Hoorcollege 1 – Introductie toepassing
gehechtheidstheorie op professionele opvoeders
Voorbereidingsvragen
1. Kunnen relaties met professionele opvoeders (leerkrachten, pedagogisch
medewerkers, groepsleiders) worden gezien als gehechtheidsrelaties?
2. Welke verschillen en overeenkomsten zijn er tussen de drie contexten (kinderopvang,
schoolcontext en jeugzorg) in de toepassing van de gehechtheidstheorie op
professionele opvoeder-kindrelaties?
De drie contexten: kinderopvang, school en jeugdzorg.
De gehechtheidstheorie
Kinderen willen zich hechten aan hun ouders, affectieve/emotionele zorg is hierbij belangrijk.
Het gaat niet alleen om basisbehoeften; huizing, voeding, kleding etc., maar ook om affectie
en warmte.
3 soorten hechting (getest door de vreemde situatie procedure):
1. Secure attachment style (veilige hechting) à verdrietig als moeder weg was, terug
willen naar moeder, veiligheid en warmte zoeken.
2. Anxious/ambivalent attachment style (ambivalente hechting) à wel terug willen naar
moeder en veiligheid en warmte, maar tegelijk afstoten, negeren en huilen.
3. Avoidant attachment style (onveilige/vermijdende hechting) à niet verdrietig als
moeder weg was, geen veiligheid zoeken en moeder negeren.
Gehechtheidstheorie geeft ook weer hoe belangrijk hechting is. Sensitief gedrag ouder: zien
wat het kind nodig heeft en hierop op het juiste moment en de juiste manier op kunnen
reageren. De sensitiviteit van de ouder heeft effect op de mentale representaties van kinderen
wat gevolgen heeft op in hoeverre het kind de omgeving gaat exploreren en hoe dit
doorwerkt. Ouders en mentale representaties die hierdoor worden opgebouwd, werken
langdurig.
Voorbereidingsvraag 1
Kunnen relaties met professionele opvoeders (leerkrachten, pedagogisch medewerkers,
groepsleiders) worden gezien als gehechtheidsrelaties? Er zijn elementen te herkennen bij
POers uit gehechtheidsrelaties. Deze relaties zijn echter niet langdurig (duurzaam) en niet
exclusief met 1 kind. Maar is niet echt een gehechtheidsrelatie.
Wat is een gehechtheidsrelatie? à Een speciale emotionele band die
Een duurzaam, exclusief (uniek) karakter heeft
, Niet per definitie wederkerig is; het kind zoekt steun en veiligheid bij de ouder, de
ouder niet echt bij het kind. Er is één gehechtheidsfiguur. Dat is een gezonde
gehechtheidsrelatie. Als een ouder ook veiligheid zoekt bij het kind is dit ongezond.
Een belangrijke context bieden voor het (leren) reguleren van emoties.
‘’A relatively long-enduring tie in which the partner is important as a unique individual and
is interchangeable with none other.’’
Wat is er uniek aan gehechtheidsrelaties in vergelijking met andere relaties als een
romantische relatie? Het is een affectieve band met als onderscheidend kenmerk dat één van
de twee veiligheid zoekt bij de ander. Eigenlijk is het een onevenwichtige relatie.
Verschueren & Koomen, 2012
Schoolcontext. Relaties met professionele opvoeders als gehechtheidsrelaties? Deze relaties
zijn niet langdurig (duurzaam) en niet exclusief. Toch zijn er gelijkenissen met
gehechtheidsrelaties als vergelijkbare reacties bij stress:
Veilige haven à nabijheid zoeken bij de gehechtheidsfiguur voor troost (wanneer
veilig gehecht) als stress wordt ervaren.
Veilige basis à wanneer de gehechtheidsfiguur nabij is, durft het kind de omgeving te
exploreren. Bijvoorbeeld op een verjaardag. Belangrijk voor ontwikkeling.
Deze 2 aspecten zijn ook te zien bij POers.
POers kunnen ook een rol overnemen als gehechtheidsfiguur; een vervangende/secundaire
gehechtheidsfiguur. Vervangend wanneer de ouder (primaire figuur) wegvalt, secundair
wanner de POer de primaire figuur bijstaat. Dit lijkt vooral bij jongere kinderen te gelden; zij
zijn nog onervaren in de wereld. Ook geldt dit voor kinderen uit risicogroepen; problemen
met zelfregulatie, in overgangssituaties, lijden onder (langdurige) stress in het gezin, die
mishandeld/misbruikt worden en kinderen in de jeugdzorg.
Emotionele veiligheid
Emotionele veiligheid is een noodzakelijke voorwaarde om te kunnen functioneren. Wanneer
dit niet het geval is kun je niet leren en niet ontwikkelen, alternatieven dan zijn passiviteit,
agressiviteit etc. Als het als kind niet lukt om deze emotionele veiligheid te bereiken, is een
hechtingsfiguur nodig. 3 dimensies: nabijheid, conflict en afhankelijkheid.
Mentale representaties
Zijn interne werkmodellen à gaan om gevoelens, gedachten, verwachtingen over jezelf, de
relatiepartner en de onderlinge relatie tussen jullie twee. Dit is vaak onbewust. Deze
representaties zijn vaak gebaseerd op vroegere ervaringen met relaties/interacties met ouders.
Als deze ouders niet te vertrouwen waren, kan dit (mede)bepalend zijn voor toekomstig
gedrag binnen relaties met bijvoorbeeld een POer of een romantische relatie. Deze al
bestaande mentale representaties, op basis van vroegere ervaringen, zijn wel te corrigeren.
Schoolcontext (Verschueren & Koomen, 2012; Verschueren, 2015)
Er is meer aandacht gekomen voor de affectieve rol van leerkrachten, voornamelijk hun taken
en functie van de veilige haven en veilige basis. Leerkrachten hebben niet alleen meer een
didactische rol. Ook is er meer een focus gekomen op de affectieve kwaliteit van dyadische
, LK-Llr relatie. Deze relatie blijkt van belang te zijn voor onder andere stress regulering en
hechting. Ook kunnen leerkrachten een compenserende rol bieden wanneer ouders hun rol van
primaire hechtingsfiguur niet kunnen vervullen en er een onveilige hechting is. Leerkrachten
kunnen dus dienen als secundaire hechtingsfiguur; alleen niet exclusief of langdurig. Dit heeft
als gevolg dat er een basis is voor interventie met leerkrachten als hechtingsfiguur.
Voor oudere leerlingen (bovenbouw basisschool maar gaat door in voortgezet onderwijs) is de
functie als veilige basis van leerkrachten het belangrijkste (Verschueren, 2015). Hierin is de
beschikbaarheid van de leerkracht dus belangrijk waardoor oudere kinderen sneller durven en
kunnen exploreren. Hier gaat het niet altijd het fysiek aanwezig zijn van de leerkracht maar
ook de emotionele aanwezigheid; dat je altijd iets kan vragen aan de leerkracht. Meer het
algemeen belang van de affectieve kwaliteit van de relatie staat hierin centraal. Bij oudere
leerlingen is dit exploreren dus meer het betrokken raken bij leeractiviteiten, i.p.v. spelen en
rondlopen bij jonge kinderen.
Kinderopvang (Shirvanian & Michael, 2017)
De eerste drie jaar van het leven zijn cruciaal voor de sociale emotionele en cognitieve
ontwikkeling en algemene mentale gezondheid; kinderen kneedbaar.
POers kunnen goed fungeren als secundaire gehechtheidsfiguren, voornamelijk bij kleine
kinderen die de hele dag weg zijn van hun ouders (de primaire verzorgende). Zulke POers in
kinderopvangen kunnen ook als primaire verzorgende kunnen worden gezien. De
voorwaarden om hieraan te voldoen zijn: fysieke nabijheid, continuïteit van de zorg,
emotionele communicatie. Pedagogische medewerkers kunnen dus een compenserende rol
van veilige hechting vervullen (secundaire gehechtheidsfiguur). Ook in de kinderopvang
kunnen pedagogisch medewerkers compenseren voor onveilige hechting met ouders.
Kenmerken attachment based child care die in de meeste interventies terugkwamen:
Belangrijk dat pedagogisch medewerkers training krijgen in en over de
gehechtheidstheorie en sensitiviteit. Een korte training hierin leek al genoeg te zijn.
Hierin kwam zelfreflectie op basis van video-opnames voor en reflectie op eigen
gehechtheidsgeschiedenis; begrijpen waarom jij je op een bepaalde manier gedraagt.
Beleid als belangrijk onderdeel; er is voor elk kind een sleutelfiguur nodig (het
potentiële gehechtheidsfiguur) en er moet een laag kind-volwassene ratio zijn.
Hierdoor kan het sleutelfiguur beter zien welk kind aandacht nodig heeft bijvoorbeeld.
Samenwerken met ouders van belang. Regels moeten zoveel mogelijk op elkaar
worden afgestemd bijvoorbeeld. Ook kan een korte training voor ouders goed
uitkomen.
Jeugdzorg (Adshead, 1998)
Welke elementen van gehechtheidsrelaties zijn terug te vinden in dit artikel? Onveilige
hechting als verklaring voor problemen en het compenserende. Scheiding van de hulpverlener
kan problemen als stress bij de cliënt opleveren; dit geeft aan dat het een gehechtheidsrelatie
kan zijn.
Volgens dit artikel zijn voorwaarden voor een gehechtheidsrelatie nabijheid zoeken bij de
hechtingsfiguur en dat dit gedrag van nabijheid zoeken wordt uitgelokt door
