DE PARTICULIERE SCHULDENAAR
Onderzoek naar de oorzaak van het ontstaan van schulden bij de particuliere schuldenaar
HET ONDERZOEK
Aangezien ik een opzet miste tijdens het opstellen van mijn eerste onderzoek(en), wil ik mijn scriptie(s) mijn
jullie delen. Met deze scriptie heb ik een cijfer 8 behaald. Het is een leuk en interessant onderwerp! Maar
vooral handig om te kijken hoe een ander een scriptie vorm geeft. Mijn opstelling kun je als
voorbeeld/handvat gebruiken. Namen e.d. zijn uiteraard anoniem gemaakt.
Naam: xxxxx
Studentenummer: xxxxx
Module: HBO Praktijkintegratie Juridische vaardigheden
Opdracht: xxxxx
Docent: xxxxx
1
, SAMENVATTING
In dit onderzoek wordt de particuliere schuldenaar onderzocht en de oorzaak bij het ontstaan van de schulden onder
de loep genomen. Het is op te merken dat veel Nederlanders in de schulden verkeren dan wel in een problematische
schuldensituatie verkeren.
De vraag rust zich vooral in de oorzaak van de problematiek. Wat is de oorzaak dat schuldenaren in de schulden komen
en heeft dat te maken met hun mentale toestand door gebeurtenissen uit het verleden, persoonlijkheid, omgeving of
heeft bijvoorbeeld de overheid een rol in deze problematiek? Het onderwerp ligt reeds onder de loep bij de overheid,
echter zijn er nog veel verbeterpunten wanneer we kijken naar de huidige situatie.
Om erachter te komen welke verbeterpunten dat zijn is het noodzakelijk om eerst uit te zoeken wat de oorzaak is bij
het ontstaan van de schulden. Om daar een antwoord op te vinden is er middels literatuuronderzoek en interviews
onderzoek gedaan naar de antwoorden op de onderzoeksvragen. De interviews zijn gehouden met particuliere
schuldenaren die begeleiding krijgen doormiddel van budgetbeheer. Tevens is er een interview gehouden met een
deskundige, de budgetbeheerder.
Uit het onderzoek is gebleken dat het (financiële)gedrag – bij een merendeel – van de particuliere schuldenaren een
van de oorzaken is bij het ontstaan van de problematische schuldensituatie en daarmee als oorzaak kan worden
aangemerkt. Zij proberen in beginsel hulp te zoeken, maar nemen het traject niet 100% serieus waardoor dat traject
niet slaagt of wordt vertraagd. De reden dat zij het traject niet 100% kunnen volgen komt omdat het gedrag van de
schuldenaren verandert door de huidige omgeving of door een – onverwerkte – gebeurtenis uit het verleden en zij
daardoor minder snel hun verantwoordelijkheden nemen. Uit de resultaten van de interviews blijkt dat de relatie tussen
verslaving en schulden wederkerig is: ze hebben invloed op elkaar. Verschillende elementen kunnen een oorzaak zijn
voor de problematiek, waaronder: laag verantwoordelijkheidsgevoel, gebrekkige vaardigheden, gebrekkige motivatie,
lichtelijke verstandelijke beperking, laagbegaafdheid, impulsiviteit e.v.
Veel schuldenaren komen na een schone lei, opnieuw terecht in de schulden. Deze conclusie wordt eveneens verstrekt
door de resultaten uit het gesprek met de deskundige waarin wordt gesteld dat er wel degelijk schuldenaren zijn die
wel slagen om uit de schulden te komen. Dit is een hele kleine groep maar zij vertonen verder geen onverantwoordelijk
of zorgwekkend gedrag. Zij volgen het traject en maken geen nieuwe schulden.
Verder blijkt tevens uit onderzoek dat de overheid een rol speelt bij het ontstaan van de schulden als het gaat om
stijgende kosten van het levensonderhoud, bij vaste verkeersboetes en overige (inkomsten-omzet)belastingen. Het
gebrek aan begrip bij de overheid en het simpelweg “gewoon” ophogen van een vordering wanneer iemand niet betaalt,
lijkt niet de oplossing in zulks gevallen.
Kort en bondig, het (financiële) gedrag van de schuldenaar kan als oorzaak in de problematiek van de schuldensituatie
worden aangemerkt en de overheid heeft een rol in de oorzaak bij het ontstaan van schulden dan wel bij het onverwijld
ophouden van de voortgang van een budgetbeheer – of soortgelijk – traject.
2
, Inhoudsopgave
Samenvatting ............................................................................................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
Hoofdstuk 1. Aanleiding ............................................................................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
1.1. Aanleiding - toelichting .............................................................................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
1.2. De organisatie ............................................................................................................................ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
1.3. Doelstelling ................................................................................................................................ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
1.4. Probleemstelling en onderzoeksvragen .................................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
Hoofdstuk 2. Methode ................................................................................................................ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
2.1. Toelichting ................................................................................................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
2.2. Kwalitatief bureauonderzoek - Literatuuronderzoek ................................................................ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
2.3. Praktijkgericht kwalitatief bureauonderzoek - Interviews ......................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
2.3.1. Interviewsoort ................................................................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
2.3.2. Interviews met kandidaten in verschillende soorten situaties .......................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
2.3.3. Interview met een deskundige .......................................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
2.4. Analyse ...................................................................................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
2.5. Betrouwbaarheid en validiteit ..........................................................................................................................................................6
2.5.1. Betrouwbaarheid ......................................................................................................................................................................6
2.5.2. Validiteit ....................................................................................................................................................................................6
Hoofdstuk 3. Resultaten kwalitatief bureauonderzoek ............................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
3.1. Toelichting ................................................................................................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
3.2. Literatuur- en archiefonderzoek ................................................................................................ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
Hoofdstuk 4. Resultaten praktijkgericht kwalitatief bureauonderzoek ........................................ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
4.1. Toelichting ................................................................................................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
4.2. Resultaten van interviews met kandidaten in verschillende soorten situaties ......................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
4.3. Resultaten van interview met deskundige .....................................................................................................................................11
Hoofdstuk 5. Analyse .................................................................................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
5.1. Toelichting ................................................................................................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
5.2. Analyse ................................................................................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
Hoofdstuk 6. Conclusie ............................................................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
6.1. Toelichting ................................................................................................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
6.2. Conclusie onderzoeksvragen ..................................................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
6.3. Conclusie centrale hoofdvraag .................................................................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
Hoofdstuk 7. Aanbevelingen ...................................................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
7.1. Toelichting ................................................................................................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
7.2. Aanbevelingen ........................................................................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
Literatuurlijst .............................................................................................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
Bijlagen ...................................................................................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
Bijlage 1: Interviewvragen – deskundige .......................................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
Bijlage 2: Interviewvragen – kandidaten .......................................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
3
, Hoofdstuk 1. Aanleiding
1.1. Aanleiding - toelichting
Het ontstaan van deze probleemomschrijving komt voort uit de huidige functie van de onderzoeker bij een juridisch
kantoor. De grote lijn van ons vak heeft te maken met personen – zakelijk of particulier – die niet voldoen aan hun
betaalverplichting. Daar vloeit een geschil uit voort of er kan simpelweg om een andere reden niet betaald worden.
Ergens ontstaat er weleens onbegrip over bepaalde situaties, waardoor het interessant is om dit onderwerp kleinschalig
te onderzoeken. Het is interessant om te onderzoeken wat de oorzaak is bij het ontstaan van de schulden en de reden
waarom schuldenaren zolang in deze schuldensituaties blijven hangen. Omdat dit een breed onderwerp is en dit
onderwerp erg breed kan worden onderzocht, is het onderwerp afgebakend tot een beperkte focusgroep. Het doel van
het onderzoek is om te kunnen concluderen of schulden ontstaan door niet-willers of niet-kunners en waar het ergens
“mis” gaat.
Heeft dat te maken met persoonlijke problemen of zijn deze zakelijk gerelateerd? Wanneer dat duidelijk is, is het
misschien ook mogelijk om met die bron tot een oplossing te komen. Hoe voorkomen we deze oplopende problematiek
in Nederland?
1.2. De organisatie
De organisatie waar de praktijkopdracht wordt uitgevoerd is een juridisch kantoor xxxx, gevestigd in Helmond. xxxx is
in xxxx opgericht en houdt zich bezig met debiteurenbeheer, incassozaken, rechtszaken, executiezaken, juridisch advies,
budgetbeheer en het opstellen van algemene voorwaarden.
Het juridische onderzoek gaat over de particuliere schuldenaar. Het onderzoek heeft verband met deze organisatie
middels de dienst van Budgetbeheer. Het kantoor biedt een dienst aan om schuldenaren te helpen met hun
schuldensituatie door het beheer van hun financiële middelen over te nemen. De schuldenaar is verplicht om inkomsten
te genereren zodat het kantoor afspraken kan maken met de schuldeisers.
Omdat het kantoor garant staat voor de schulden is het erg belangrijk dat de schuldenaar zich aan de overeengekomen
afspraken houdt. In de praktijk verloopt dit traject veel moeizamer en is het voor schuldenaren lastig om uit de schulden
te komen dan wel te blijven.
Middels onderzoek bij dit kantoor worden de klanten die onder budgetbeheer zitten onderzocht middels interviews op
anonieme basis. Doormiddel van de verzamelde informatie, is het de bedoeling om tot een conclusie te komen wat de
meest voorkomende oorzaken zijn van het ontstaan van deze schulden en wellicht tot een oplossing te komen die het
een en ander zou kunnen voorkomen of versnellen.
1.3. Doelstelling
De particuliere schuldenaar is in Nederland een kwetsbare groep als het gaat om het ontstaan van een problematische
schuldensituatie. Kosten worden steeds hoger en een grote groep krijgt daardoor steeds vaker te maken met schulden
omdat zij simpelweg moeite hebben om de vaste lasten te voldoen. De laatste jaren zijn er vele initiatieven vanuit het
kabinet voorgekomen die de schuldenaar dienen te helpen of te ondersteunen. Middels onderzoek vinden we wellicht
een verbeterde aanpak om de problematiek aan te pakken.
1.4. Probleemstelling en onderzoeksvragen
Om de probleemstelling verdere te ontleden en tot een oplossing te komen is het van belang om eerst de oorzaak te
onderzoeken zodat er een opheldering ontstaat over het ontstaan van de schulden. Om de oorzaak te vinden is de
volgende centrale hoofdvraag bij dit onderzoek geformuleerd.
Centrale hoofdvraag: Waar ligt de oorzaak bij het ontstaan van schulden bij een particuliere schuldenaar?
Om tot een antwoord te komen op de centrale hoofdvraag, rekening houdend met (o.a.) de lezer die minder verstand
heeft van het onderwerp zijn er beschrijvende en verklarende deelvragen opgesteld. De beschrijvende en verklarende
deelvragen bouwen op elkaar voort, wat betekent dat de kennis uit de antwoorden genereerd moet worden om de
doelstelling zoals voormeld staat beschreven te kunnen realiseren.
De navolgende beschrijvende en verklarende theoretische deelvragen zijn als volgt opgesteld:
• Wat is een particulier?
• Welke soorten schulden zijn er?
• Heeft het financiële gedrag van de schuldenaren invloed op de problematiek van de schuldensituatie?
• Welke rol heeft de overheid?
4
, Hoofdstuk 2. Methode
2.1. Toelichting
In dit onderdeel wordt ingegaan op de methoden die zijn gebruikt om het onderzoek vorm te geven. Daarbij wordt er
kort uitgelegd waarom de betreffende methoden gekozen zijn voor het onderzoek.
Doormiddel van de methode kwalitatief bureauonderzoek is er onderzoek gedaan naar bestaande gegevens over de
betreffende onderwerpen. Reeds uitgevoerde onderzoeken zijn bestudeerd en er is informatie opgedaan uit andere
bronnen. Verder is er middels (kort) deskresearch onderzoek gedaan naar bestaande klanten (schuldenaren) op kantoor
van voormelde organisatie, op de afdeling budgetbeheer, echter was dit nodig om kandidaten uit te kiezen die
interessant waren om te interviewen. Middels praktijkgericht kwalitatief onderzoek zijn drie kandidaten geïnterviewd
om de problematiek en het financiële gedrag te kunnen achterhalen. Als laatste is er een kort interview uitgevoerd met
een budgetbeheerder (deskundige).
Er is zoveel mogelijk gebruik gemaakt van primaire en secundair literatuur om op die manier dicht bij de primaire
betrouwbare bronnen te blijven.
2.2. Kwalitatief bureauonderzoek – Literatuuronderzoek
Om duidelijke resultaten dan wel antwoorden te vinden op de vragen is er eerst literatuuronderzoek gedaan. Op deze
manier ontstond er een algemene indruk, waarna er vanuit die informatie vervolgstappen konden worden ondernomen.
Voor het beantwoorden van de vier voormelde deelvragen is er eerst onderzoek gedaan naar bestaande onderzoeken
en andere bestaande gegevens die van belang konden zijn. Deze informatie is uiteindelijk gefilterd zodat op die manier
de vragen beantwoord konden worden middels een onderbouwende betrouwbare bron. Voor de beantwoording van
de deelvragen zijn de wet, jurisprudentie, literatuur en verschillende uitgevoerde onderzoeken gebruikt. Er is
voornamelijk gezocht via Google, Google Scholar, rechtspraak.nl en jurisprudentie via Recht.nl. Zoektermen die zijn
gebruikt zijn o.a.: schulden, problematische schulden, schulden en verslaving, oorzaak schulden.
2.3. Praktijkgericht kwalitatief bureauonderzoek - Interviews
Om tot een nader antwoord te komen op de deelvragen drie en vier; “Heeft het financiële gedrag van de schuldenaars
invloed op de problematiek van de schuldensituatie?” en “welke rol heeft de overheid?”, zijn er vier interviews
uitgevoerd. Deze interviews zijn wegens privacy redenen op anonieme basis verwerkt. Om de resultaten omtrent het
financiële gedrag van schuldenaren verder praktijkgericht te onderzoeken en verder te kunnen analyseren en
concluderen, zijn er drie kandidaten geïnterviewd en een deskundige. De interviews zijn niet opgenomen met een
dictafoon. De interviews zijn direct uitgetypt in woordelijke transcripten om vanuit daar een juiste analyse te kunnen
opmaken.
Om inzicht te krijgen in verschillende schuldensituaties zijn de kandidaten als volgt ingedeeld:
1: Schuldenaar met drugs-drank probleem.
2: Schuldenaar met gezin.
3: Schuldenaar die het beroep zzp’er uitoefent.
4: Kort interview met expert.
2.3.1. Interviewsoort
De soort die het meest past bij de interviews is het semigestructureerde interview. Deze interviewsoort wordt ook wel
een kwalitatief of diepte-interview genoemd. Hierbij is er sprake van een algemeen interviewschema met
vooropgestelde vragen, maar indien interessant voor de vraagstelling kan daar vanaf worden geweken. Hiermee wordt
de informatie meer en gedetailleerd.
De interviewvragen zijn opgesteld aan de hand van de volgende meetinstrumenten; betrouwbaarheid en validiteit,
het financiële gedrag, oorzaak en overheid.
5
