Hoorcollege 1 Gender – Introductie
Catalina de Erauso (1585-1650): vrouw uit klooster die het klooster verlaat en verder leeft als man.
Ze mag uiteindelijk blijven leven zowel als man, als als maagd (niet ontdaan van die vrouwelijke
eigenschap).
Dit is een verhaal die ons iets vertelt tussen gender, seksualiteit en het lichaam, en de relaties
daartussen.
Gender: karakteristieken (17e eeuw) van vrouwelijkheid (vroom, dienstbar, zelfopoffering) en
daarna mannelijkheid (avontuurlijk, moedig, gewelddadig) beantwoord ze. Maar ook laat het
het onderscheid ertussen maar ook de vloeibaarheid ervan zien. Later te zien als ‘doing
gender’ (niet ‘being gender’).
Lichaam: biologisch lichaam (het hebben van een lichaam), cultureel lichaam (je bent en
‘doet’ een lichaam). Gender wordt getoond met het culturele lichaam.
Seksualiteit: Seksueel gedrag (maagdelijkheid: uitdrukking van vrouwelijkheid), seksuele
oriëntatie (leven en kleden als een man bewijst niet dat je homoseksueel bent)
Seksualiteit en gender worden vaak onlosmakelijk met elkaar verbonden, maar ze kunnen los
van elkaar staan. Het zijn twee verschillende dingen met een andere betekenis.
Taal zorgt ervoor dat iemand een ‘hij’ of ‘zij’ genoemd moet worden. Erauso gebruikt soms
de Spaanse vrouwelijke uitgangen, maar soms de mannelijke (ligt aan hoe ze zich voelt). Ze
zit hierin gevangen in een beperkte structuur.
Antropologische aandacht voor:
- De verschillende betekenissen en rol van gender, seksualiteit en lichaam (binnen historische
culturele en sociaal-politieke context)
o Betekenis van het lichaam voor de vorming van gender en seksualiteit.
o Wijzen waarop mannelijkheid, vrouwelijkheid, seksualiteit, belichaamd worden.
o Lichaam als sociale en culturele entiteit/sociaal construct.
o Lichaam als locus van macht, controle en verzet, maar ook als drager van identiteit.
- Hun onderlinge relaties
o Feministische antropologie biedt een nieuwe kijk op antropologie: het verschil
wordt niet alleen uitgemaakt door cultuur, maar ook door andere soorten verschillen
zoals gender.
- De culturele betekenis van het lichaam
o Antropologie van het lichaam
,Hoorcollege 2 Gender – Feministische antropologie
Gaat over vrouwenstudies en kritiek op antropologie en vrouwenstudies en kritiek daarop maakt
de weg vrij voor genderstudies.
Eerst waren er vooral vrouwen die uitkwamen voor feminist en deden aan feministische
antropologie, later werd het een soort van taboe waarbij mensen zich niet meer als feminist wilden
identificeren. Genderstudies vervangeden het en was wat neutralen beide seksen gingen deze
lessen bijwonen.
Op dit moment lijkt het genormaliseerd te worden dan de samenleving niet enkel bestaat uit
mannen en vrouwen: feminisme is springlevend, zowel ‘negatief’ (gezien als haatdragend jegens
mannen) als ‘positief’. Deze uitingen veranderen dagelijks (ook de feministische antropologie
verandert dagelijks) en worden ook dagelijks bediscussieerd.
Clifford Geertz: wijst op de major/revolutionaire impact die feministische antropologie heeft gehad.
(ook Barret en Gutmann).
- Barret: ‘Twee intellectuele revoluties heeft de academie de afgelopen jaren gekend:
postmodernisme en feminisme.
- Gutman: In de afgelopen twee decennia heeft genderstudies de meest belangrijk nieuw
theoretisch en empirisch werk omvat in de discipline van antropologie in zijn geheel.
Begrippen:
- Vrouwenstudies en genderstudies: interdisciplinair.
- Antropologisch perspectief op vrouwenstudies en (later) genderstudies, bekend on de naam
feministische antropologie.
- Feministische antropologie is de verbinding tussen (veranderend) feminisme en
antropologie.
Historische context (kritische) antropologie jaren ‘70:
- Erkenning (antropologische) kennis is macht.
- Antropologie is niet neutraal/waardevrij.
- Ethiek is verantwoordelijkheidsbesef.
Leiden tot nieuwe vragen met aandacht voor machtsverschillen: betekent in die tijd
aandacht voor onderdrukking en uitbuiting (van de derde wereld, armen, vrouwen, door het
Westen, rijken, mannen) nieuwe studievelden over armoede en ontwikkeling, maar ook
vrouwenstudies.
Maatschappelijke context: Feministische antropologie academische afschildering van de
onderdrukking van vrouwen in de samenleving.
- Vrouwenstrijd: 2e feministische golf.
- Strijd tegen ‘de onderdrukking van de vrouw’.
- Claim: inferieure positie is sociaal, niet biologisch verankerd (de Beauvoir: je wordt niet als
vrouw geboren, maar tot vrouw gemaakt) Het kan dus veranderen.
,Feministische kritiek op klassieke antropologie:
- Onzichtbaarheid representatie van vrouwen (Malinowski: ‘anthropology is the study of men
embracing women’ weerspiegelt dat mannen de norm waren en dat door hun ogen de
hele samenleving bestudeerd kon worden.
o Feministisch antropologen zijn het hier niet mee eens.
- Er waren wel degelijk belangrijke vrouwelijke antropologen (werd soms pas later gezien).
o MAAR vrouwen in antropologie bezetten marginale posities, ze werden uitgesloten.
o Fletcher was de eerste vrouw die veldwerk heeft gedaan (1881), maar ze wordt niet
genoemd in het antropologische canon (en Cushing en Malinowski wel).
- Vrouwen waren zeker aanwezig binnen antropologische studies, maar ze werden
gerepresenteerd als echtgenoten, dochters, zusters (passief), maar nooit als hoofdobject en
zijn als het ware onzichtbaar.
o De mannen zijn de actieve mensen binnen de verwantschap(studies), hoe vrouwen
actief kunnen zijn is niet interessant, worden gezien als objecten.
(Strauss: ‘men own and women are owned’, ‘vrouwen zijn schaarse goederen die
altijd te weinig zullen zijn voor polygame mannen’)
(Malinowski: bij de trobriand islanders waren alle respondenten mannelijk, maar dit
werd niet genoemd zorgt voor een blinde vlek binnen het onderzoek).
- Kritiek op de verbeelding van vrouwen; op de beperkte en bevooroordeelde (biased) wijze
waarop vrouwen aanwezig zijn in antropologie.
Blinde vlek: claim van antropologie de samenleving als geheel te bestuderen (holisme), werd door
feministisch antropologen onderuit gehaald en brachten aan het licht:
- Etnografieën zijn selectief (laten stem van vrouwen niet horen, representeren hen op
beperkte en eenzijdige wijze.
- Etnografieën zijn product van macht en autoriteitspositie van mannelijke antropologen
- Etnografieën zijn product van Westerse opvattingen over positie en rol mannen en vrouwen
die verondersteld wordt ‘natuurlijk’ te zijn.
Antropologie is biased.
Kritiek feministische antropologie:
- Geen kritiek op absolute verwaarlozing van vrouwen.
- Probleem is niet hun afwezigheid, maar de representatie van vrouwen in de antropologie.
Claim van de klassieke antropologie is niet langer houdbaar: etnografieën zijn subjectief,
geconstrueerd, weerspiegelen machtsverhoudingen (tussen Noord/Zuid en man/vrouw).
Vrouwenstudies (algemeen)
- Doel: het zichtbaar maken van vrouwen en het opsporen van de oorzaak en mechanismen
van onderdrukking teneinde de positie van vrouwen te veranderen; te verbeteren.
- Vraag: is de onderdrukking van vrouwen universeel en zijn er universele verklaringen voor
die onderdrukking?
Aannames vrouwenstudies:
- Vrouwen worden onderdrukt.
- Verschillen tussen vrouwen worden overschaduwd door een gemeenschappelijke ervaring:
hun onderdrukking. Als zodanig zijn alle vrouwen gelijk.
- Macht tussen mannen en vrouwen ongelijk verdeeld.
, - Vrouwen zijn slachtoffers (van mannen, van kapitalisme, van patriarchaat; afhankelijk van
stroming binnen feminisme).
Taak feministische antropologie: op snijvlak vrouwenstudies en kritiek antropologie.
- Zichtbaar maken van vrouwen.
- Positie vrouwen wereldwijd onderzoeken.
- Universaliteit van onderdrukking onderzoeken.
- Oorzaken en mechanismen van onderdrukking achterhalen.
- Maar ook… nieuwe methodologieën, theorieën en concepten ontwikkelen; antropologie
‘herzien’.
Resultaten van deze studies jaren ’70-‘80:
- Er is ongelijkheid tussen mannen en vrouwen over de hele wereld
- Deze ondergeschikte positie van vrouwen is niet overal hetzelfde.
- Ook is alle kennis erg gesitueerd en zijn er nieuwe vormen van etnografieën, polyvocaal, en
aandacht voor meer verschillen dan enkel culturele verschillen.
Vrouwenstudies jaren ’70-’80 vorige eeuw:
- Positie vrouwen universeel ondergeschikt.
- Vrouwen vormen een homogene groep (alle vrouwen gelijk, want onderdrukt).
- De vrouw is een universele categorie.
- Impliciet: er is een categorie ‘man’ (volgens radicaal feministen: ‘onderdrukkers’).
Verklaringen van deze onderdrukking:
- Historisch materialistisch
o Privé – publiek (onderscheid)
o Productie – reproductie
Zoeken naar structurele omstandigheden.
- Ideologisch
o Natuur – cultuur
Zoeken in de symbolische en culturele context.
Omwenteling (einde vrouwenstudies)
- Interne kritiek binnen vrouwenstudies en feministische antropologie zelf; tijd rijp voor
reflectie en andere geluiden.
o Dichotomieën zoals privé-openbaar en natuur-cultuur versterken en bevestigen
eerder de verschillen tussen mannen en vrouwen dan dat ze deze verklaren.
o En voerden uiteindelijk allemaal terug op biology is destiny, het vrouwelijk lichaam is
haar lot (terwijl ze dat juist willen bekritiseren).
o Selectief bewijs voor vrouwelijke ondergeschiktheid en onderdrukking (bestaan ook
symbolen waar vrouwen een hogere positie innemen).
o Oog voor andere geluiden betekent einde aan universele noties over reproductie
oog voor verschillende betekenissen van vrouwelijkheid en mannelijkheid.
- Kritiek vanuit het Zuiden en van zwarte vrouwen op vrouwenstudies (o.a. Chandra
Mohanty):
o Gebruik categorie ‘vrouwen’ (alle vrouwen zijn gelijk omdat ze vrouw zijn) is
essentialistisch en a-historisch.
