1
Hoorcolleges Leren op School (Leerjaar 2021/2022)
Hoorcollege 1 De school als pedagogische context (Madelon van den Boer)
Kinderen hebben veel generieke vaardigheden of kenmerken, dat wil zeggen veel brede
vaardigheden of kenmerken van een kind. In deze cursus wordt hierbij gekeken naar
intelligentie en executieve functies. Ook kijken we naar specifieke vaardigheden van een
kind, waaronder taal, lezen en spellen, begrijpend lezen en rekenen.
Onderwijs is nodig voor:
- Persoonlijke ontwikkeling van kinderen
- Overdracht van maatschappelijke en culturele waarden
- Voorbereiden op deelname aan de maatschappij
Kernfunctie basisschool is om kinderen goed te onderwijzen.
- Leren kennis te verwerven
- Leren leren, leren nadenken
- Leren problemen op de lossen
- Leren samenwerken
- Leren de wereld te begrijpen
Leerlijnen worden gemaakt door de school zelf en geven weer hoe een school aan de
kerndoelen werkt. Van kerndoel naar concrete doelen met tussenstappen per leerjaar.
Een ontwikkelingsperspectief met passende doelen bevat een eigen leerlijn, passende
doelstellingen en perspectieven en hierbij wordt gekeken naar de talenten en mogelijkheden
van een leerling.
Voor- en nadelen voor blijven zitten/doubleren:
- Stof bouwt op
- Homogene groepen
- Even de beste zijn
- Hard werken om door te gaan
Echter, kost het geld, vrienden gaan door en is er veel herhaling en geen uitdaging, vaak ook
stressvol.
Voor blijven zitten in de kleuterklas worden vaker positieve effecten gevonden, vooral wat
betreft psychosociale ontwikkeling.
Waarom werkt blijven zitten niet? Slecht presteren en gedragen op school komt voort uit
diverse risicofactoren in het kind en in de omgeving, die niet worden aangepakt door blijven
zitten. Er is een remediërende aanpak nodig, gericht op wegnemen risicofactoren of
versterken protectieve factoren.
Belangrijke punten:
- Leren op School: hard werken dan valt er veel te leren
- Op school wordt via leerlijnen (of ontwikkelingsplannen) gewerkt aan kerndoelen
,2
- De geboortemaand, blijven zitten of versnellen hebben verschillende effecten voor
verschillende leerlingen
- De orthopedagoog is van belang om voor elke het meest passende schoolaanbod te
realiseren
Hoorcollege 2 Leren op school: Taal (Elise de Bree)
Onderdelen van taal:
- Fonologie
- Semantiek
- Morfologie
- Syntaxis
- Pragmatiek
- Metalinguïstiek
Onder te verdelen in
- Receptief en productief
- Inhoud, vorm en gebruik
Inhoud: Betekenis van de woorden: letterlijk en figuurlijk (semantiek).
Vorm: De klankreeksen die mogelijk zijn (fonologie), de vervoegingen die worden gemaakt
(morfologie). De volgorde binnen zinnen (syntax).
Gebruik: Communicatief: hulp vragen, informatie delen, contact maken, afhankelijk van
context (pragmatiek).
Fasen in taalontwikkeling
- Pre linguale fase
- Vroeg linguale fase
- Differentiatiefase
- Voltooiingsfase
,3
Taal is een typisch menselijk communicatiesysteem dat betekenis weergeeft en doorgeeft.
Er is sprake van arbitraire koppeling van klanken aan betekenis. De lengte van een woord
hoeft niet overeen te komen met de grootte van het bijbehorende object.
Waarom hebben we taal? Taal is nodig voor het verwerven van kennis, delen van
informatie en is belangrijk voor het welzijn.
Taal is interactief. Het is een sociaal en cultureel proces; mensen maken zelf taal als deze er
niet is. Kinderen leren taal beter in een live setting dan als er een video wordt afgespeeld.
Het sociale contact bepaald dus heel erg hoe je gaat leren en hoe je taal gebruikt.
Meteen na de geboorte is er bijzondere aandacht voor menselijke stimuli. Er is al vroeg
snelle en accurate gezichtsherkenning, vermogen tot kopiëren (mimicking) van mond en
gezichtsbewegingen en ze zijn al vroeg emotioneel beïnvloedbaar (emotional contagion)
Op ongeveer 9 maanden kunnen zij al blikrichting volgen (gaze following), aandacht van een
ander trekken en objecten tonen/aanwijzen en is er sprake van gedeelde aandacht (joint
attention).
Welke kindfactoren beïnvloeden het leren van woorden? (Nooit voltooid, je blijft woorden
leren)
- Algemene cognitie: Geheugen (woord onthouden), aandacht, waarnemen
- Sociale cognitie: kijkrichting van de spreker, imitatie, joint attention
- Auditieve verwerking en fonologie: segmentatie (kijkdaarisdeflurp), intonatie (zie je
die lieve flurp?)
- Zinscontext (bootstrapping): kijk, daar is de flurp/ Ik vind flurpen leuk
- Woordleerconstraints: whole word constraint, mutual exclusivity constraint
Welke kindfactoren beïnvloeden het leren van de grammatica (morfosyntaxis) (kan worden
voltooid rond de voltooiingsfase.
- Algemene cognitie: geheugen, aandacht, waarnemen
- Sociale cognitie: gaze following, imitatie, joint attention
- Auditieve verwerking en fonologie
, 4
Kinderen leren patronen herkennen, geleidelijk vormen ze abstracte regels, kinderen
produceren de routinematige zinnetjes uit het taalaanbod en gaan daarna patronen
gebruiken.
De omgeving is erg belangrijk voor de taalontwikkeling door het taalaanbod en de
mogelijkheid voor communicatie zorgt voor communicatieve ervaring.
Opvoeder-kind taalinteractie: Language Acquisition Support System. Kenmerkend
taalgebruik van de opvoeder: motherese/ parentese, ook wel Child-Directed Speech (CDS)
genoemd.
- Vaak hogere toon, veel accenten (prosodie), langzaam gesproken, goed
gearticuleerd, vaak herhaald.
- Eenvoudige structuur, eenvoudige op kind afgestemde betekenis, volgen van de
aandacht van het kind
- Rituelen, herhaalde taalspelletjes = reeksen van ‘joint attentional scens’ met
‘scaffolding’.
CDS is intersubjectieve afstemming op het kind, ondersteunt constructie van taal en bestaat
uit taalhandelingen die communicatie uitlokken, uitbreiden of belonen. Kenmerk bij uitstek:
semantische samenhang en affectieve betrokkenheid.
Kenmerken van CDS bij oudere kinderen:
- Naast toon, tempo, articulatie, vereenvoudigde structuur en woordkeus, zijn er
bijvoorbeeld: conversatie uitlokkende vragen (W-vragen), verhelderingsvragen. Of
expansies: herhalingen, al of niet met impliciete correctie, en samenvattingen,
verdiepen
Wat gebeurt er als ouders a-typisch reageren in communicatie? Bijvoorbeeld ouders met
een ernstige depressie.
- Communicatie staat onder druk, want kind krijgt geen reactie
- Is een bedreiging van communicatie en taalontwikkeling
Wat gebeurt er als kinderen a-typisch reageren in communicatie? Bijvoorbeeld kinderen met
autisme.
- Verminderde mate waarin kinderen initiatieven nemen om gezamenlijk over een
object of handeling te praten of waarin kinderen initiatieven van de opvoeder
opvolgen
- Communicatie staat onder druk; taalaanbod en communicatieve ervaring worden
bedreigd.
Kindfactoren: het vermogen of de potentie om de vaardigheid te verwerven.
Omgevingsfactoren: de gelegenheid om de vaardigheid te verwerven.
- Factoren op school (instructiehoeveelheid en -kwaliteit)
- Factoren thuis (hoeveelheid voorlezen)
Distale factoren: sociaaleconomische status (SES), Etniciteit (acculturatie), Thuistaal.
