Samenvatting
Samenvatting Eindexamen Geschiedenis
- Vak
- Geschiedenis
- Niveau
- HAVO
samenvatting tijdvak 5 t/m 10 + historische contexten
[Meer zien]Voorbeeld 4 van de 41 pagina's
Voorbeeld 4 van de 41 pagina's
In winkelwagengesponsord bericht van onze partner
Voorbeeld van de inhoud
Geschiedenis pta maartHoofdstuk 5 de wereld in de tijd van de ontdekkers en hervormers
1500 – 1600 vroegmoderne tijd
In Italiaanse steden zoals Venetië, Milaan, Rome en vooral Florence ontstond in de late
middeleeuwen een machtige bovenlaag van handelaren en bankiers. Ze hadden geprofiteerd
van de handel in het midden oosten en met de rijke steden in Vlaanderen. Om hun rijkdom
te tonen, bouwden ze grote huizen en lieten ze de beste kunstenaars voor zich werken.
Er ontstonden een nieuw mensbeeld, een nieuw wereldbeeld en een nieuw levensgevoel,
met meer oog voor de plezierige kanten van het leven.
Mensbeeld- het idee dat mensen hebben van de mens.
Wereldbeeld- het idee dat mensen hebben van de mens en de wereld.
De rijke Italiaanse stedelingen hielden de blik niet meer zo strak gericht op God en het leven
na de dood. Het levensmotto veranderde van memento mori (gedenk te sterven) in carpe
diem (pluk de dag). Ze kregen belangstelling voor het klassieke erfgoed.
Erfgoed- wat is geërfd van eerdere generaties.
Griekse en Romeinse beelden en gebouwen zagen ze niet als oude heidense rommel, maar
bewonderden ze om hun schoonheid. Ze gingen de middeleeuwen zien als een donkere
tussenperiode, die hun eigen tijd scheidde van een glorieuze oudheid.
De herleving van de waarden en schoonheidsidealen van de oudheid kreeg de naam
renaissance. De renaissance (wedergeboorte) begon in de 15e eeuw in Italië en verspreidde
zich vanaf 1500 over de rest van Europa begin vroegmoderne tijd.
Bij de herontdekking van de klassieke oudheid speelde het humanisme een belangrijke rol.
Humanisme- stroming van geleerde omstreeks 1500 die de klassieke cultuur bestudeerden,
levensbeschouwing die de nadruk legt op de menselijke waardigheid en vrijheid.
Zij lazen en vertaalden klassieke teksten, ze wouden de gekopieerde teksten met fouten te
herstellen in de originele staat en voorzagen ze van uitleg.
De Turkse verovering van Constantinopel in 1453 gaf het humanisme een extra impuls,
geleerde uit Constantinopel vluchtten naar Italië en namen veel Griekse manuscripten en
kennis van de Griekse oudheid mee.
Eerst was het humanisme vooral een beweging van geleerden maar op den duur ging het
lezen van klassieke teksten bij de opleiding van de hogere burgerij horen. De ontwikkeling
tot verstandig en mondig individu werd een nieuw opvoedingsideaal. De ideale mens was
een uomo universalis. Dat was iemand die zich in verschillende terreinen had ontwikkeld.
Leonardo da Vinci was zo’n persoon; hij was schilder, natuuronderzoeker, musicus en
ingenieur.
Een belangrijke humanist was Erasmus van Rotterdam, volgens hem moest de studie van
oude teksten ertoe leiden dat het christendom werd verdiept en gezuiverd.
Een van de belangrijkste natuurwetenschappers in de 16e eeuw was Copernicus, hij ontwierp
het wiskundige model van het zonnestelsel waarin niet de aarde, maar de zon het stilstaand
middelpunt was.
,Het was een aanloop naar de wetenschappelijke revolutie van de 17e eeuw, die het
wereldbeeld verder zou veranderen.
Net als humanistische geleerden bestudeerden architecten en kunstenaars het werk van de
Grieken en romeinen. In de gebouwen van renaissancearchitecten keerden de zuilen terug.
Beeldende kunstenaars wilden de werkelijkheid zo echt mogelijk weergeven. Ze
onderzochten de natuur en de menselijke anatomie om personages levensecht te kunnen
schilderen en beeldhouden.
De onderwerp keuze van schilders werd ook breder. Ze maakte niet meer alleen Bijbelse
voorstellingen maar ook portretten, landschappen en mythologische figuren. Michelangelo
beeldde naakte mannen en vrouwen af.
De kerk blijf wel een rijke en belangrijke opdracht gever en de bijbel blijf een grote inspiratie
bron, maar de positie van de kunstenaar veranderde. De anonieme middeleeuwse meester
schilder maakte plaats voor de zelfbewuste kunstenaar die zijn werk signeerde.
In de 15e eeuw was het grootste deel van de aarde onbekend voor Europeanen. Ze wisten in
die tijd nog niet het bestaan van Australië en Amerika. Ze kenden wel delen van het Midden-
Oosten en van de noordkust van Afrika. Ze wilden graag naar China en Indië. Oosterse
producten zoals zijde en specerijen waren bekend en gewild.
Peper en andere specerijen werden gebruikt als smaakmaker, medicijn en als middel om
producten langer houdbaar te maken. Tot 1453 kwam veel oosterse koopwaar Europa
binnen via Constantinopel, maar nadat deze stad was ingenomen door de turken droogden
de handel op. Omdat er veel geld mee te verdienen was wouden ze zelf specerijen halen. De
turken en Arabieren stonden hun niet toe over land naar het verre oosten te reizen. Ze
moesten zelf een route over zee vinden.
Op ontdekkingsreis om:
- Te verkennen
- Handel/ grondstoffen / goud
- Avontuur
- Geloof verspreiden
Wie:
- Diaz zuidpunt van Afrika.
- Vasco da gama bereikte Indië.
- Columbus Amerika.
- Amerigo vespucci naam gever van Amerika.
- Cortes Zuid-Amerika.
- Willem Barentsz poging tot noord route naar Azië.
Erasmus- als humanist leest het ‘Vulgaat’ (bijbel) en wil de foute er uit halen. Hij levert
kritiek op de kerk, maar de kerk luistert niet naar hem. Er kwam meer kritiek. Met zijn kritiek
op de kerk werd Erasmus een wegbereider van de reformatie of hervorming.
Reformatie/ hervorming – beweging in de 16e eeuw die de roomse kerk wilde veranderen,
waarbij een splitsing in de kerk ontstond. Hij vond kerkhervormers zoals Luther te fanatiek.
,Luther- kritiek op de kerk met name over de aflaathandel.
Dit leidt tot de geloofsstrijd in Duitsland: reformatie. Deze reformatie scheurde West-Europa
uiteen in 2 vijandige kampen.
- Protestanten geloofsleer van kerkgemeenschappen die zich losmaakten van de
roomse kerk in de 16e eeuw.
- Rooms-katholieken die bleven trouw aan de paus.
In 1517 stuurden Luther een brief aan een bisschop hierin stonden 95 stellingen wat hij niet
vond kloppen.
In 1521 werd Luther de kerk uit gezet.
Keizer Karel v nodigde hem uit om zijn woorden terug te roepen maar dat deed hij niet. Toen
werd hij vogelvrij verklaard: hij verloor al zijn rechten. Wie hem doodde werd niet gestraft.
Ook moest hij gestraft worden als ketter.
Calvijn- belangrijke Franse hervormer.
De overeenkomst met Luther en Calvijn was dat ze vonden dat de kerk dingen fout deed
(aflaatbrieven, beelden)
Verschil: Luther stond helemaal aan de kant van de vorsten. Volgens hem moesten zij het
geloof van hun onderdanen bepalen. Ook Calvijn vond dat de overheid moest worden
gehoorzaamd. Maar volgens Calvijn mochten lagere bestuurder in opstand komen als ze niet
de ware godsdienst bevorderden.
In Genève kwam in 1536 een calvinistisch stadsbestuur aan de macht.
Calvinisme- protestantse leer gebaseerd op de denkbeelden van Johannes Calvijn.
Gevolgen van de reformatie
- Duitsland: het Duitse rijk raakte na 1520 verscheurd door godsdienstoorlogen.
Daaraan kwam pas in 1555 een einde met de godsdienstvrede van Augsburg. Er werd
afgesproken dat elke vorst mocht bepalen welke religie in zijn gebied was
toegestaan.
- Frankrijk: 1562 waren er bloedige godsdienstoorlogen tussen de katholieken en
hugenoten, zoals de Franse calvinisten heetten. Het einde kwam in 1598 met het
Edict van Nantes, een wet waarin stond dat Frankrijk een katholiek land was, maar
dat ook de hugenoten rechten hadden.
- Engeland: de reformatie leidde in 1534 tot het ontstaan van de Anglicaanse kerk, een
protestantse staatskerk met de koning aan het hoofd.
Karel V werd in 1515 landsheer van de Nederlanden.
Landsheer- vorst met hoogste macht over meerdere Nederlandse gewesten.
Maar ze vormden geen eenheid, alle gewesten hadden eigen gewoontes en rechtsregels.
Zo vernoemde de landsheer in veel gewesten een stadhouder, die namens hem onder meer
overleg voerde met de staten.
Stadhouder- plaatsvervanger van de landsheer in een gewest; in de Republiek de hoogste
functionaris in dienst van de gewesten, onder meer als opperbevelhebber.
Staten- gewestelijk bestuur dat bestond uit vertegenwoordigers van de standen: adel,
geestelijkheid en burgerij.
, Karel V wilde centralisatie. Iedereen moest katholiek zijn. In 1522 stelde hij een keizerlijke
inquisitie in, die protestanten moest opsporen.
Filips 11 werd 1555 de opvolger van Karel V. Filips vertrok in 1559 naar Spanje en stelde
Margaretha van Parma aan als landvoogdes.
Landvoogd(es)- bestuurder die namens een vorst regeert.
De belangrijkste edelman in de Nederlanden was Willem van Oranje, stadhouder in Holland,
zeeland en Utrecht. Hij pleitte in 1564 voor godsdienstvrijheid, maar Filips gaf een bevel om
nog harder op te treden tegen het calvinisme.
Godsdienstvrijheid- het recht om een eigen godsdienst uit te oefenen.
1566 smeekschrift van edelen stop geloofsvervolgingen.
1566 beeldenstorm.
Filips stuurde de hertog van Alva om orde op zaken te stellen. 1567
Willem van Oranje vluchtte naar Duitsland, hij vormde een leger waarmee hij in 1568 de
Nederlanden binnenviel. Daarmee begon de Nederlandse opstand. De aanval mislukte.
Oranje werkte samen met calvinistische ballingen. Op 1 april 1572 namen water geuzen den
Briel over. Deze onverwachte actie gaf de opstand een impuls.
Holland en andere gewesten sloten in 1579 onder leiding van Oranje de unie van Utrecht.
Unie van Utrecht- militair en politiek verbond van de noordelijke gewesten.
1584 Willem van oranje vermoord.
1588 de republiek der verenigde Nederlanden / republiek.
In 1609 sloten Spanje en de republiek een bestand voor 12 jaar.
Bestand- wapenstilstand
1648 vrede van munster.
De 1568 begonnen strijd werd later de tachtigjarige oorlog genoemd.
Tachtigjarige oorlog- de Nederlandse opstand tegen Spanje (1568-1648)
Kenmerkende aspecten
- Het veranderende mens- en wereldbeeld van de renaissance en het begin van een
nieuwe wetenschappelijke belangstelling
- De hernieuwde oriëntatie op het erfgoed van de klassieke oudheid.
- Het begin van de Europese overzeese expansie
- De protestantse Reformatie die splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot
gevolg had
- Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse
staat
H6 tijd van regenten en vorsten 1600 – 1700
Na de eerste reis van Cornelis Houtman organiseerden Nederlandse kooplieden de ene na
de andere handelsreis naar Java en de Molukken. De reizen waren eerst erg winstgevend,
maar er kwam zo veel concurrentie dat de winst erg daalden. Daarom werd in 1602 de VOC
opgericht.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper juliavandruten. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €4,49. Je zit daarna nergens aan vast.
Is Stuvia te vertrouwen?
4,6 sterren op Google & Trustpilot (+1000 reviews)
Afgelopen 30 dagen zijn er 53068 samenvattingen verkocht
Opgericht in 2010, al 14 jaar dé plek om samenvattingen te kopen