Samenvatting
Samenvatting maatschappijleer hf 2 rechtsstaat
- Vak
- Maatschappijleer
- Niveau
- VWO / Gymnasium
Samenvatting maatschappijleer hf 2 rechtsstaat van paragraaf 1 t/m 7.
[Meer zien]Voorbeeld 2 van de 8 pagina's
Voorbeeld 2 van de 8 pagina's
In winkelwagengesponsord bericht van onze partner
Voorbeeld van de inhoud
Maatschappijleer, Indy Faassen, V5aHoofdstuk 2 | Rechtsstaat
§1 Idee en oorsprong van de rechtsstaat
De basisbehoeften van mensen worden vervuld door: welvaart, welzijn, vrijheid en vertrouwen dat de staat het beste met zijn burgers voorheeft.
Totalitaire staat: staat die doordringt tot in het persoonlijke leven en bepaalt wat mensen mogen lezen en zien, waar ze
mogen wonen en werken en waarheen ze mogen reizen. In zo’n staat heersen wantrouwen en achterdocht.
Politiestaat: staat waarin burgers permanent in angst leven dat de geheime dienst hen bespioneert en afluistert of dat
landgenoten hen verklikken of verraden, omdat ze niet het gedrag vertonen wat de staat wenst.
1.1 Wat is een rechtsstaat?
Wat voor rechtsstaat is Nederland?
● Een sociale rechtsstaat: er zijn wetten en voorzieningen om de welvaart en het welzijn van de burgers te bevorderen.
● Een democratische rechtsstaat: burgers mogen meedoen aan vrije verkiezingen en indirect meebeslissen over politieke kwesties.
Rechtsstaat: staat waarin burgers met grondrechten worden beschermd tegen machtsmisbruik en willekeur van de overheid. De overheid
beschermt de burgers tegen elkaar, maar de burgers worden ook tegen de overheid beschermd.
De rechtsstaat is een soort sociaal contract is tussen burgers en gekozen bestuurders, omdat beiden plichten hebben waar ze zich aan moeten
houden.
Kenmerken van een rechtsstaat:
- Mensen zijn hier over het algemeen gelukkiger (VN-lijst)
- Vertrouwen en wederkerigheid gaan hand in hand.
- Bescherming tegen de machthebbers, ook als deze gekozen zijn door de burgers.
Vertrouwen en wederkerigheid
Voordelen van de rechtsstaat:
● Er is relatief veel sociale cohesie en sociale vrede.
● Er is sprake van vertrouwen en wederkerigheid.
- Burgers vertrouwen in een rechtvaardig systeem
- Burgers zijn bereid premies voor sociale voorzieningen te betalen.
● De overheid verwacht dat burgers zich aan de wet houden, maar burgers verwachten dat ook van de overheid. Zo ontstaat er
rechtszekerheid.
Sociale cohesie: de mate van samenhang en verbondenheid binnen een bepaalde groep mensen.
Wederkerigheid: voor wat, hoort wat.
Rechtszekerheid: je kunt erop rekenen dat iedereen zich aan de wet houdt en dat je rechten gerespecteerd zullen worden.
§1.2 Hoe is de rechtsstaat ontstaan?
Tot de 18e eeuw kende Europa een periode van godsdiensttwisten tussen katholieken en protestanten en bloedige oorlogen. Koningen en andere
machthebbers oefenden onbegrensde macht uit op burgers zonder zich te houden aan een rechtssysteem.
In de 18e eeuw (de eeuw van de Verlichting) ontstond het verlangen naar maatschappelijk geluk.
Verlichting: periode in de 18e eeuw toen mensen hun kennis vergrootten en het bestaande wereldbeeld begon te wankelen.
16e eeuw:
Ondernemende burgers vergaarden aanzienlijke rijkdom en wetenschappelijke kennis: ze dreven handel over grote afstanden, financierden
ontdekkingsreizen en stichtten kolonies.
15e eeuw:
Drukpers werd uitgevonden, waardoor nieuwe kennis snel en breed kon worden verspreid. Het gevolg was dat het bestaande beeld en mensbeeld
begonnen te wankelen.
Arme boeren, arbeiders, maar ook de burgerij en delen van de adel oefenden druk uit om de macht van vorsten in te perken en rechtssystemen en
machtsstructuren te normaliseren. De burgerij geloofde in de kracht van de rede. Vanuit de rede konden voorwaarden voor een rechtvaardige en
gelukkige samenleving worden beredeneerd. Een belangrijke voorwaarde voor deze samenleving is vrijheid = de macht van de staat moest
worden ingeperkt.
Sociaal contract:
Democratisch vastgestelde regels leiden tot een sociaal contract tussen burgers en (gekozen) bestuurders.
- Burgers en de overheid accepteren hun rechten en plichten.
De overheid heeft geweldsmonopolie, maar is gehouden aan afspraken die burgers en overheid overeenkomen.
Sociaal contract: tot afspraken komen om in natuurlijke vrijheid en gelijkheid te kunnen leven.
Geweldsmonopolie: de overheid mag als enige geweld gebruiken.
Grondbeginselen rechtsstaat:
De contractfilosofen zien deze grondbeginselen als voorwaardelijk voor een rechtsstaat:
● Het beginsel van grondrechten: alle mensen zijn in vrijheid en gelijkheid geboren en moeten ook zo kunnen leven.
● Het soevereiniteits- en democratiebeginsel: de mensen sluiten een gezamenlijk vredesakkoord; het sociaal contract.
● Het legaliteitsbeginsel: de overheid mag alleen beperkingen opleggen aan de vrijheid van burgers als die beperkingen in wetten zijn
vastgelegd en voor iedereen gelden.
● Het beginsel van de trias politica: de macht van de staat wordt voor de zekerheid verder begrensd door interne zekerheid van de
staatsmacht.
Waarvoor is de rechtsstaat de grondslag?
1. De parlementaire democratie
2. Verzorgingsstaat
3. Pluriforme samenleving
1
, §2 Grondwet en grondrechten
De grondwet
Grondwetten vormen de stichtingsakte voor rechtsstaten. De grondwet:
❖ begrenst de macht van de staat en garandeert daarmee de vrijheid van burgers.
❖ legt fundamentele rechten van de burgers vast.
❖ geeft aan hoe de machtsorganen (koning, ministers, parlement, rechterlijke macht) van de staat zijn georganiseerd.
❖ drukt de eenheid van de natie uit.
2.1 Ontstaan van de grondwet
Huis van de rechtsstaat
Vanaf halverwege 19e eeuw vinden in heel Europa revoluties plaats, gekeerd tegen de vorsten.
1848: kamerlid Thorbecke stelt een grondwetswijziging voor. Koning Willem II stemt in met een grondwet waarin zijn macht wordt ingeperkt.
De democratie werd vergroot door censuskiesrecht: mannelijke burgers die belasting betaalden mogen stemmen bij verkiezingen voor de Tweede
Kamer.
Preambule: staat beschreven welke idealen de samenleving koestert, welke historische fouten ze niet wil herhalen, welke identiteit ze nastreeft
(liberaal, socialistisch) en op welke wijze de staat moet worden ingericht om de idealen te realiseren.
Staatsregeling van de Bataafse republiek: de voorloper van de grondwet waarin werd bepaald dat iedere burger gelijk is voor de wet en
onschendbare rechten heeft.
Constitutionele monarchie: een koninkrijk met een grondwet.
Nederland: nachtwakersstaat
De staat heeft één belangrijke taak: de vrijheid van burgers dienen. De economie diende aan de vrije markt te worden overgelaten. Nederland
wordt in de 19e eeuw ook wel een nachtwakersstaat genoemd.
Nachtwakersstaat: staat die zich voornamelijk inzet voor bewaking van veiligheid van de burgers en de noodzakelijke voorwaarden realiseert voor
economische groei.
Uitbreiding kiesrecht
De nachtwakersstaat zorgde voor sociale onrust: arbeiders gingen gebukt onder uitbuiting, armoede en een hoge kindersterfte. Hierdoor ontstond
er een klassenstrijd tussen arm en rijk. Een van de gevolgen van de klassenstrijd was het ontstaan van algemeen kiesrecht.
1917: algemeen kiesrecht voor mannen.
1919: algemeen kiesrecht voor vrouwen.
Klassenstrijd: conflict tussen verschillende klassen binnen een samenleving met tegengestelde economische en politieke belangen.
Ontwikkelingen door de Tweede Wereldoorlog
● De Duitse bezetting maakte een einde aan de grondrechten van burgers als recht op veiligheid, vrije meningsuiting, drukpers en
vereniging.
● Groepen als joden, zigeuners, homoseksuelen, zwakzinnigen en verzetsstrijders werden zonder proces ter dood veroordeeld of in
concentratiekampen geplaatst.
● Gevolgen hiervan voor ontwikkelingen van de grondwet: bescherming van burgers tegen discriminatie en het recht op sociale zekerheid.
§2.2 Wat staat er in de grondwet?
Klassieke grondrechten: grondrechten die de overheid moet garanderen. Hierbij ligt de nadruk op vrijheid en gelijkheid.
Bij klassieke grondrechten heeft de overheid een passieve rol (niet geneigd in actie te komen) Wanneer een burger vindt dat zijn grondrecht
geschonden is, kan hij naar de rechter stappen.
Drie soorten klassieke grondrechten:
1. Het recht op gelijke behandeling: verbod op discriminatie (geloofsovertuiging, godsdienst, ras of geslacht)
2. Persoonlijke vrijheid: recht op privacy, verbod op marteling, beperking van de bevoegdheden van justitie en vrijheid van godsdienst en
onderwijs.
3. Politieke vrijheid: het algemene kiesrecht, de vrijheid van meningsuiting, vereniging en betoging.
Artikel 1: gelijkheidsbeginsel / discriminatieverbod.
Artikel 2 t/m 5: politieke rechten.
Artikel 6 t/m 9: vrijheidsrechten.
Artikel 10 t/m 15: bescherming van het individu.
Artikel 16 t/m 18: juridische bescherming van de burger.
Sociale grondrechten
Denk aan het recht op:
1. Werkgelegenheid en vrije keuze van arbeid.
2. Bestaanszekerheid en welvaart.
3. Leefbaarheid en milieu.
4. Volksgezondheid en woongelegenheid.
5. Onderwijs.
Door sociale grondrechten werd de klassieke rechtsstaat een sociale rechtsstaat, ofwel verzorgingsstaat.
Het verschil tussen klassieke en sociale grondrechten is dat burgers bij klassieke grondrechten naar de rechter kunnen stappen, maar bij sociale
grondrechten heeft de overheid heeft een actieve rol, burgers kunnen sociale grondrechten niet bij de rechter afdwingen.
Sociale grondrechten: rechten die de overheid niet kan garanderen, maar waar hij zich wel voor moet inspannen.
Sociale rechtsstaat (verzorgingsstaat): er zijn wetten en voorzieningen om de welvaart en het welzijn van de burgers te bevorderen.
2.3 Wat zijn de grenzen van onze overheid?
De principiële erkenning van vrijheid elkaars vrijheid en gelijkheid is een belangrijke voorwaarde voor de rechtsstaat.
“Behoudens ieder verantwoordelijkheid voor de wet: uitoefening van je grondrechten mag andermans grondrechten niet aantasten.
Wederkerige erkenning: wat je voor jezelf op eist, moet je ook accepteren bij anderen.
- Als katholieken een kerk mogen bouwen, mogen moslims een moskee bouwen.
- Wanneer je voor jezelf vrijheid van godsdienst opeist, dan moet je accepteren dat ook andere burgers van die vrijheid genieten.
2
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper indyfaassen. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €3,99. Je zit daarna nergens aan vast.
Is Stuvia te vertrouwen?
4,6 sterren op Google & Trustpilot (+1000 reviews)
Afgelopen 30 dagen zijn er 51662 samenvattingen verkocht
Opgericht in 2010, al 15 jaar dé plek om samenvattingen te kopen