Vooraf
Jongvolwassenheid (20-40 Middelbare leeftijd (40-60 jaar) Ouderdom (60-overlijden)
jaar)
Lichamelijke Lichamelijk gezien zijn Lichamelijke Rimpels en grijs of
ontwikkeling twintigers op hun top veranderingen worden dunner wordend haar
wat betreft kracht, onmiskenbaar. Het zijn uiterlijke
zintuigen, coördinatie gezichtsvermogen kenmerken van
en reactietijd. neemt merkbaar af, het ouderdom. Lengte
Groei is grotendeels gehoor ook, hoewel neemt af omdat
voltooid, hoewel minder duidelijk. rugwervels dunner
sommige organen, Het lichaam is nu op zijn worden. Vooral
zoals de hersenen, nog langst en begint vrouwen zijn gevoelig
verder groeien. langzaam te krimpen. voor osteoporose.
Veel jongvolwassenen Osteoporose versnelt dit De hersenen krimpen,
krijgen voor het eerst te proces vooral bij het hart pompt minder
maken met overgewicht vrouwen. Gewicht bloed door het lichaam.
omdat lichaamsvet neemt toe, kracht neemt Reactietijd neemt toe,
toeneemt. af. de zintuigen worden
Stress kan uitgroeien De reactietijd neemt toe, minder accuraat.
tot een ernstige maar prestatie op Grauwe staar en
bedreiging van de complexe taken blijft glaucoom vertroebelen
gezondheid. bijna even goed door de ogen en het gehoor
Tot het 35ste jaar langdurige oefening. gaat achteruit.
vormen ongelukken de Vrouwen komen in de Chronische ziekten,
belangrijkste menopauze; de effecten met name hartkwalen,
doodsoorzaak. Daarna zijn onvoorspelbaar. Het komen steeds vaker
staan ziekten op mannelijk climacterium voor. Mentale
nummer een. brengt geleidelijk stoornissen als
verandering in de depressie en de ziekte
voortplantingsorganen. van Alzheimer kunnen
de kop opsteken.
Cognitieve Naarmate ervaringen Tijdens de middelbare Tot het 80ste jaar
ontwikkeling met de wereld leeftijd kunnen de cognitieve
toenemen, wordt het cognitieve functies iets achteruitgang
denken flexibeler en achteruitgaan, maar minimaal. Cognitieve
subjectiever, gericht op over het algemeen blijft vaardigheden kunnen
vaardig probleem het cognitieve op peil blijven door
oplossen. functioneren gelijk door training en oefening,
Intelligentie wordt ervaring en effectieve leren blijft het hele
gebruikt voor compenserende leven mogelijk.
langetermijndoelen als strategieën. Het
carrière, gezin en De efficiëntie in het kortetermijngeheugen
samenleving. terughalen van en herinneringen uit
Belangrijke herinneringen uit het specifieke levensfasen
gebeurtenissen tijdens langetermijngeheugen kunnen vervagen,
de jongvolwassenheid loopt iets terug. maar andere delen van
hebben wellicht invloed het geheugen blijven
op de cognitieve grotendeels intact.
ontwikkeling.
Sociale/ Het aangaan van Tijdens de middelbare Fundamentele
persoonlijke intieme relaties wordt leeftijd maken mensen persoonlijkheidstrekken
ontwikkeling uiterst belangrijk. de balans op, wegen ze blijven gelijk, hoewel
Volwassen relaties wat ze bereikt hebben veranderingen mogelijk
worden wellicht deels tegen een ‘sociale klok’ zijn. ‘Life review’, een
bepaald door de en worden ze zich kenmerk van deze
hechtingsstijl tijdens de bewust van hun periode, kan zowel
kindertijd. sterfelijkheid. bevredigend als
Huwelijk en kinderen, Ondanks de ontevredenheid
hoewel stressvol, zogenoemde opleveren.
1
, leiden tot verdere ‘midlifecrisis’ is de Pensionering is een
ontwikkeling. Dat kan middelbare leeftijd ingrijpende gebeurtenis
soms op echtscheiding gewoonlijk kalm en tijdens de ouderdom,
uitlopen, wat voor bevredigend. aanpassingen aan
nieuwe stress zorgt. Persoonlijkheidstrekken zelfbeeld en zelfachting
Omdat veranderen relatief zijn dan noodzakelijk.
jongvolwassenen bezig weinig. Een gezonde
zijn hun carrière te Hoewel het levensstijl en bezig
stabiliseren, definiëren huwelijksgeluk vaak blijven met dingen
ze hun identiteit groot is, kunnen relaties waar men
grotendeels in termen binnen de familie knap belangstelling voor
van werk. lastig zijn. heeft, kan ouderen veel
De visie op de eigen bevrediging schenken.
carrière verschuift van Kenmerkende
naar buiten gerichte omstandigheden
ambitie naar innerlijke tijdens de ouderdom
tevredenheid of, in (lager inkomen, ouder
sommige gevallen, worden of overlijden
ontevredenheid. Steeds van levenspartner,
meer mensen beginnen andere
een nieuwe carrière. woonomstandigheden)
veroorzaken stress.
Theorieën en Stadium van intimiteit versus Stadium van zorg voor de Stadium van integriteit versus
theoretici isolement. volgende generatie versus wanhoop.
stagnatie.
H1 Lichamelijke en cognitieve ontwikkeling tijdens de vroege volwassenheid
1.1 Inleiding
Lichamelijke ontwikkeling, fitheid en gezondheid:
Mensen van begin twintig zijn over het algemeen gezond, sterk en energiek. Hoewel veroudering, de
natuurlijke lichamelijke achteruitgang die wordt veroorzaakt door het ouder worden, is ingezet, worden
deze leeftijdsgebonden veranderingen gewoonlijk pas op latere leeftijd duidelijk zichtbaar.
Zo blijven hersenen zowel in omvang als in gewicht doorgroeien tot ze ergens tijdens de vroege
volwassenheid hun maximum bereiken. Vervolgens zullen de hersenen in de latere fases in volume
afnemen. Er wordt verder gesnoeid in de grijze massa en de myelinisering (= vettige stof die op veel
plaatsen in het zenuwstelsel het axon omhult. Myeline geeft de witte stof zijn witte kleur. Het zorgt
ervoor dat zenuwimpulsen sneller worden doorgestuurd) loopt door. Deze veranderingen in de
hersenen ondersteunen uiteraard de cognitieve vorderingen in deze periode.
Crone & Dale beweren dat de prefrontale cortex, zeker bij mannen, gemiddeld pas op 25-jarige leeftijd
volledig is gerijpt, met alle gevolgen van dien voor de ontwikkelingstaken, zoals studeren en werken,
in deze levensfase. De prefrontale cortex is die plaats in de hersenen waar de waar de executieve
functies zetelen. Executieve functies zijn de mogelijkheden die wij hebben om onszelf te organiseren
en om te plannen. Crone & Dale stellen wel dat motivatie de kern lijkt te zijn voor de effectiviteit van de
executieve functies.
Motoriek, fitheid en welzijn: gezond blijven:
Lichamelijke fitheid:
De lichamelijke topvorm die kenmerkend is voor de vroege volwassenheid ontstaat echter niet vanzelf,
en niet bij iedereen. Om onze lichamelijke mogelijkheden volledig te benutten, moeten we veel
bewegen en gezond eten.
Wie in beweging blijft, blijft gezond. Niet alleen kun je door te bewegen ernstige ziekten helpen te
voorkomen, je houdt ook je gewicht en bloeddruk op peil. Mensen die bewegen zijn gewoon fitter en
sterker. Een gebrek aan beweging verhoogt de kans op hart- en vaatziekten, darm- en borstkanker,
osteoporose, suikerziekte, depressiviteit en zwaarlijvigheid in sterke mate.
Regelmatige lichaamsbeweging levert veel voordelen op. Het verbetert de conditie van het
cardiovasculaire systeem, wat betekent dat hart en bloed vaten efficiënter gaan werken. Daarnaast
neemt de longcapaciteit toe, waardoor het uithoudingsvermogen groter wordt. De spieren worden
sterker en het lichaam wordt soepeler en wendbaarder. Mogelijk simuleert lichaamsbeweging ook het
2
,immuunsysteem van het lichaam, waardoor dat beter in staat is om ziekten te bestrijden. Daarnaast
helpt lichaamsbeweging ook om stress en angst te verminderen en werkt ze verlichtend bij depressie.
Gezondheid:
In de periode van vroege volwassenheid zijn mensen minder gevoelig voor verkoudheden en andere
lichte ongemakken dan toen ze kinderen waren, en als ze ziek worden, zijn ze meestal weer snel
beter.
De kans dat een volwassene die tussen de twintig en veertig jaar oud is sterft door een ongeluk,
vooral in het verkeer, is veel groter dan de kans dat hij sterft aan andere oorzaken. Maar er zijn
andere killers: enkele van de belangrijkste doodsoorzaken van mensen tussen de 25 en 30 jaar zijn
kanker, hartziekten en vooral een hoog aantal ‘uitwendige doodsoorzaken’, waarbij naast
verkeersongevallen een opvallend hoog aantal zelfmoorden eruit springt.
Helaas gaat het tijdens de vroege volwassenheid niet met iedereen even goed. Keuzes in levensstijl,
inclusief het gebruik van alcohol, tabak of drugs of onveilig vrijen, kunnen leiden tot secundaire
veroudering: lichamelijke aftakeling die veroorzaakt wordt door omgevingsfactoren of individueel
gedrag.
Stress en coping: omgaan met de uitdagingen van het leven:
Stress: de lichamelijke en emotionele reactie op gebeurtenissen die ons bedreigen of uitdagen.
Stress hoort bij het leven. Ons bestaan wemelt van de gebeurtenissen en omstandigheden die we
stressoren noemen en die een bedreiging kunnen vormen voor ons welzijn. Stressoren hoeven niet
onaangenaam te zijn: zelfs heel prettige gebeurtenissen, zoals beginnen met een lang beheerde baan
of je huwelijk plannen, kunnen stress oproepen.
Onderzoekers op het vakgebied van de psychoneuro-immunologie, waarin onderzoek wordt gedaan
naar de relatie tussen de hersenen, het immuunsysteem en psychologische factoren, hebben ontdekt
dat stress verschillende gevolgen kan hebben.
Het meest rechtstreekse gevolg is gewoonlijk een biologische reactie die optreedt als bepaalde
hormonen (die worden uitgescheiden door de bijnieren) een versnelde hartslag, verhoogde bloeddruk
en meer transpiratie en zweten veroorzaken. In sommige situaties kunnen deze onmiddellijke effecten
heilzaam zijn omdat ze het sympathische zenuwstelsel prikkelen tot een ‘noodsituatiereactie’,
waardoor mensen beter in staat zijn om zichzelf te verdedigen in een plotselinge en bedreigende
situatie.
Langdurige en voortdurende blootstelling aan stressoren kan ertoe leiden dat het lichaam steeds
slechter in staat is om stress te hanteren. Als er constant stressgerelateerde hormonen worden
afgescheiden, verslechtert de conditie van hart, bloedvaten en andere lichaamsweefsels. Het
vermogen om ziekte kiemen te bestrijden neemt af, waardoor de betrokkene gevoeliger wordt voor
ziektes. Dus zowel acute stressoren (langdurig en aanhoudende gebeurtenissen) kunnen grote
gevolgen hebben.
De oorzaken van stress: zie figuur 1.4 blz. 14.
Wat veroorzaakt die verschillen in de reacties van mensen? (Schema van Lazarus)
1. Primaire inschatting: de betrokkene beoordeelt de gebeurtenis om te bepalen of de
gevolgen ervan positief, negatief of neutraal zijn. Als de gebeurtenis in eerste instantie
negatief overkomt, schat de betrokkene aan de hand van de schade die vergelijkbare
gebeurtenissen in het verleden hebben veroorzaakt in hoe bedreigend de gebeurtenis
waarschijnlijk zal zijn en hoe groot de kans is dat hij de dreiging kan afwenden.
2. Secundaire inschatting: het antwoord van de betrokkene op de vraag ‘Kan ik dit aan?’. Het
is een inschatting of zijn copingvaardigheden en hulpbronnen voldoende zijn om de dreiging
die de potentiële stressor inhoudt het hoofd te kunnen bieden.
Er zijn enkele algemene principes waarmee we kunnen voorspellen of een gebeurtenis als
stressvol zal worden opgevat:
Gebeurtenissen en omstandigheden die negatieve emoties oproepen, leiden eerder tot stress
dan positieve gebeurtenissen en omstandigheden.
Situaties die onbeheersbaar of onvoorspelbaar zijn, veroorzaken eerder stress dan situaties
die beheerst en voorspeld kunnen worden.
3
, Gebeurtenissen en omstandigheden die ambigu en verwarrend zijn, veroorzaken meer stress
dan gebeurtenissen en omstandigheden die eenduidig en overzichtelijk zijn.
Mensen die tegelijkertijd veel taken moeten vervullen die veel van hun capaciteit vragen,
zullen waarschijnlijk meer stress ervaren dan mensen die minder dingen te doen hebben.
De gevolgen van stress:
Als de stress groot genoeg is, kan er ernstige schade ontstaan. Hoofdpijn, rugpijn, huiduitslag,
verstopping, chronische vermoeidheid en zelfs verkoudheid kunnen stress gerelateerde aandoeningen
zijn. Bovendien kan het immuunsysteem – het geheel van organen, klieren en cellen dat ons lichaam
verdedigt tegen ziekte – beschadigd raken door stress. Doordat de aanhoudende stress het
immuunsysteem overmatig prikkelt, kan dat op den duur het lichaam zelf gaan aanvallen, gezond
weefsel beschadigen in plaats van binnendringende bacteriën en virussen te bestrijden.
Stress kan dus de oorzaak zijn van psychosomatische aandoeningen, medische problemen die
worden veroorzaakt door de interactie tussen psychologische, emotionele en lichamelijke factoren.
Stress hanteren:
Coping: poging om de dreiging die tot stress leidt te beheersen, te reduceren of te leren verdragen.
Verschillende soorten coping:
Probleemgerichte coping: een stressvol probleem of een stressvolle situatie het hoofd
proberen te bieden door de situatie rechtstreeks te veranderen, waardoor de situatie minder
stress oproept. Bijv. een man die problemen heeft op zijn werk kan met zijn baas gaan praten
en vragen of zijn verantwoordelijkheden kunnen worden aangepast, of hij kan op zoek gaan
naar een andere baan.
Emotiegerichte coping: bewust proberen te reguleren van emoties. Bijv. een moeder die
moeite heeft om goede kinderopvang te vinden, kan zichzelf wijsmaken dat ze de situatie van
de positieve kant moet zien: in deze moeilijke economische tijden heeft zij tenminste een
baan.
Defensieve coping: heeft te maken met onbewuste strategieën die de ware aard van een
situatie verdraaien of ontkennen. Zo kunnen mensen de ernst van een gevaarlijke situatie
ontkennen, een levensbedreigende ziekte trivialiseren of zichzelf wijsmaken dat die slechte
tentamencijfers en niet toe doen. Het is een manier om het werkelijke probleem te vermijden
of te negeren. Soms gebruiken mensen drugs of alcohol om aan stressvolle situaties te
ontsnappen.
1.2 Cognitieve ontwikkeling
Intellectuele groei tijdens de vroege volwassenheid:
Als de cognitieve ontwikkeling hetzelfde patroon zou volgen als de lichamelijke ontwikkeling, zou er
tijdens de vroege volwassenheid weinig nieuwe intellectuele groei plaatsvinden. Volgens Piaget,
wiens theorie over cognitieve ontwikkeling een belangrijke rol speelt in veel discussies over dit
onderwerp, blijft ons denken vanaf het einde van de adolescentie, tenminste kwalitatief gezien,
grotendeels hetzelfde. Mensen kunnen meer informatie verzamelen, maar de manieren waarop ze
over nadenken zou gedurende de rest van hun leven niet veranderen.
Benaderingen van postformeel denken:
De benadering van Labouvie-Vief:
Giesela Labouvie-Vief meent dat de aard van het denken wel degelijk kwalitatief verandert tijdens de
vroege volwassenheid. Ze stelt dat denken dat puur op formele operaties is gebaseerd (Piagets
laatste stadium, dat iemand bereikt tijdens de adolescentie) onvoldoende tegemoetkomt aan de eisen
die aan jongvolwassenen worden gesteld. De complexiteit van de samenleving, die specialisatie
vereist, en de toenemende uitdaging om in al die complexiteit een eigen weg te vinden, vereisen een
manier van denken die niet noodzakelijkerwijs alleen gebaseerd is op logica, maar ook op praktische
ervaring, morele oordelen en waarden.
Labouvie-Vief denkt dat jongvolwassenen de paradoxen van de samenleving leren hanteren door ze
met behulp van analogieën en metaforen met elkaar te vergelijken. Zo raken ze steeds vertrouwder
met een subjectieve manier van begrijpen.
Postformeel denken is denken dat verder gaat dan Piagets formele operaties. In plaats van het
denken te baseren op puur logische processen met absoluut goede en absoluut foute antwoorden,
houdt postformeel denken rekening met het feit dat de hachelijke situaties waarin volwassenen terecht
kunnen komen soms op relativerende wijze moeten worden opgelost.
4
