Ethiek
Week 1 Ethiek: H3 zorgend zijn wij in de wereld
Verschil tussen normatieve en empirische uitspraken
Normatief: wordt niet gezegd zoals het is maar zoals het zou moeten zijn (te herkennen aan ‘zouden’).
Deze uitspraken zijn waardeoordelen. De waarheid of onwaarheid kunnen we niet vaststellen op
basis van observatie. De werkloosheidsuitkering zou moeten dalen.
Empirisch: de ware werkelijkheid; zoals het zich in wezen voordoet. Een uitspraak die je in principe
zou moeten kunnen weerleggen d.m.v. empirisch onderzoek. Dit kan deze uitspraken bevestigen of
ontkennen. Als de werkloosheidsuitkering omhoog gaat zullen er meer werklozen zijn en is de stimulans om te
werken kleiner.
Ethisch instrumentarium
Waarden = nastrevenswaardig ideaal gelijkheid
Normen = gedragsregel je houdt de deur open voor iemand die achter je aan loopt
Deugden = voortreffelijke eigenschap moed, betrokkenheid, hulpvaardigheid
Ethische competenties = geheel van kennis, vaardigheden en houding om morele afwegingen in de
praktijk te kunnen brengen.
Verschil zorg en hulp
- Zorgen en leven gaan hand in hand, het een kan niet zonder het ander. Zorgen komt in
handelingen of activiteiten tot uitdrukking maar valt niet samen met die handelingen of
activiteiten. Wie vanuit zorg handelt, doet iets met een bepaalde intentie, is betrokken en
voelt zich verbonden. Zorgen duidt daarmee op iets positiefs en is daarmee normatief. Ik zorg
goed voor mezelf.
- Helpen heeft meer iets van een activiteit die je met een bepaald doel verricht en waarmee je
kunt ophouden zodra je dat doel bereikt hebt. Als je je man helpt met de afwas, houdt dit op zodra je
het doel bereikt hebt.
Wat is het goede?
Martin Heidegger (blz. 80)
- Centrale begrippen: betrokkenheid en zorgen voor
- Centrale vraag: wat betekent het dat iets ‘is’?
- De mens ‘is’ niet zomaar, maar hij is altijd ‘zorgend’. Zorgend zijn wij in de wereld.
- ‘mens-zijn’ betekent ‘in de wereld zijn’. De mens en de wereld zijn niet los van elkaar te
denken.
- Hoewel we op verschillende manieren in de wereld kunnen zijn, kunnen we niet niét in de
wereld zijn.
- De betrokkenheid bij onszelf noemt hij ‘zelfzorg’.
1
,Aristoteles: deugdethiek (blz. 83)
- Centrale vraag: hoe word ik gelukkig, door een goed leven te leiden, wat is een goed leven?
- Het goede = iets wat ieder mens spontaan als nastrevenswaardig beschouwt.
- Alles heeft een bepaald doel en alles streeft ernaar om zijn doel te bereiken.
- Einddoel: geluk! Noemt Aristoteles ‘zelfverwerkelijking’. Komt tot uiting door het kiezen van
het midden tussen twee uitersten. Je kiest een bepaalde opleiding, omdat je een bepaald beroep wilt
uitoefenen, omdat je denkt daar mee zinvol te zijn, je wil zinvol zijn omdat….einddoel.
- Gelukkig zijn = gelukt zijn. Je bent gelukt als je je potenties en mogelijkheden als mens hebt
verwerkelijkt.
- Zelf de motivatie hebben om een goed mens te zijn en op het juiste moment het goede te
doen.
- Hanteert geen regels of plichten waaraan we ons dienen te houden. Elke situatie is uniek, dat
vraagt andere acties per situatie. Dus geen regels over wat het goede is
- Probeert iets te zeggen over onze kwaliteiten als mens, het draait om de juiste houding.
- Van één moedige handeling of één wijs besluit wordt iemand nog geen moedig of wijs mens.
Net zomin als je van één slechte daad een slecht mens wordt.
- Twee soorten deugden: 1: intellectuele deugden verstandigheid, wijsheid en 2: karakterdeugden
moed, zorgzaamheid De intellectuele deugden staan boven de karakterdeugden; je hebt
verstand nodig om te bepalen wat in elke situatie de juiste manier is. Als je in het water springt om
een kind van de verdrinkingsdood te redden maar je kan zelf niet zwemmen is dat niet zozeer moedig, maar
vooral dom.
- Om deugden te ontwikkelen en de juiste houding aan te nemen heb je zelfkennis nodig.
Tekort Deugd Teveel
Lafheid Moed Overmoed
Benepenheid Matigheid Mateloosheid
Onaardig Vriendelijkheid Behaagziek
Onverschilligheid Betrokkenheid Bemoeizucht
Ongevoelig Compassie Overgevoelig
Nalatigheid Hulpvaardigheid Overbezorgd
- Van de deugden verstandigheid en rechtvaardigheid bestaat geen teveel. De verstandigheid
bestaat erin te leren wat de juiste maat is. Rechtvaardigheid houdt het midden tussen
onrecht ondergaan en onrecht doen.
Zorgethiek (blz. 88)
- Stellen zorg als deugd centraal. Zorgzaamheid zegt iets over de mate van betrokkenheid bij
de ander en is de centrale deugd in de hedendaagse zorgethiek. Je kunt zorgvuldig of achteloos je
kleding kiezen, zorgzaam of onverschillig met iemand omgaan
- Nadruk op relaties en op de onderlinge afhankelijkheid, waarbij niet algemene principes,
maar de wederzijdse betrokkenheid centraal staat.
- Gaat in tegen het utilisme. Je bekommert je alleen om mensen waarmee je op de een of
andere manier verbonden bent, zodat je in afwegingen niet ieder mens voor evenveel
meetelt, zoals in het utilisme. Je gaat naar het ziekenhuis naar een vriend omdat hij ziek is, je bezoek niet
iedereen in het ziekenhuis die ziek is.
2
, Kohlberg & Gilligan (blz. 89)
De Zorgethiek is ontstaan uit de kritiek op Kohlberg (morele ontwikkeling). Hij ontdekte drie
verschillende niveaus van redeneren
1) Preconventioneel niveau: eigenbelang Hij mag niet stelen anders krijgt hij straf
2) Conventioneel niveau: relationele betrekkingen, gewoontes, tradities, wetten Het is verkeerd
om te stelen.
3) Postconventioneel niveau: eigen wetten, universele ethische principes je mag niet stelen, maar
heel soms mag het wel als je er iets nog ergers mee kunt voorkomen
Gilligan had kritiek op Kohlberg. Kohlberg had namelijk alleen maar het mannelijke perspectief in
kaart gebracht en concludeerde daaruit dat vrouwen bij niveau 2 bleven hangen. Gilligan ontdekte
dat jongens zijn veel rationeler en vrouwen zijn veel gevoeliger voor de manier van communiceren.
Meisjes kijken vanuit een ander perspectief namelijk vanuit een relationeel en zorgperspectief.
Als het vrouwelijk perspectief dus een ander perspectief is dan dat van mannen, dan zegt dat niet
zozeer iets over ‘vrouwelijkheid’ of ‘mannelijkheid’, maar over de plaats die mannen en vrouwen
innemen in sociale praktijken. Simone de Beauvoir: “vrouwen zijn niet als vrouw geboren, maar
worden tot vrouw gemaakt”
Joan Tronto: vier fasen van het zorgen (blz. 92)
- Zorgdeugden, wij zijn zorgend in de wereld en dat is fundamenteel voor wie wij zijn.
- Je leeft niet volgens de algemene leefregels of omdat iets je plicht is maar omdat je om iets
of iemand geeft en betrokken bent.
- Het volgen van regels en protocollen en het op de juiste manier uitvoeren van technische
(zorg)handelingen is niet voldoende om te kunnen spreken van ‘goede zorg’
Fasen van een zorg relatie Zorgdeugd
1) Je zorgen maken om (caring about) Aandachtig, betrokken, zorgzaam,
ethische gevoeligheid
2) Zorgen dat (caring for) Verantwoordelijkheid
3) Verzorgen, zorg geven (caregiving) Competentie, bekwaamheid
4) Zorg ontvangen (care recieving) Ontvankelijkheid
Levinas (blz. 94)
Gaat nog wat dieper in op de zorgdeugden van Tronto hij zegt dat om je ergens bij betrokken te
voelen, of je zorgen te maken om iemand moet je:
1) Opmerken dat iemand zorg behoeft (ethische gevoeligheid).
2) Het op je nemen van verantwoordelijkheid voor de ander zonder dat je schuld hebt aan zijn
situatie.
3) Geven van juiste zorg die aansluit bij de behoefte van de zorgvrager
4) Zorgvrager moet ontvankelijk zijn, zijn eigen zorgbehoefte onderkennen en goed
interpreteren en vervolgens openstaan voor en reageren op de gegeven zorg.
Nietzsche: de omkering aller waarden (blz. 96)
- Nihilisme
3
