Overheid & Gezag
Wat is effectief gezag?
Macht = de mogelijkheid om een ander te dwingen.
Gezag = gelegitimeerde macht
→ in staatsrecht: geaccepteerd door burgers
Waarom accepteren wij dan overheidsmacht?
● ‘Omdat het werkt’: beschermt onze vrijheid
○ Leidt tot rechtstaat & democratie
⇓
Beginselen van de democratische rechtsstaat
1. Machtenscheiding (horizontaal en verticaal)
2. Legaliteitsbeginsel
3. Grondrechten
4. Rechterlijke controle
5. Democratie → burgers stemmen in met macht overheid
Let op! Een rechtsstaat hoeft niet democratisch te zijn!
Wetgever
Tegen het einde van de 18e eeuw begon men zich te realiseren dat staatsgezag
principieel afhankelijk is van het recht, recht dat berust op rechtsregels om precies te
zijn. Hierdoor verandert ‘macht’ langzaam in ‘bevoegdheid’: burgers-bindende
machtsuitoefening is slechts geoorloofd indien en in zoverre er een rechtsregel is die
daartoe een grondslag geeft. = staatsrechtelijk legaliteitsbeginsel
Daarbij ontstond het begrip de wetgever, waaronder wordt begrepen een
representatief orgaan, waarin de bevolking of althans een deel daarvan
gerepresenteerd is. Wetgeving houdt in deze opvatting drie dingen in:
1. Het wordt begroet als bevrijding van de banden van de traditionele
rechtsaanspraken;
2. Het wordt gezien als het einde van willekeurig gezag van absolutistische
vorsten;
, 3. Het betekent kortweg: ‘onderworpenheid aan rechtsregels die men zelf in het
leven heeft geroepen
Rechtspraak
Rechter controleert de rechtmatigheid van het overheidsoptreden. 2 definities van
rechtmatigheid:
1. Enge: rechtmatigheid = wetmatigheid
2. Ruime: overige ongeschreven rechtmatigheidsbeginselen.
Staatsrecht: waar vinden we dat?
Wat is de constitutie?
De constitutie ≠ the Constitution
● the Constitution = de grondwet → hoger rechtskarakter!
● de constitutie: ruim begrip
⇒ ALLE geschreven en ongeschreven regels voor de inrichting en het
functioneren van de staat.
Uitwerking rechtsbronnen
Grondwet
● basisdocument overheid
○ bron van bevoegdheden
● organisatie van de Nederlandse Staat
● erfopvolgen etc.
● de grondrechten
De Nederlandse grondwet is lastig te wijzigen. Toch is dat mogelijk voor de
formele wetgever. Een moeilijk te wijzigen grondwet is ‘rigid’. Een makkelijke te
wijzigen grondwet is ‘flexible’. (gradaties)
Statuut van het Koninkrijk
● Heel het koninkrijk der Nederlanden (dus incl. Curaçao en Sint-Maarten) en
BES-eilanden (Bonaire, Sint-Eustatius, Saba)
● Organisatieregels van het Koninkrijk
Kernbegrippen
Beschikking → besluit met betrekking tot een individueel geval
Algemeen verbindende voorschrift → besluit gericht op een onbepaalde
hoeveelheid personen
Feitelijke handeling → opbreken van de weg door de gemeentelijke overheid
Rechtshandelingen → handelingen die een verandering in de wereld van het recht
veroorzaken
● Publiekrechtelijke rechtshandelingen: meestal eenzijdig bindend
● Privaatrechtelijke rechtshandelingen: tweezijdig bindend
Problemen van de democratische rechtsstaat
● Positie van minderheden: is een besluit van de meerderheid het juiste
besluit?
○ → democratie in de formele opvatting
○ Door democratie kunnen fundamentele menselijke waarden en zelfs de
democratie zelf aangetast worden (naziduitsland).
○ Moet er dan een hogere morele waarheid zijn waar aan getoetst kan
worden? → gevaarlijk
● Moeizame verhouding tussen democratische-rechstatelijke eisen en
effectief overheidsoptreden.
○ Zorgvuldige wetgevingsprocedures en omvangrijke inspraakrondes
staan soms in de wet van het tot stand brengen van nodige
regelgeving.
● Moeizame verhouding tussen veiligheid en rechtsstatelijke en
democratische eisen.
○ Privacy komt onder druk te staan.
○ Rechtsbescherming verdachten aangetast.
Problemen met de sociale rechtsstaat
● Door verzorgingsstaat meer overheidstaken → bestuur heeft meer
regelgevende bevoegdheden en beslissingsvrijheid toebedeeld
gekregen → inhoudelijke normstelling meer door volksvertegenwoordiging
ipv bestuur. → terugtred van de formele wetgever!
● De intensiteit van de overheidsbemoeienis leidt tot een verdichting van
regels, waardoor onoverzichtelijkheid een een slechtere handhaving en
naleving.
● Geld speelt grote rol. Bij bezuinigingen afslanking van de verzorgingsstaat.
Hierbij ook het begrotingsbeleid van de EU belangrijk→ in steeds sterkere
mate mede bepaald door de Europese Unie → solidariteit rijkere landen
belangrijk.
● Overheidsbeleid kan in de praktijk alleen op zeer lange termijn worden
omgevormd (veel tijd en beraad), wat leidt tot een verwijdering tussen
volksvertegenwoordiging en achterban (teleurstelling).
, ● Het is belangrijk dat een meerderheid van de bevolking zich min of meer
aan de belangrijkste regels houdt (bereid tot enige mate van solidariteit).
Dit minimum staat onder druk door individualisering en de steeds meer
pluriforme, multiculturele maatschappij.
● De verzorgingsstaat belooft een pakket van voorzieningen (denk bijvoorbeeld
aan de AOW) aan hen die tot de statelijke gemeenschap behoren. Door
globalisering en immigratie wordt het echter lastig om deze grote groep te
voorzien. Maar: 2 maatregelen:
1. Het vervangen van het collectieve verzorgingsstaatpakket door
individuele, vooral geprivatiseerde verzekeringsarrangementen.
2. De instroom van minder productieve migranten beperken.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper kajsamortier. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €5,99. Je zit daarna nergens aan vast.
