Inhoudsopgave
1.1 HC Introductie Zorg en Welzijn (gastspreker Jerry Allon & Lieke Oldenhof) (di 28 april) ......................................................................... 2
1.2 TG Bespreking literatuur: Presentaties en vragen over de roep om actief burgerschap (di 28 april) ..................................................... 6
1.3 HC Beleidsparadigma's: Van verzorgingsstaat naar participatiesamenleving? (Lieke Oldenhof) (wo 29 april) ....................................13
1.5 TG Toepassing literatuur: Ideeën over actief burgerschap herkennen in de programma's van lokale politieke partijen (do 30 april)
...........................................................................................................................................................................................................................17
2.1 HC Beleidsveranderingen in zorg en welzijn: Burgerparticipatie en de praktijk van de jeugdzorg (Hester van de Bovenkamp &
Suzanne Rutz) (ma 4 mei) .................................................................................................................................................................................21
2.2 TG Bespreking literatuur: inventarisatie voors en tegens burgerparticipatie (ma 4 mei) ......................................................................31
2 .........................................................................................................................................................................................................................33
2.5 TG Toepassing literatuur: Participatieproblemen en -oplossingen in ggz en jeugdzorg (do 7 mei) ......................................................33
3.1 HC Systeem van het jeugdrecht (Ernst Hulst); Jeugdzorg in de praktijk (ma 11 mei) .............................................................................35
3.2 TG Toepassing en oplossing casus jeugdrecht (di 12 mei) .......................................................................................................................53
3.3 AVVG Omgaan met rechtspraak, regelgeving en literatuur (woe 13 mei) ..............................................................................................60
3.4 HC Wet Maatschappelijke Ondersteuning (Eline Linthorst) (wo 13 mei) ................................................................................................61
3.5 TG Toepassing literatuur: maatwerk versus rechtsgelijkheid en rechtszekerheid (do 14 mei)..............................................................69
4.1 HC Dutch Municipalities and the role of International Law (ma 18 mei) ................................................................................................77
4.2 TG Literature discussion: Family life and the significance for children's rights (di 19 mei) ....................................................................84
4.3 HC Children and healthcare access (Ernst Hulst) (di 19 mei) ...................................................................................................................85
4.5 TG Literature & Case: read and understand international law cases and the significance for national law (wo 20 mei) ....................91
1
,1.1 HC Introductie Zorg en Welzijn (gastspreker Jerry Allon & Lieke Oldenhof) (di 28 april)
Leerdoelen:
• reflecteren op belangrijke verschuivingen en spanningen in de beleidsdoelen t.a.v. zorg en welzijn, met speciale focus op
jeugdzorg en ggz
• het persoonlijke verhaal van de ervaringsdeskundige relateren aan de centrale perspectieven van dit blok: het beleids-,
juridische, organisatie/professional- en burgerperspectief
Verplichte literatuur:
• Duyvendak, J.W. en E. Tonkens (2018) Inleiding: De beloften van nabijheid en de verhuiselijking van de zorg. In: F. Bredewold,
J.W. Duyvendak, T. Kampen, E. Tonkens en L. Verplanke. De verhuizing van de verzorgingsstaat: Hoe de overheid nabij
komt. Amsterdam: Van Gennep.
De beloften van nabijheid en de verhuiselijking van de zorg
Twee overkoepelende beloften van nabijheid
• De eerste belofte van nabijheid luidt dat gedecentraliseerde zorgverlening de veel beklaagde versnippering en de
bureaucratie kan helpen bestrijden door ‘integraliteit’ en ‘generalistische’ professionals. Lokale professionals, laagdrempelig
georganiseerd in wijkteams, zouden en meer directe band met burgers kunnen aangaan dan de ‘bureaucraten’ van
‘anonieme zorgkantoren’.
• De tweede belofte van nabijheid is dat het aandeel van de informele hulp zal toenemen. De langdurige zorg zou zich daarom
op lokale schaal moeten organiseren: een verzorgingsstad op dorp in plaats van een verzorgingsstaat. Deze nieuwe, lokale
verzorging berust op een ander soort solidariteit, namelijk met nabijen en bekenden, in plaats van de anonieme solidariteit
van de verzorgingsstaat. De belofte, maar ook de opdracht vanuit het beleid, is dat mensen in die nabijheid veel meer voor
elkaar zullen overhebben.
o Het is een verschuiving van passieve naar actieve solidariteit (Trappenburger, 2009).
Zelfredzaamheid
De verhouding met de overheid zou drastisch moeten veranderen: niet langer zouden burgers het recht hebben om op de landelijke
overheid te steunen, zij zouden door de lokale overheid geholpen moeten worden dat zij meer voor zichzelf en voor hun naasten
gaan zorgen. De notie van ‘zelfredzaamheid’ neemt in de veranderingen die in de verzorgingsstaat worden doorgevoerd dus een
sleutelrol in. Het beleid wordt gelegitimeerd in termen van bevordering van zelfredzaamheid.
Ook wordt gesteld dat burgers zelf meer zelfredzaam willen zijn en een beperktere verzorgingsstaat verlangen. Empirisch onderzoek
ondersteunt deze gedachte echter niet eenduidig. Van den Broek toont aan dat er zich tussen 2002 en 2011 een verschuiving heeft
voorgedaan van wat hij noemt een ‘warmmodern zorgideaal’ (waarin overheid en burgers gezamenlijk verantwoordelijkheid dragen
voor de zorg aan hulpbehoevenden) naar een ‘koudmodern zorgideaal’ (waarin zorgverlening door familieleden juist als onwenselijk
wordt gezien).
Democratie
Er is nog een derde belofte van nabijheid: de belofte dat nabijheid ook democratischer is. De decentralisaties beloven niet alleen een
grotere nabijheid tussen burgers en professionals maar ook tussen burgers en bestuur, en tussen professionals, hun organisaties en
het bestuur.
Sociologie van de nabijheid
2
,In de sociologie is er op het eerste gezicht een voor de hand liggende theorie die deze grotere lijnen in beeld kunnen brengen. Dat is
de benadering van Jurgen Habermans (1987), die enigszins gevulgariseerd wel wordt samengevat onder de slogan dat de
‘systeemwereld de leefwereld koloniseert’, burgers hebben verleerd om voor zichzelf te zorgen, de leefwereld is uitgehold door de
professionele en bureaucratische systeemwereld.
Hoe waardevol een informaliseringsperspectief ook is, het maakt een aantal eerder benoemde ambivalenties in het beleid en in de
praktijk inzichtelijk:
• Enerzijds worden burgers inderdaad informeler benaderd. Anderzijds moeten burgers ook meer voor elkaar zorgen en komt
de overheid tot aan de keukentafel om daarover afspraken te maken. Met andere woorden: hoe informeel, horizontaal en
democratisch is de nabije aanpak eigenlijk als de plicht tot zelfredzaamheid formeel in de wet ligt vastgelegd?
• Enerzijds heeft de overheid veel waardering voor de kracht van informele netwerken en lijken professionals met enig
wantrouwen te worden bejegend. Anderzijds moeten professionals burgers in hun kracht zetten en wordt er veel van
professionals verwacht. Met andere woorden: hoe verhoudt de ruimte van professionals in de nieuwe aanpak zich tot de
waardering van het informele?
• Enerzijds geeft de overheid hoog op van de solidariteit van burgers onderling, anderzijds lijkt de overheid te veronderstellen
dat deze solidariteit zich vooral beperkt tot de eigen groep en de nabije omgeving.
De belofte van nabijheid kan worden begrepen als een belofte van huiselijkheid. In de huiselijke logica staan nabijheid en persoonlijke
relaties centraal. In de civiele logica staat gelijkheid centraal. Actoren zijn vrije, gelijke burgers. Zelfredzaamheid is hierbij belangrijk,
maar het is zeker geen doel op zichzelf. De beloften van nabijheid zijn in grote lijnen te begrijpen als een verschuiving van de civiele
naar de huiselijke logica, en daarmee van rechten naar voorzieningen en soms zelfs naar gunsten.
Het is niet uitsluitend de huiselijke logica die zoveel meer gewicht krijgt in de decentralisaties. Ook andere logica’s van Boltanski en
Thevenot krijgen een groter belang. Dit zijn de industriële logica, de geïnspireerde logica, de logica van de roem en de marktlogica.
• In de industriële logica draait het om efficiëntie. Mensen zijn waardevol als ze productief zijn.
• De geïnspireerde logica dicht waarde toe aan inspiratie, verlichting en creativiteit, en het streven naar hogere doelen (vrede,
rechtvaardigheid, gelijkheid, duurzaamheid of solidariteit).
• In de logica van de markt draait het om het nastreven van eigenbelang en competitie om verhandelbare goederen. Mensen
krijgen waarde in de mate waarin ze worden gemotiveerd door eigenbelang en daar ook naar te handelen.
• De logica van de roem speelt eveneens een rol in de legitimatie van decentralisaties. Het draait hierbij om de opinies van
anderen. Iemand waarde wordt bepaald door wat anderen van hem of haar vinden en die dus iemands status bepalen.
Aantekeningen college:
Deel 1. Setting the scene. Belangrijk zodat je de politieke context van dit blok kunt begrijpen.
Setting is een hele groter verbouwing van de verzorgingsstaat naar
een participatiesamenleving. Begon in 2015. Gemeenten werden
verantwoordelijk voor het sociale domein. De verbouwing heeft
allerlei grote gevolgen gehad voor jongeren in de jeugdzorg,
ouderen of mensen met een uitkering. Gemeenten moesten het
ook doen met minder geld bijna 20%, en tegelijkertijd de
continuïteit van zorg garanderen (terwijl ze nog aan het verbouwen
waren).
3
, Decentralisaties sociaal domein (2015)
Achter de drie wetten zit dezelfde aanname: gemeenten staan dichter bij burgers dan
centrale overheid. Wet gaat uit van een soort symmetrie van deze drie wetten.
5 beloftes decentralisaties
1) Integrale aanpak problemen: schuld, werk, zorg, ondersteuning, wonen.
Niet meer denken in hokjes. Hangt heel erg samen met de tweed belofte.
2) Preventief werken: problemen voorkomen i.p.v. reageren op
3) Geen standaardoplossingen, maar maatwerk: doen wat nodig voor die ene persoon
4) Actief burgerschap: zelfredzaamheid en participatie
5) Kostenbesparingen
Doel blok 8
We analyseren de verschuiving van verzorgingsstaat naar participatiesamenleving
op verschillende niveaus:
Macro: beleid, wetgeving & toezicht in sociaal domein (decentralisaties)
Meso: Zorg- en welzijnsorganisaties, gemeenten, scholen, etc.
Micro: Nieuwe rollen & dilemma’s van professionals en burgers
Hoe pakken de beloftes van de decentralisaties uit op verschillende niveaus?
Speciale focus op Jeugdzorg en GGZ
• Nieuwe domeinen en doelgroepen voor gemeenten
• Gemeenten genoeg expertise in huis voor jongeren die jeugdzorg nodig hebben en mensen met ggz-problematiek?
Jeugdzorg: totaal vastgelopen?
• Macro: gemeenten sinds 2015 verantwoordelijk uitvoering jeugdwet met budgetkorting. Maar rijksoverheid blijft
systeemverantwoordelijk. Recentralisatie bepaalde taken na vernietigend rapport IGJ.
• Meso: enorm versnipperd landschap van verschillende zorgaanbieders. Samenwerking lastig, niet genoeg integrale
ondersteuning in de praktijk.
• Micro: groot tekort aan gekwalificeerd personeel. Jeugdigen die gespecialiseerde zorg nodig hebben, moeten langste
wachten.
Sinds de school dicht is, is DNA verdwenen - (Volkskrant 15 april 2020)
Docenten merken dat bepaalde leerlingen van de radar zijn verdwenen. Vooral leerlingen die heel kwetsbaar zijn. Dat daardoor het
mislopen van onderwijs dat leerlingen nog verderop raken. Gemeenten zijn verantwoordelijk door leerplichtambtenaren langs te
sturen. Binnen de jeugdzorg ook weer een casus die heel interessant is om te onderzoeken.
4
