Duits literatuur
vertaling/samenvatting
Kapitel 5: Biedermeier und Vormärz / Junges Deutschland
(1830-1850)
Door de industriële revolutie veranderde er veel in Europa. De politieke revoluties
zorgden ervoor dat de burgerij verlangt naar rust en een vredig privéleven. De
Biedermeier drukt deze wens uit in de kunst en in het alledaagse leven. Er ontstaat ook
een nieuwe literatuursoort van de jonge generatie, die politieke omstandigheden in
Duitsland willen veranderen: De Vormärz of het Junges Deutschland zet zich in voor
democratie en vrijheid. Hun revolutie faalt in maart 1848.
Biedermeier (1830-1850)
Op het Congres van Wenen (1814/1815) wordt verzocht om de oude Duitse
vorstendommen uit de tijd voor Napoleon weer in te stellen. Deze restauratie moet rust in
Europa brengen. De burgerij ondersteunt deze stroming. Ook veel schrijvers en
beeldende kunstenaars trekken zich met hun kunst terug in hun privéwereld, waar ze in
rust kunnen leven. In de schilderkunst van de Biedermeier worden gemoedelijke
huiskamertaferelen en idyllische tuinen weergegeven. Het vredige, burgerlijke leven,
omgeven van mooie dingen en begeleid met huismuziek is het Biedermeierse ideaal. Het
lyriek (dichtvorm) van de Biedermeier is zowel in vorm als inhoud gemakkelijk en niet
politiek geladen. Zoals al ook al het geval was in de Romantiek, worden ook in de
Biedermeier vaak gedichtencyclussen1 gemaakt, bijvoorbeeld door Annette von Droste-
Hülshoff. De Zwabische2 dichter Eduard Mörike is de bekendste literaire
vertegenwoordiger van de Biedermeier. Hij houdt zich aan de regels van de antieke
dichtkunst. In zijn gedichten drukt hij onder andere het bewustzijn van de
mensverachtende industrialisatie uit, waarmee hij zich met zijn kunst wil verzetten.
Eduard Mörke | er ist’s.
Eduard Mörke is geboren in Ludwigsburg en gestorven in Stuttgart. Hij studeerde
theologie en was enige tijd werkzaam als predikant. Aanvankelijk schreef hij nog onder
invloed van de romantiek, later werd hij bekend om zijn ‘dinggedichten’, waarin hij
innerlijke emoties symboliseert door alledaagse voorwerpen.
Vormärz oder Junges Deutschland (1830-1850)
Met het ontstaan van de Duitse Bond in 1815, organiseren 39 Duitse staten zich,
waaronder Pruisen en Oostenrijk. De nieuwe gedachten aan de Franse Revolutie om de
staatsmacht te verdelen en de mensenrechten in een grondwet vast te leggen, hebben
daarin weinig plaats. Maar in de bevolking en vooral onder de jonge studenten, zijn de
ideeën van de Franse Revolutie erg levendig aanwezig. Op grote bijeenkomsten proberen
jonge mensen hun mening te uiten, bijvoorbeeld op het Hambacher Fest in 1832, waar
meer dan 30.000 mensen samen zijn. De literatuur van deze politieke beweging word
Vormärz of Junges Deutschland genoemd. Het begrip Vormärz heeft betrekking op de tijd
tussen 1815 en maart 1848, wanneer in vele steden in de Duitse bond revoluties
uitbreken. De schrijvers van de Vormärz/Junges Deutschland schrijven vooral politieke
gedichten, brieven en reisverslagen. Ze zijn voor democratie, vrijheid en sociale
gerechtigheid en tegen verouderde religieuze en morale visies. Ze zetten zich af van de
klassieke tijd en van de romantiek, die ze onrealistisch en levensvervreemdend vinden.
Voor de jonge Duitsers mag literatuur niet elitair zijn, maar moet het maatschappelijke en
politieke problemen aan de kaak stellen. Een van de belangrijkste schrijvers van de
Vormärz is Georg Büchner uit Hessen. In zijn pamflet Der hessische Landbote
1
Ein Gedichtzyklus ist eine mehrere Gedichte zu einer übergeordneten Einheit zusammenfassende literarische
Großform, die von einem gesteigerten künstlerischen Bau- und Formwillen zeugt.
2
Zwabisch is een van de Hoogduitse dialecten die in Duitsland worden gesproken.
, bekritiseert hij de toestand van zijn land in zoverre, dat hij voor de politie moet vluchten
naar Straßburg. De zin ‘Friede den Hütten, Krieg den Palästen3’ maakt zijn houding
duidelijk. In het sociale drama Woyzeck verbeeldt hij de maatschappelijke tegenstellingen van
zijn tijd realistisch en kritisch. Nog nooit eerder was het leven van het gewone volk zo drastisch en
onverbloemd beschreven. Heinrich Heine begint als romanticus, maar wordt steeds radicaler en
politiek gerichter. Vanwege de vervolging door de Pruisische censuur moet hij naar Parijs gaan – in
ballingschap. Na een Duitslandreis schrijft hij het versepos Deutschland. Ein Wintermärchen, waarin
hij de toestand van de Duitse landen scherp bekritiseert. Satire en ironie zijn daarbij zijn middelen.
Door de industriële revolutie verslechteren de sociale verhoudingen in de jaren ’30 en’40. Grote
bevolkingsgroepen lijden onder uitbuiting, armoede, ziekte en hongersnoden. In deze fase ontwikkelt
de filosoof Karl Marx zijn theorie over de kapitalistische burgermaatschappij en schrijft hij het
Kommunistische Manifest. De bloedige revolutie van 1848-1849 mislukt. Veel politiek progressieve,
Duitse mensen zien de consequenties en emigreren. Velen van hen gaan naar Amerika, waar hun
idealen werkelijkheid lijken te worden.
Heinrich Heine | Das Fräulein stand am Meere.
Heinrich Heine werd in Düsseldorf geboren. Aanvankelijk was hij een vertegenwoordiger
van de romantiek, maar beïnvloed door de roerige tijden waarin hij leefde, noemde hij
zichzelf een ‘van de romantiek weggelopen romanticus’. Zijn politieke opvattingen
werden namelijk steeds radicaler; hij had sympathie voor de Franse Revolutie. Naast
gedichten publiceerde hij reisverslagen, waarin hij zijn politieke opvattingen verwerkte.
Zijn bekendste werk is Deutschland. Ein Wintermärchen. Het werk van Heine was destijds
verboden, net als later tijdens de nazi-dictatuur. Hij ging in ballingschap en vestigde zich
in Parijs, waar hij stierf.
Georg Büchner | Woyzeck.
Georg Büchner werd geboren in Goddeau, bij Darmstadt. Hij was politiek actief: hij
schreef opruiende pamfletten, die de misstanden uit die tijd aan de kaak stelden. Ook in
zijn toneelstukken staat het tragische lot van de laagste sociale klasse van de
maatschappij centraal. Met Woyneck schreef hij het eerste sociale drama uit de Duitse
literatuur. Dit stuk inspireerde avantgarde-auteurs tot vandaag de dag. Hij overleed in
Zürich.
Literair begrip | Drama: een drama is een toneelstuk. De gesproken tekst (dia- of
monoloog) is hierin erg belangrijk. Het gaat vaak over menselijke conflicten en heeft
meestal een droevig karakter.
Kapitel 6: Realismus (1850-1895) & Naturalismus (1880-1900)
Het realisme richt zich op de verbeelding van de burgerlijke werkelijkheid. De dichters
maken zich niet druk om sociale of politieke vragen, maar stellen zich een verfraaide,
romantische werkelijkheid voor.
In het naturalisme willen de schrijvers/letterkundigen de werkelijkheid onverbloemd
weergeven. Ze klagen maatschappelijke problemen aan en schilderen het leven onder
sociale laagstaande werkploegen in detail en drastisch af.
Realismus (1850-1895)
Deze periode kenmerkt zich door grote veranderingen op veel gebieden. In 1871 kwam
de Duitse eenheid als gevolg van de Frans-Duitse oorlog. Het is de tijd van de indrustriële
revolutie. In deze tijd ontstaat bijvoorbeeld de zware industrie in het Ruhrgebied. Veel
mensen trekken van het land naar de industriegebieden en zo ontstaat een nieuwe
sociale laag: de klasse van onderbetaalde loonarbeiders, het Proletariaat. De enorme
opkomst van natuurwetenschap draagt bij aan een nieuw mens- en wereldbeeld. In de
filosofie beperkt de interesse zich in de werkelijkheid. Alleen wat men met de zintuigen
kan waarnemen, is belangrijk. Beroemde filosofen zijn bijvoorbeeld Karl Marx en
3
Vrede aan de krotten en oorlog aan de paleizen.
