransformeerd tot participatiedemocratie.
Land van kleine gebaren (Liagre Bohl, 1999); jaren '50 -> toonbeeld van burgerlijk-verzuilde M'ij. Sociale rust, geografische stabiliteit & passiviteit aan onderkant M'ij.
Stuurman in artikel (1984) 'het zwarte gat van de jaren '50' -> Stuurman probeerde aan te tonen dat diverse subculturen verzet boden tegen verzuiling;
22 .'Een stille revolutie' Cultuur & mentaliteit in jaren '50. Congres ('95); over stille revolutie v. w'schappers & k'naars die zich verzetten tegen massaM'ij, schaalvergr
de lange jaren 50' verklaringsmodel voor de veranderingen in economie & samenleving in BRD ('49-'66). Ook voor NL, want vergelijkbaar.
targets motorisering, toerisme en massaconsumptie agv opkomst van Amerikaans beschavingsoffensief. Concept 'de lange jaren '50' was tegenhanger
23 wirtschaftswunder volgens Abelshauser; eigen Duitse doctrine van sociale markteconomie. Sociale hervormingen, identificatie Duitsers met industriele samenle
grepen terug naar tradities en ervaringen, niet alleen uit Republiek van Weimar, maar ook uit het Derde Rijk. Kentering in jaren '60; teruggan
, Op zoek naar leefruimte ('66) manifest waarin gesteld werd dat Nederland met z'n bevolkingsgroei het best bewoonbaar kon blijven dankzij nieuwe technieken. (maar futu
2e Nota over Ruimt. Ord. itt manifest werden grote technische systemen (R'damse haven, Schiphol, wegennet) ingebed in sociale programma's van verheffing, spreidin
27 .'jaren van berekening' ('45) in '45 Centraal Planbureau opgericht; euforie over organisatie, planning & studering, in '73 Sociaal & Cultureel Planbureau opgericht; beheer
.'de nieuwe schikking' succesvol convenant tussen overheid, vakbeweging en bedrijfsleven had rond '70 kracht verloren. Ondergeschiktheid inkomensverbetering v
(8) industrialisatienota's waarin van overheidswege sturing werd gegeven aan harmonische ordening van Nederlandse industrie. Ook op bedrijfsniveau -> Shell
.'culturele revolutie' geen anti beweging, maar anders beweging; rond '65 veranderende structuur bedrijfsleven, versnelde uitbouw verzorgingsstaat vormden opm
vertrouwde aspecten van modernisering (dirigisme, planning, ordening, amerikanisering, schaalvergroting, technische innovatie) kwamen on
Pernis-Boltlek-Europoort-… Culturele revolutie had onverwachte produktieve kanten; kraamkamer vh actiegroepenwezen en vd milieuwetgeving in NL. Expansie chemisc
28 .'verwilderde massajeugd' Nozems met apolitieke, onderkoelde houding, teleurgesteld in moderne wereld van volwassenen. Opkomst welvaarts- en verzorgingstaat in j
.'Herrijzend Nederland' verloor glans nadat de 'lange jaren '50' beeindigd werd. Collectieve herinneringen (verschrikkingen en heroiek van oorlog) werden door histori
monument op de Dam bedoeld als herinnering aan jaren van onderdrukking en verzet, werd uiteindelijk symbool van nationale cohesie.
De Bezetting (L. de Jong, '60) historische voorstelling van oorlog en verzet op demagogische wijze gedemocratiseerd.
Ondergang. De vervolging en verdelging van het NL'se jodendom ('65); nationale annexatie van geschiedbeeld; ontmaskering van genationaliseerde voorstellingen v. oorlog
29 einde van lange jaren '50 gemarkeerd door groei van een andere economie en door expansie van de verzorgingsstaat, maar bovendien door crisis van het 'nationale be
aandrijvers van snelle en stabiele groei; materiele hulp (Marshallplan), kennisimport uit VS, nieuwe vormen van planning en spectaculaire ontwikkeling van g
moderne verzorgings- en consumptiemaatschappij; kwam niet uit de lucht vallen; moet beschouwd worden als completering van wat in 1e helft 20e eeuw was opge
NL op de schop! na voorzichtig over herstel en wederopbouw te hebben gesproken in jaren na WO II, werd samenleving bevangen door zeldzaam gevoel van op
.'Stad Nederland' vanaf '65 veranderde het perspectief op economische groei en euforie over nieuwe landschap van 'Stad Nederland'. Alles waar 'opbouwgene
en technologie en vele varianten van planning en ordening) werd onderuit gehaald. Nieuwe generatie 'babyboomers' bleek allergisch voor alle
30 .'sociale & politieke leven' historische omstandigheden van economische groei en materiele welvaart en het effect op het dagelijks leven (deel III van boek).
ZWO hervormingen op tal van terreinen van onderwijs en wetenschappelijk onderzoek; vb in '47 ZWO opgericht om internationaal weer mee te do
.'beweging in de cultuur' 4e deel einde van culturele en politieke heerschappij begon zich af te tekenen (naoorlogse literatuur, beeldende kunst, film en podiumkunst
economische groei en welvaartsverbetering.
31 .'een verborgen continuiteit' reconstructie van Nederland lijkt zich buiten blikveld van kunstenaars te hebben voltrokken. Dit is schijn; bv documentaires.
H1 .'Paradijs van onbegrensde economische groei'
35 Inleiding
Schaalvergroting ('55+) in scheepsbouw en overslag stukgoed zorgde voor aanpassing en uitbreiding beschikbare infrastructuur. Belangrijke keuze tussen cultuurgron
Plan 2000+ ('69) grote uitbreiding haventerrein Voorne-Putten stuit op groot verzet. Haven wordt als bedreiging gezien voor leefbaarheid in stedelijk milieu. S
36 aantrekkelijke leef- en woon……omgeving; R'dam koos voor individuele welvaart, meer en betere woningen. Burgemeester en directeur havenbedrijf konden niet meer allee
modernisering van NL in de periode tussen '48 en '73 in internationale context -> onderwerp van boek. Historische en maatschappelijke ontwikkeling; directe result
technische innovaties.
.'economisch wonder' vanaf '48 (toen in economische zin de naoorlogse periode begon). Effecten in gehele samenleving te zien.
modernisering van NL vb; professionele managers, duurzame consumptiegoederen (auto), aanpassing binnensteden (diensten), voortvarende ontwikkeling achterg
Dit boek moet tegenstrijdigheden en ambivalenties laten zien die van het begin af aan proces van modernisering zowel in economische als in sociaal-c
The End of Affluence tussen '67 en '73; periode van uiteenvallen brede consensus tussen overheid & samenleving over economische groei als grondslag voor verni
Rotterdamse haven prachtig Nederlands voorbeeld van verstoring van optimisme over toekomst van het westerse welvaartsmodel.
,40 .'balanced life' industrie & techniek moesten na WO II zorgen voor 'balanced life' in Eng & VS. In NL, culturele elite waarschuwde al voor 'gemakkelijke consu
nieuwe structuren negatieve sfeer door frustratie uitblijven van nieuwe structuren op gebied van economie, het sociale leven, de politiek en cultuur.
Het economisch wonder
vernieuwingsideaal verzuiling stond sociale vernieuwing in de weg, zorgde wel voor vernieuwde economie. Consensus binnen verzuilde kaders van werkgevers en
41 neutralisering van schokeffectvan de industrialisatie door zuilen met hun organisaties. Ook; geruisloze aanpassing van de bevolking aan veranderende leefomstandigheden d
economisch systeem gebaseerd op relaties tussen kapitaal, arbeid en staat (tijdens interbellum) werd hersteld, ipv 'normale' orde die in '18 had geleid tot werkloos
J.M. Keynes aspect 1; nieuwe theorie, waarin staat zich diende bezig te houden met het functioneren van de markt.
verwetenschappelijking aspect 2; ontwikkeling van econometrie en micro-economie voorbeelden van verwetenschappelijking economisch denken (oa Tinbergen).
proces van economische… …vernieuwing werd in NL al voor de oorlog ingezet. Resulteerde in opkomst en uitbouw chemische industrie, dienstensector en automatiserin
open-markteconomie wonderlijk contrast; in WO II was NL gewend aan overheidsmaatregelen, dus 'geleide economie', maar ook economisch beleid met de overhe
42 .'geleide economie' wonderlijk contrast; overheid ondersteunt industriebeleid; beheersing lonen & prijzen, progressieve belastingen en ingrijpend stelsel van soc
industrie als trekpaard verbetering van internationale positie; industrie als trekpaard van economische vernieuwing. In NL werd dus gekozen voor economisch groeib
economische groei (agv succesvolle politiek) tussen '51 en '73 (periode v. herstel & wederopbouw) explosieve toename welvaart door export & industrialisatie, -
succes macro-economische… …politiek; er werden bronnen gecreeerd voor financiering verzorgingsstaat (gekenmerkt door afgerond stelsel van sociale grondrechten en gr
omwenteling samenstelling van de Nederlandse beroepsbevolking, in fysieke, sociale en culturele mobiliteit en in consumptiepatroon. Tevens fundament gelegd voor 'm
opbloei internationale handelen wereldeconomie waren oorzaak van Nederlandse 'economisch wonder'. 3 factoren belangrijk; *
1* overheid en sociale partners zorgden mbv loon- en prijspolitiek voor versterking internationale positie -> export boom.
2* uitbreiding en modernisering van de industriele-productiecapaciteit (mbv VS; industrieel onderzoek, technologische innovatie en bedrijfsma
43 3* maar ook; economisch wonder was eigenlijk einde van proces dat reeds in 1890 was ingezet. Interbellum geen periode van stilstand (NL econ
centralisering tijdens WO II minutieus tot stand gebracht; overheid kreeg zeggenschap over verbruik en productie in de industrie, ontwikkelde prijsbeheers
Periodisering
De jaren 1963-1965 Paradox; industriele emancipatie van NL compleet, maar positie industrie als belangrijke pijler aangetast. Naoorlogse groei bepaald door ontw
jaren '63-'65 fungeren als scheiding.
44 industrialisatie noodzakelijk door tekort aan arbeidsplaatsen en negatieve betalingsbalans. Explosieve groei bevolking NL (en gevolgen daarvan; werklooshe
proces van desintegratie van factoren die eerder gunstig waren, keerden zich tegen volkshuishouding. Vb; groeitempo industriele prod. & arbeidsprod.. Vanaf '63; econ. gro
werkgevers in de industrie gingen arbeid vervangen door kapitaal, -> ontmanteling harmoniemodel; concensus overheid, werkg. en werkn. verdween geleidelijk. Bres in
sociale gevolgen niet zichtbaar door groei van werkgelegenheid in bouw, tertiare en quartaire sector. Groei dienstensector vanaf '50 -> NL niet uniek in Europa;
ontwikkelingen import/exporimport daling van voedingsmiddelen, kleding en schoenen. Export stijging van chemische producten en machines. Chemische industrie rond
45 Nederlands bedrijfsleven overleven dmv aanpassing van de industriele structuur (afstoting en sluitingen); schaalvergroting (fusies) en kapitaalinvesteringen.
Verschraling (van nationale productenpalet)
46 .'onbeheersbaarheid van groeisociaal-economische spanningen agv verschuivingen in economische groeiproces (gevolgen voor; werkgelegenheid in landbouw, industrie en
na analyse importcijfers signaleerde Messing 2e trend; opkomende welvaartmaatschappij.
industrie belangrijk voor economie; tot '60 meer import van investeringsgoederen dan consumptiegoederen. Na '65 veranderde dat; groei grondstoffen
reeel besteedbaar inkomen…NL van '59 snel welvarender. Centrale loonpolitiek bleef overeind, maar arbeiders eisten meer loon; van '48 tot '54 geen loonsverhoging, daar
veranderende waardering van.. werknemers voor concensus; individuele welvaart was belangrijker dan volledige werkgelegenheid. Minder sociaal…
beslissende omslag in naoorlogse economie niet veroorzaakt door loongolf van '63-'64, maar eerder; '59; internationale concurrentiepositie verslechterde en van
onrust in de jaren '60 ,maatschappelijke, sociale en culturele veranderingen kwamen voort uit; verschuivingen binnen industriele productie, deindustrialisatie en d
, 49 .'de modernisering van NL' fenomenen; veranderende samenstelling beroepsbevolking, verbetering in welvaart & verzorging en kennisinfrastructuur, ontsluiting achterg
Marshallhulp modernisering NL ( gelijktijdig ook in GB, F'rijk, D'land en B.); programma uit VS moest politieke, militaire & economische hegemonie bevestige
50 .'balanced life' verbindingen tussen industriele prod. & andere levensstijl, maar ook technische innovaties gekoppeld aan massaconsumptie. Verbindingen b
Engeland Amerikaanse formule in elk land anders agv wisselende politieke kaders. In Eng.; onevenwichtig & gepolitiseerd industriebeleid, overheid stu
Europa demografische ontw. (bevolkingsgroei & immigratie) anders dan in Eng.. In NL, Fr en DL econ. modernisering; reductie agrarische sector, groe
Frankrijk overheidscontrole beperkt tot enkele basisindustrieen. Sociale arrangementen (volkshuisvesting) niet belangrijk. Pas na '58 econ. moderniser
West- Duitse Bondsrepubliek grootste wonder; verbinding bevolkingsgroei, volledige werkgelegenheid, groeiende welvaart en lage inflatie (voor langere tijd). Nieuw politi
51 schommelingen wereldmarkt(agv Koreacrisis) zorgen voor enorme dynamiek in Duitse economie, maar ook sociale correctie. Uitvoering sociaal-politiek programma; opbou
wirtschaftswunder tussen '48 en '66; D'land krijgt eigen socio-economische identiteit als industriele natie; eigenlijk continuering van proces van industrialisering
snelle liberalisering lonen en prijzen, zachte sturing Duitse overheid-> brede lagen profiteren van econ. wonder. Vanaf '52; opmars consumpti
Paradoxen
Nederland tov Europa en VS; tussen '51 & '73; tempo en lange duur, maar ook complexe koppeling tussen verzorging,welzijn aan econ. groei. Ook sterk r
52 woningmarkt fricties tussen econ. haalbaarheid en sociale wenselijkheid. Woningbouw is wankele zuil onder verzorgingsstaat. Overheid dominant en regu
regime van aanbodplanologieoverheidsmaatregelen vooral geconcentreerd op werkgelegenheid en productievraagstuk; heeft geleid tot lange woningnood en verwaarlozi
verhouding tussen collectieveen individuele welvaart -> spanningsveld is karakteristiek voor NL; aandacht ging vooral uit naar collectieve welvaart.
persoonlijke vrijheid op socio-cultureel gebied (kunst, geloof, seksualiteit); veranderende verhouding tussen overheid en burger leidde tot maatschappelijke en fi
Nederland veranderde in land met grote collectieve sector (door ontzuiling meer druk op overheid). Gevolg; premiedruk, druk op fysieke structuur van s
53 Modernisering
naoorlogse westerse s'leving modernisering, secularisering en technologisering vormen ethos van de samenleving na WO II, maar grondslagen al voor oorlog gelegd.
modernisering historische fusie tussen individuele emancipatie & technische beheersing; in NL van 1500-1815 & vanaf 1890. periode '48-'73 relatief homoge
toegenomen welvaart in NL niet uniek. Zorgde na '45 voor versnelling modernisering in 3 gedaanten;
1* mathematiserende werkelijkheidsopvatting
2* verruiming van het gezichtsveld
3* articulatie van sociaal-geografische verschillen
.'Dutch miracle' economisch wonder is eigenlijke motor van modernisering NL; volgehouden conscensus was het wonderlijkst aan 'Dutch miracle', niet de eco
54 .'besluitvormingselite' opkomst nieuwe, bepalende elite niet nieuw, maar deskundigheid, professionaliteit en wetenschappelijkheid zorgden voor conscensus. Vb; n
mathematisering vd s'leving wiskundigen speelden rol in loop jaren '50; overheid en m'schapp. organisaties zorgden voor mentaliteitsverandering in NL; bestaande weers
.'de verruiming vh gezichtsve .'opkomst afstandsbediening'; auto en TV gaven impuls aan sociale, culturele en fysieke mobiliteit van bevolking;
.'ontknopingsgeschiedenis' vanaf jaren '50; individuele zelfontplooiing van de mens steeds minder ondergeschikt aan collectieve normen en waarden.
.'de-territorialisering' geleidelijke onthechting van NL'se volk van zijn grondgebied.
55 auto = letterlijk verruiming… ...van gezichtsveld; transformatie familieleven en vrijetijdsbesteding; emancipatie individu. Vanaf '65; niet-territoriale, functionele ruimten (
effecten van auto & TV Kwinter; erosie & teloorgang van existentiele relatie van mens tot zijn materiele & gebouwde omgeving; vanaf '70 'kunstmatiger worden dage
articulatie vd sociale-… …geografische verschillen; sommige industrieen en streken, maar ook bepaalde bevolkingsgroepen, deden het beter dan andere. Moderniteit
uitbouw rijkswegennet vanaf '60; effectieve aansluiting van NL op Europese infrastructuur en ontsluiting van binnenlandse ontwikkelingsgebieden; 60% was achterge
Nederland werd in jaren '50 & '60 betrekkelijk moderne samenleving; nog niet geheel, maar met enclaves ('eilanden' met eigen bedoelingen, wetten en
H2 Het geluid van Amerika
