Hogeschool Windesheim BMR jaar 1
BS M1 Schriftelijke Communicatie Tentamen Spelling en formuleren
Boek: Beter in Spelling
Samenvatting H1 Werkwoorden
Veel mensen vinden de spelling van werkwoorden lastig, daarom zijn er in allerlei teksten ook fouten
met d’s en t’s. De spellingcontrole van de tekstverwerker kan deze fouten niet opsporen. De vormen
komen namelijk wél voor, alleen zijn ze niet goed in de zin gebruikt. Als je een paar basisregels kent,
dan kun je ze probleemloos toepassen op alle regelmatige werkwoorden in het Nederlands en de
goede keuze maken. In dit hoofdstuk leer je welke stappen je moet zetten om werkwoorden goed te
spellen.
§1.1 De persoonsvorm in de tegenwoordige tijd
De persoonsvorm is de vorm van het werkwoord die bij het onderwerp hoort, het is op meerdere
manieren te herkennen in een zin. Als het onderwerp enkelvoud is, dan staat de persoonsvorm ook
in het enkelvoud. Als het onderwerp meervoud is, dan verandert de persoonsvorm mee. De
persoonsvorm is te vinden als de zin vragend wordt gemaakt, deze komt dan vooraan te staan. De
persoonsvorm is ook te vinden door een zin om te zetten van enkelvoud naar meervoud (of
andersom). Dan verandert de persoonsvorm.
1.1.1 Basisregel
Zo wordt de persoonsvorm van de tegenwoordige tijd gevormd: bij ik schrijf je alleen de stam, bij
alle andere vormen voeg je een t toe –> stam + t .
Wat is de stam?
Als je wilt bepalen hoe je het werkwoord vervoegt, moet je in veel gevallen kijken naar de
‘basisvorm’ van het werkwoord: de stam. Je vindt die door van het hele werkwoord -en af te halen.
Bij sommige werkwoorden krijg je niet meteen een bruikbare vorm als je -en weglaat. Bij zulke
werkwoorden worden een paar uitspraakregels toegepast op de stam. Dat is nodig om de stap te
zetten naar een werkwoordsvorm die goed uit te spreken is. Dit zijn die regels:
Als een lange klinker in het hele werkwoord te horen is, dan wordt die klinker in de stam
verdubbeld.
Als de stam eindigt op een z of v, dan wordt bij het maken van de verleden tijd de z / v in de stam
door een s / f vervangen.
Als de stam op twee medeklinkers eindigt, dan moet er één weggelaten worden bij het vormen
van de verleden tijd.
Let op als de stam eindigt op d
Bij een tegenwoordige tijd kan alleen een t toegevoegd worden, nooit een d. Toch zijn er
persoonsvormen op een d mogelijk. Maar dat kan alleen als die d al in het werkwoord zit: als de stam
eindigt op een d. Bij dit soort d-werkwoorden blijft de d gewoon staan als ik onderwerp is, verder
worden hierbij dezelfde regels toegepast. Na de d die er al staat, volgt een t bij een ander
onderwerp.
Bij d-werkwoorden is het niet hoorbaar of er een t toevoegt is, ze klinken hetzelfde. Dan is er toch
een eenvoudige manier om te bepalen wanneer een t geschreven wordt: vergelijk het werkwoord
, met een vorm van lopen. Als je een t hoort in deze vorm, dan schrijf je die en schrijf geen t als je die
niet hoort.
Valkuil : Persoonsvorm + je: word je of wordt je
Soms staat je na de persoonsvorm, in deze zin is je onderwerp. Dit is zeker als je te vervangen is door
jij, dan wordt er geen t geschreven. Maar als je géén onderwerp is en als je te vervangen is door
jou/jouw, dan wordt er wel een t geschreven. (Ook bij deze twijfelgevallen kun je weer de
vergelijking met een vorm van lopen maken.)
1.1.2 Meervoud
Zo vorm je het meervoud van de tegenwoordige tijd: als het onderwerp een woord in het meervoud
is, dan is de persoonsvorm het hele werkwoord.
1.1.3 Onregelmatige werkwoorden
De werkwoordregels die je hierboven las, gaan over regelmatige werkwoorden. Ze hebben in de
tegenwoordige tijd een regelmatige vorm. Maar er is ook een groep onregelmatige werkwoorden:
hebben, kunnen, mogen, willen, zijn, zullen. Die hebben in sommige gevallen een eigen vervoeging,
voor dit soort onregelmatige werkwoorden bestaan geen algemene regels. Hoe je ze vormt, is een
kwestie van weten. Bij twijfel kun je de woorden opzoeken in een woordenboek of online: zoek op
‘vervoeging onregelmatige werkwoorden’, dan vind je onder andere een goed overzicht op
Wikipedia.
§1.2 De persoonsvorm in de verleden tijd
1.2.1 Basisregel
De verleden tijd van de persoonsvorm maak je door achter de stam te of de te zetten. Als het
onderwerp in het enkelvoud staat, dan schrijf je stam + te of stam + de.
Vaak kun je het wel horen of je een verleden tijd met te of met de gebruikt, maar soms is dat lastiger.
Om de juiste vorm te weten, is ‘t ex-kofschip een hulpmiddel. Dat werkt als volgt:
Neem het hele werkwoord zonder de uitgang -en.
Kijk of de laatste letter voorkomt in ‘t ex-kofschip.
Schrijf alleen een t als dat zo is.
Zo wordt ‘t ex-kofschip toegepast en kies je tussen de en te in verleden tijd: de verleden tijd wordt
met een t geschreven als het werkwoord zonder -en op een van de letters t, x, k, f, s, ch of p eindigt.
Als dit niet het geval is, dan wordt de verleden tijd met een d geschreven.
Een zin dat helpt om de regel te onthouden: ‘Op ‘t ex-kofschip schenkt men thee’. (Met andere
woorden, als het van toepassing is, staat er een t in de werkwoordsuitgang.)
1.2.2 Meervoud
Zo wordt de verleden tijd meervoud gemaakt: als het onderwerp in het meervoud staat, dan schrijf
je stam + ten of stam + den. Ook hier pas je ‘t ex-kofschip toe om te zien of je een t of d schrijft.
