Hoofdstuk 1 – Kennismaking met duurzame
ontwikkeling
Duurzame ontwikkeling is een ontwikkeling die voorziet in de behoeften van de huidige
generatie, zonder de behoeften van toekomstige generaties, zowel hier als in andere delen
van de wereld, in gevaar te brengen.
1.1 Mens en natuur
Oorzaken van rivieroverstromingen:
- De rivieren zijn gekanaliseerd, kronkels en lussen (meanders) die oorspronkelijk in
rivieren zaten, zijn rechtgetrokken. Het gevolg is dat het water sneller door de
rivieren stroomt.
- Bossen langs de rivieren zijn gekapt, bossen kunnen water een tijdlang vasthouden in
de bodem, waardoor het regenwater niet allemaal tegelijk de rivieren instroomt.
- Broeikaseffect.
Rebound effect (terugkaatsingseffect) treedt op als het succes van een bepaalde actie
onbedoeld neveneffecten oproept die de gunstige gevolgen van die actie verminderen of
zelfs in het tegendeel doen omslaan.
Ecologische hoofdstructuur is een samenhangend netwerk van bestaande en nog te
ontwikkelen natuurgebieden in Nederland, gericht op herstel van de biodiversiteit en van de
veerkracht van de natuur.
Het programma Ruimte voor de Rivier werd gestart om ons aan te passen aan de krachten
van de natuur. Dijken werden verlengd, de afsluitdijk werd gebouwd, oude meanders
werden hersteld, uiterwaarden zijn verlaagd en er werden nevengeulen gegraven. Dit alles
om ruimte te scheppen voor de rivier. Dit was nodig omdat het systeem een weeffout
bevatte, het was niet goed ontworpen voor de ontwikkelingen van de 21 e eeuw. De
verandering betekent een boeiende transitie, een fundamentele verandering van het
systeem op basis van een paradigmaverschuiving.
Beheersing is een kernachtige manier om het oude beleid in één woord samen te vatten.
Het nieuwe, duurzame waterbeheer is adaptatie, ofwel aanpassing aan de krachten van de
natuur. Een term die in één woord een hele manier van denken weergeeft wordt een
paradigma genoemd. De omslag in het denken van beheersing naar adaptatie is een
paradigmaverschuiving kenmerkend voor veel vormen van duurzame ontwikkeling.
1.2 Rijk en arm
Genetische modificatie (GM) is een techniek om de eigenschappen van een plant, dier of
micro-organisme aan te passen door een stukje DNA van het ene organisme over te brengen
naar een ander organisme. De groep moderne, westers georiënteerde bedrijven met
miljardenomzetten geven aan dat ze met behulp van techniek, GM, de problemen van de
mensen op kunnen lossen. De gewone mensen, vaak arm, levend in ontwikkelingslanden,
lijdend aan ernstige kwalen als gevolg van ondervoeding. De meningen over genetische
modificatie zijn verdeeld. Biotechnologie is duur en brengt veel risico’s met zich mee.
,1.3 Problemen en successen
De wereld kent veel problemen. Zoals klimaatverandering, kinderarbeid, afvalbergen,
uitputting van grondstoffen, vluchtelingen, bodemverontreiniging, honger, oorlog,
epidemieën en terrorisme. Oorzaken van deze problemen zijn een teveel of tekort van
bepaalde dingen. Het teveel gaat vaak om in rijkere landen en het tekort in armere landen.
Het gaat in veel gevallen dus om een slechte verdeling. De wisselwerking blijkt duidelijk uit
de volgende voorbeelden:
- De toestroom van allochtonen naar de rijke landen heeft te maken met de armoede
en onveiligheid elders, en de verwachting dat het in de rijke landen beter zal zijn.
- Terrorisme in rijke landen hangt, op zijn minst voor een deel, samen met de
achterstandspositie van burgers in andere landen en met gevoelens van jaloezie en
wrok.
- Kinderarbeid in de derde wereld wordt mede in stand gehouden door de vraag naar
goedkope welvaartsproducten uit het rijke westen.
Veel van de grote problemen in de wereld hangen samen met elkaar op een ingewikkelde
manier. Er zijn verschillende mogelijkheden om een probleem aan te pakken, maar er zitten
altijd weer nadelige gevolgen aan die andere problemen kunnen oproepen of verergeren.
Het lijkt alsof het beter is om de problemen te laten zoals ze zijn. Toch is dat niet nodig. In de
afgelopen jaren zijn er een aantal successen geboekt. Een kleine greep:
- Gezondheid, de pokken zijn in de hele wereld uitgeroeid.
- Milieu, chloorfluoorkoolwaterstof is een schadelijk gas voor de ozonlaag. Wereldwijd
is er een verdrag ondertekend om het gebruik van cfk te verminderen.
- Economie, het bbp in Zuid-Azië steeg, de getallen zijn gecorrigeerd voor inflatie.
- Armoede, een daling in armoede.
Als het lukt om de voornaamste problemen voor een belangrijk stuk op te lossen, zal de
wereld voor veel mensen een stuk gezonder, veiliger en aantrekkelijker zijn dan nu. De
ontwikkeling in die richting wordt duurzame ontwikkeling genoemd. Duurzame
samenleving is een samenleving die lang kan blijven bestaan. Om de problemen op te lossen
is een interdisciplinaire samenwerking tussen alle professionals nodig.
1.4 Twee dimensies
Er zitten twee kanten aan duurzame ontwikkeling:
1 Een behoorlijk leven voor een steeds groter deel van de mensen.
2 Deze behoorlijke samenleving blijft nog lang in stand.
De twee verschillende dimensies van duurzame ontwikkeling zijn plaats en tijd.
1.5 Definitie van ‘duurzame ontwikkeling’
‘Duurzame ontwikkeling is een ontwikkeling die voorziet in de behoeften van de huidige
generatie, zonder het vermogen van toekomstige generaties aan te tasten om in hun eigen
behoeften te voorzien.
,In Nederland is veel ruimtegebrek, een oplossing hiervoor is multifunctioneel
ruimtegebruik, waarbij gebieden tegelijk voor meerdere doelen gebruikt worden. Het kan
bijdragen aan het oplossen van het ruimtegebrek, maar het creëert ook zijn eigen nieuwe
problemen.
1.6 De Triple p
De tweede manier om duurzame ontwikkeling in te delen is de
drievoudige P. De Triple P staat voor people, planet en
profit/prosperity. Dit zijn de drie voornaamste aspecten van
duurzame ontwikkeling.
1.7 Top-down en bottom-up
De derde manier om duurzame ontwikkeling in te delen is:
- Recycling, het terugwinnen van materialen uit
afgedankte producten om die te gebruiken als
grondstof voor nieuwe producten.
- Hergebruik, het terugwinnen van complete onderdelen uit afgedankte producten om
die opnieuw te gebruiken.
Bij top-down vinden de besluiten op hoog niveau plaats en hebben gevolgen voor veel
mensen. Bij bottom-up zijn handelingen van gewone, individuele mensen, zoals het
verhandelen van een stofzuiger.
, Hoofdstuk 2 – Weeffouten: mens en natuur
Veel van de problemen die duurzame
ontwikkeling nodig maken zijn het gevolg
van fundamentele fouten in de manier
waarop de mensheid haar wereld heeft
ingericht. De onduurzaamheidsproblemen
zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden in
het weefsel van het wereldwijd menselijk
systeem.
Weeffouten zijn ernstige fouten die
diepgaand en fundamenteel zijn
ingebakken in de complexe systemen die
mensen opgebouwd hebben.
2.1 Eenrichtingsverkeer
Het Nederlandse veevoer komt voor een flink deel uit het buitenland. In het huidige systeem
is (deels) sprake van eenrichtingsverkeer, de kringloop is niet gesloten. Een
eenrichtingsverkeer doorbreken is niet makkelijk, want er zijn veel belanghebbende partijen.
De weeffout van het veevoer is op een eenvoudige manier in een plaatje weer te geven:
Resource Gebruik Lozing
Tekort Teveel
Resource is een natuurlijke hulpbron. Alles wat je uit de natuur, grond of lucht kunt halen is
een resource. Bovenstaand figuur laat zien dat er bij eenrichtingsverkeer na korte of lange
tijd op de ene plaats een tekort zal ontstaan en op de andere plaats een teveel. Deze
weeffout is te verbeteren door de kringloop te sluiten. Helaas is dit in de praktijk niet
gemakkelijk. De weeffout eenrichtingsverkeer komt veel voor, het broeikaseffect wordt
erdoor veroorzaakt.
2.2 Positieve terugkoppeling
Een krach is een massale daling van de aandelenkoersen. Een beurskrach is het gevolg van
de manier waarop het beurssysteem in elkaar zit. De waarde van de aandelen is vooral
gebaseerd op verwachtingen van winst of verlies, en dus in feite vertrouwen op de
economie. Als het vertrouwen bij de handelaren wegvalt, proberen zij hun aandelen kwijt te
raken. Als deze massaal ter verkoop worden aangeboden, dalen de koersen, dus de prijzen
van de aandelen, waardoor het vertrouwen verder daalt, en zo ontstaat een vicieuze cirkel
richting omlaag. Het beursysteem heeft positieve terugkoppeling.
