Diagnostiek en preventie bij kinderen
Aantekeningen
1
,Inhoud
Leerdoelen..............................................................................................................................................7
Les 1 Taalontwikkelingsstoornis.............................................................................................................8
Taalstoornis – spraakstoornis.............................................................................................................8
Model van Levelt............................................................................................................................8
Taal.....................................................................................................................................................8
Taalcomponenten...........................................................................................................................8
Taalaspecten...................................................................................................................................8
Factoren van belang bij opbouw spraak-taalsysteem.......................................................................10
Taalachterstand (2 jaar)....................................................................................................................10
Vertraagde taalontwikkeling.........................................................................................................10
Specifieke taalontwikkelingsstoornis (S-TOS)...............................................................................10
Niet-specifieke taalontwikkelingsstoornissen...............................................................................11
Blootstellingsachterstand.............................................................................................................11
Taalstoornissen bij meertaligheid.................................................................................................12
Les 2......................................................................................................................................................13
Herhalen...........................................................................................................................................13
Klinisch redeneren............................................................................................................................13
Diagnostisch instrument kiezen........................................................................................................13
Les 3 Diagnostiek..................................................................................................................................14
Signaleren VS screenen....................................................................................................................14
Screening......................................................................................................................................14
Fasen in de normale taalontwikkeling..............................................................................................14
Na de signalering/screening.............................................................................................................14
Diagnostisch instrument kiezen (Beurskens)....................................................................................14
Diagnostiek bij mensen met een VB, ASS of ADHD...........................................................................15
Onderzoeksmethoden..................................................................................................................15
Diagnostiek bij ASS.......................................................................................................................15
Diagnostiek bij ADHD....................................................................................................................16
Sociaal-emotionele ontwikkeling......................................................................................................16
Onderwijs.........................................................................................................................................16
Clusters in het speciaal onderwijs.................................................................................................16
Passend onderwijs............................................................................................................................16
Instellingen/doorverwijzing..............................................................................................................17
Aanvraag speciaal onderwijs voor ernstige taal-spraakstoornissen.................................................17
2
,Les 4 Adviesgesprek..............................................................................................................................18
Adviesgesprek (LOVA).......................................................................................................................18
Aandachtspunten.........................................................................................................................18
Preventie..........................................................................................................................................18
Checklijst adviesgesprek...................................................................................................................19
Les 5......................................................................................................................................................20
Fonologie..........................................................................................................................................20
Fonologische therapiemethode....................................................................................................20
Taaldomeinen...................................................................................................................................20
Fonologie......................................................................................................................................20
Fonetiek........................................................................................................................................20
Fonemen VS allofonen..................................................................................................................21
Fonetisch VS fonologisch..............................................................................................................21
Normale fonologische ontwikkeling.................................................................................................21
Fonologische vereenvoudigingsprocessen...................................................................................21
Vertraging VS stoornis......................................................................................................................21
Diagnostiek gericht op fonologische analyse....................................................................................22
Consequent of inconsequent............................................................................................................22
Consequent..................................................................................................................................22
Inconsequent................................................................................................................................22
Les 6......................................................................................................................................................23
TARSP...............................................................................................................................................23
Oefenen met ontleden.....................................................................................................................23
Kennisclip TARSP gegevens gebruiken bij analyse................................................................................25
Doel taalanalyse...............................................................................................................................25
Taalanalyse-instrumenten................................................................................................................25
TARSP............................................................................................................................................25
Grammaticale ontwikkelingsfasen................................................................................................26
TARSP in 10 stappen.....................................................................................................................26
Les 7......................................................................................................................................................29
Meertaligheid...................................................................................................................................29
Diagnostiek bij meertaligheid.......................................................................................................29
Normale meertaligheid, taalachterstand of TOS?.........................................................................29
Moeilijkheden en valkuilen...........................................................................................................29
Anamnese taalaanbod......................................................................................................................29
Instrumenten met anderstalige normgroep.....................................................................................29
3
, Alternatieve onderzoeksbenaderingen............................................................................................30
Dynamische diagnostiek...............................................................................................................30
Conceptuele en cumulatieve woordenschat meten.....................................................................30
Onderliggende universele taalverwerkingsprocessen beoordelen...............................................30
Beoordeling spontane taal............................................................................................................30
Speakaboo........................................................................................................................................31
Les 8......................................................................................................................................................32
Preventie..........................................................................................................................................32
Checklist adviesgesprek....................................................................................................................32
Kennisclip Diagnostiek en behandeling bij broddelen..........................................................................33
Differentiaaldiagnose.......................................................................................................................33
Differentiaaldiagnose broddelen VS stotteren.................................................................................33
Differentiaaldiagnose broddelen VS VOD (verbale ontwikkelingsdyspraxie.....................................33
Differentiaaldiagnose broddelen VS TOS (taalontwikkelingsstoornis)..............................................33
Diagnostiek.......................................................................................................................................34
Behandelplan....................................................................................................................................34
Les 9......................................................................................................................................................35
Mentimeter......................................................................................................................................35
Criteria cluster 2 a.d.h.v. testresultaten (genormeerde logopedische testen).................................37
Stotteren...........................................................................................................................................37
Kernstottergedragingen VS normale niet-vloeiendheden............................................................37
Etiologie........................................................................................................................................37
Broddelen.........................................................................................................................................38
Karakteristieken............................................................................................................................38
Type broddelen.............................................................................................................................38
Etiologie........................................................................................................................................38
Symptomen..................................................................................................................................39
Diagnostiek van stotteren bij kinderen.............................................................................................39
Instrumenten................................................................................................................................40
Screeningsinstrument...................................................................................................................40
Kennisclip Modellen bij stotteren en broddelen...................................................................................41
Stotteren...........................................................................................................................................41
Erasmus-viercomponentenmodel (Stournaras)............................................................................41
Verwachtingen- en mogelijkhedenmodel (Starkweather)............................................................42
Klinisch werkmodel (Bertens).......................................................................................................42
Broddelen.........................................................................................................................................42
4
, Model van Levelt..........................................................................................................................42
Erasmus-viercomponentenmodel (Stournaras)............................................................................43
Les 10 Vloeiendheidsstoornissen..........................................................................................................45
Gesprekvaardigheden.......................................................................................................................45
Checklijst adviesgesprek...................................................................................................................45
Les 11 Stotteren....................................................................................................................................46
Diagnostiek van stotteren bij kinderen............................................................................................46
Hoe herken je stotteren?..................................................................................................................47
Beginnend stotteren.....................................................................................................................47
Overgang naar gevorderd stotteren.............................................................................................48
Les 12 Stotteren....................................................................................................................................48
Opdracht Guitar................................................................................................................................48
Les 13 Eet- en drinkproblemen bij kinderen.........................................................................................49
Fases van het slikken........................................................................................................................49
Normale ontwikkeling kinderen.......................................................................................................49
Eerste levensjaar..............................................................................................................................50
Overzicht ontwikkelleeftijden van voedingsvaardigheden...........................................................50
Voedingsreflexen (voedselopname).............................................................................................51
Andere reflexen voedselopname..................................................................................................51
Orale beschermingsreflexen.........................................................................................................51
Ontwikkeling van de verschillende vaardigheden.........................................................................51
Speeksel........................................................................................................................................52
Voeding en groei...........................................................................................................................52
Smaakontwikkeling.......................................................................................................................52
Tweede levensjaar............................................................................................................................52
Derde tot zesde levensjaar...............................................................................................................52
Onderzoek bij kinderen met eet- en drinkproblemen......................................................................52
Anamnese.....................................................................................................................................53
Algemene indruk..........................................................................................................................53
Oraal onderzoek...........................................................................................................................53
Observatie eet- en drinksituatie...................................................................................................54
Onderzoek van vaardigheden.......................................................................................................54
Kwantitatief onderzoek................................................................................................................55
Cervicale auscultatie.....................................................................................................................55
Zichtbaarheid slikken....................................................................................................................55
Medische onderzoeken................................................................................................................55
5
,Les 14 Eet- en drinkproblemen bij kinderen.........................................................................................56
Toets.................................................................................................................................................56
Adviezen...............................................................................................................................................56
Hoe leer ik mijn kind stukjes eten?...................................................................................................56
Voeding en baby: het eerste koekje.................................................................................................56
Leren drinken uit een beker.............................................................................................................56
Behandeling bij dysfagie bij kinderen...............................................................................................56
Waarom huilt mijn kind zo tijdens het voeden?...............................................................................57
Schriftelijk vastleggen van doelen en adviezen................................................................................57
Met wie werk je samen?...................................................................................................................57
Motorisch leren................................................................................................................................57
6
,Leerdoelen
Leerdoel/toetsterm
1 De student licht toe welke onderzoeksmethodieken geschikt zijn voor kinderen met slikproblemen
a.d.h.v. casuïstiek.
1.1 De student legt verschillen uit tussen de normale en afwijkende ontwikkeling van eten en drinken bij
kinderen.
1.2 De student concludeert in casuïstiek welke ontwikkeling van eten en drinken bij kinderen normaal en
afwijkend is.
1.3 De student licht in casuïstiek toe welke onderzoeksmethodiek geschikt is voor een kind met
slikproblemen
2 De student beschrijft (mogelijke) oorzaken van stotteren, broddelen, specifieke en niet-specifieke
taalontwikkelingsstoornissen, taalachterstand, fonologische articulatiestoornissen en dysfagie bij
kinderen en concludeert welke gevolgen deze problematiek kan hebben.
2.1 De student noemt kenmerken van stotteren, broddelen, specifieke en niet-specifieke
taalontwikkelingsstoornissen, taalachterstand, fonologische articulatiestoornissen en dysfagie bij
kinderen.
2.2 De student toont in casuïstiek welke oorzaken passend zijn bij de problematiek.
2.3 De student bepaalt op basis van klachtomschrijvingen welke (mogelijke) gevolgen stotteren,
broddelen, specifieke en niet-specifieke taalontwikkelingsstoornissen, taalachterstand, fonologische
articulatiestoornissen en dysfagie
3 De student stelt bij een gegeven casus van een kind met stotteren, broddelen, specifieke en niet-
specifieke taalontwikkelingsstoornissen, taalachterstand, fonologische articulatiestoornissen en
dysfagie een onderzoeksplan op.
3.1 De student beschrijft het doel, de doelgroep en de inhoud van logopedische onderzoeken die
spraak-, taal- en slikproblematiek bij kinderen kunnen diagnosticeren.
3.2 De student beredeneert welke onderzoeken afgenomen moeten worden bij casuistiek over spraak-,
taal- en slikproblematiek bij kinderen.
4 De student stelt een logopedische diagnose op basis van ICF bij een (fictief) kind met stotteren,
broddelen, specifieke en niet-specifieke taalontwikkelingsstoornissen, taalachterstand, fonologische
articulatiestoornissen en dysfagie en beredeneert de keuze vanuit de literatuur.
4.1 De student karakteriseert spraak-, taal- en slikproblematiek bij kinderen met behulp van ICF aan de
hand van casuïstiek.
4.2 De student beredeneert van welke logopedische diagnose sprake is op basis van een
klachtomschrijving en/of testresultaten.
5 De student stemt preventie-/interventiemogelijkheden voor kinderen met stotteren, broddelen en
dysfagie af op de behoefte en gezondheidsvaardigheden van de (fictieve) cliënt en beredeneert de
keuze vanuit de literatuur.
5.1 De student beredeneert op basis van casuïstiek welke preventieactiviteit passend is bij stotteren,
broddelen, specifieke en niet-specifieke taalontwikkelingsstoornissen, taalachterstand, fonologische
articulatiestoornissen en dysfagie bij kinderen.
5.2 De student beredeneert op basis van casuïstiek welke interventie passend is bij stotteren, broddelen
en dysfagie bij kinderen.
7
,Les 1 Taalontwikkelingsstoornis
Taalstoornis – spraakstoornis
- Taalstoornis = aspecten van taal worden aangetast.
- Spraakstoornis = puur articulatieprobleem.
Kunnen gelijk optreden
Model van Levelt
Rood = spraak
Taal
- Expressief = productie
- Receptief = begrip
Taalcomponenten
- Taalvorm syntaxis, morfologie, fonologie
- Taalgebruik pragmatiek
- Taalinhoud semantiek
Taalaspecten
- Fonologie = klanksysteem, alle klanken die voorkomen in taal en hoe je die inzet in woorden
- Semantiek = betekenis van taal
- Syntaxis = zinsstructuur en woordvolgorde etc.
- Morfologie = structuur van woorden, grammatica
- Pragmatiek = taalgebruik in de interactie
8
, - Fonologie = ook wel klankleer. Alle klanken die we hebben in onze taal en hoe deze woorden
kunnen vormen.
- Syntaxis = dit gaat over de zinsopbouw. Het samenvoegen van woorden die op de juiste
volgorde weer een zin zijn.
- Morfologie = dit gaat over woordvorming. Bijvoorbeeld vervoegingen van woorden en de
wijze waarop woorden worden samengesteld. Dus bijvoorbeeld van /lopen/ naar /liep/
- Semantiek = ook wel betekenisleer. Dit gaat over de betekenis van woorden en zinnen.
- Pragmatiek = gaat over het vermogen om de taalstructuur aan te passen aan de
gesprekspartners, de context en de situatie. Wat je doet in interactie bij elkaar. Hierbij kun je
denken aan wachten op je beurt, oogcontact maken, een vraag stellen, bedenken wat een
ander al wel/niet kan weten, niet ineens beginnen over koeien als het over taart ging etc.
- Vertraagde taalontwikkeling = dat een kind laat is met leren praten. Bijvoorbeeld dat het
kind pas met 3 jaar in zinnen kan praten. Een kind loopt duidelijk achter op leeftijdsgenoten.
- Gestoorde taalontwikkeling = sommige taalaspecten gaan goed en andere niet. Het is niet
alleen vertraagd, maar ook anders. Fouten worden anders gemaakt dan bij anderen.
- Blootstellingsachterstand = dat een kind onvoldoende (kwalitatief) taalaanbod vanuit de
omgeving heeft gekregen. Dus er is te weinig met het kind gepraat of te weinig talige
interactie geweest.
- TOS = taalontwikkelingsstoornis = een neurocognitieve ontwikkelingsstoornis. Dit betekent
dat taal in de hersenen minder goed wordt verwerkt. Een kind met TOS heeft bijvoorbeeld
grote moeite met praten of het begrijpen van taal. De taal- en spraakontwikkeling verloopt
hierdoor anders dan bij leeftijdsgenoten. Het is aangeboren.
- Communicatieve functies = mensen communiceren met elkaar om verschillende redenen.
Iemand wil de ander wat vragen, de ander wil iets leuks vertellen en weer een ander wil
alleen even groeten tijdens het voorbij lopen. Deze redenen om te communiceren heten de
communicatieve functies. Contact maken, vraag en antwoord, taal gebruiken voor de
communicatie, etc.
- Woordvinding = op een woord komen. Iedereen heeft wel eens woordvindingsproblemen,
dus dat het woord op het puntje van je tong ligt.
9
