Wat is criminologie?
• De criminologie is de wetenschap die zich bezighoudt met de bestudering van de aard en
achtergronden van menselijke gedragingen die door de wetgever strafbaar zijn gesteld en
van de wijze waarop de overheid en de overige maatschappij daarop reageert.
• Doel: betrouwbare en precieze kennis leveren over criminaliteit, over mensen die misdaden
plegen en over hoe daarop gereageerd kan worden.
• Empirisch wetenschap: De criminologische kennis over criminaliteit wordt uit de
waarneembare werkelijkheid gehaald; empirisch = ervaren, waarnemen, zien. In de
criminologie gaat het over hoe het is, het gaat vooral over het Sein; normatieve vragen zijn er
wel maar die worden empirisch beantwoord.
o Verschil met rechtsgeleerdheid: het gaat over het sollen, hoe het hoort, over het
normatieve (tegendeel van empirisch) over kwesties rond regelgeving,
bevoegdheden, rechtmatigheid of wenselijkheid van bepaalde praktijken.
• Multidisciplinaire wetenschap: ontleent haar begrippen, theorieën en onderzoeksmethoden
aan verschillende andere sociale wetenschappen.
Waar gaat criminologie over?
• Criminaliteit en beheersing daarvan, door:
o Hoe en waarom strafwetten worden gemaakt;
o Hoe en waarom strafwetten worden overtreden; en
o Hoe en waarom door de samenleving op misdrijven wordt gereageerd door de
wetgever, politie en justitie, media en burger.
Criminologische ontwikkelingen
Stroming; theorie; Kenmerkt zich door
benaderingswijze;
De klassieke school Voluntaristisch mensbeeld: De mens is een homo economicus:
(Cesare Beccaria) een op grond van de vrije wilsbeschikking – de ratio – handelende
mens die voor- en nadelen van gedragsalternatieven afweegt.
De rechtsmacht van de staat berustte op een vrijwillig aangegaan
maatschappelijk contract met de burgers. Een overtreding van dit
contract moet gestraft worden in de mate van de overtreding.
Vormt nog steeds de grondslag voor ons strafrecht, namelijk het
legaliteitsbeginsel, het proportionaliteitsbeginsel en het
gelijkheidsbeginsel.
Sterke invloed van geesteswetenschappen.
De positivistische school Deterministisch mensbeeld: De vrijheid van handelen van de
(Adolphe Quetelet) mensen wordt sterk beperkt door mogelijkheden en
omstandigheden. Menselijk gedrag wordt bepaald door factoren
waarop die mens zelf weinig invloed heeft.
Positivisten probeerden op basis van observatie, meting en
inductief redeneren de oorzaken van misdaad vast te stellen.
Sterke invloed van natuurwetenschappen.
De Italiaanse Antropologie is de studie van de mens. Deze stroming zocht de
antropologieschool oorzaken van crimineel gedrag in de mens zelf en was sterk
(Cesare Lombroso) beïnvloed door de medische wetenschap.
, Door systematische observatie probeerde men de medische
factoren te vinden die crimineel gedrag veroorzaken.
Is een stroming van de positivistische school.
De Franse milieuschool De Franse milieuschool is ontstaan door de ontwikkeling van de
(Lacassagne) sociologie en de statistiek. De aanhangers van deze leer waren
sterk tegen de theorie over de aangeboren criminaliteit. Zij zagen
voornamelijk de omgeving als hoofdoorzaak van crimineel gedrag.
Het sociale milieu waarin een individu opgroeit is volgens deze leer
doorslaggevend of een persoon een crimineel is of niet.
“Iedere maatschappij krijgt de criminaliteit die zij verdient.”
Is een stroming van de positivistische school.
Socialistische criminologie Het deel van de criminologie dat vooral oog had voor
(Ferri, Willem Bonger) maatschappelijke omstandigheden ontwikkelde zich van criminele
sociologie tot socialistische criminologie. De aandacht ging uit naar
economische (machts-)verhoudingen in de samenleving en de
relatie met criminaliteit.
De Utrechtse school Combinatie van het leerstuk van vrije wil en deterministische
theorieën: enerzijds de dader verantwoordelijk houden voor zijn
gedrag, maar anderzijds ook oog hebben voor de omstandigheden.
De criminologie gold als hulpwetenschap en diende vooral om de
toepassing van het strafrecht te verbeteren.
Kritische criminologie Kritisch criminologen, voortkomend uit de marxistische
criminologie, focusten zich vooral op machtsongelijkheid, labeling
of stigmatisering van delinquenten, en secundaire deviantie.
Veel aandacht ging uit naar het willekeurige, onderdrukkende en
discriminerende karakter van de strafrechtspleging.
De Chicago school Criminologen en studenten van de Chicago school deden veel
onderzoek in de maatschappelijke omgeving. De misdaad in
Amerikaanse steden kwam volgens de Chicago school voort uit de
tegenstelling tussen de officiële ideologie van de American dream
en de werkelijkheid van geringe kansen voor de migranten in
achterstandswijken, met een gebrek aan sociale cohesie en
gemeenschapsstructuren. Zonder legale wijzen om de American
dream te bereiken, komen illegale wijzen om de hoek kijken.
De sociale Het overkoepelende uitgangspunt van de sociale
constructiebenadering constructiebenadering is dat wat in een samenleving als
vanzelfsprekende werkelijkheid geldt, een kwestie is van definitie.
Hoe mensen de wereld begrijpen en in taal verwoorden komt tot
stand in interactieprocessen van definiëring van de fenomenen die
zij waarnemen en ervaren.
De ‘social harm’ benadering De ‘social harm’-benadering stelt een open, sterk op het
slachtoffer geënte conceptualisering van ‘criminaliteit’ voor waarin
niet het schadelijke gedrag of de schadelijke situatie het
uitgangspunt vormt, maar de vraag hoe dit kan worden hersteld.
, De multidimensionale De multidimensionale benadering is een poging van criminologen
benadering om een iets exacter beeld van criminaliteit te scheppen.
De labelingbenadering De labelingbenadering stelt dat geen enkel gedrag inherent
crimineel of deviant is, maar dit pas wordt als anderen dit label
erop plakken. Het gaat dus niet om de intrinsieke aard van de
gedraging, maar om de aard van de reactie van de samenleving op
deze gedraging.
Voorbeeld: Marokkaanse jongeren worden gezien als crimineel
(gelabeld) en gaan zich dus ook zo gedragen. Hackers worden ook
specifiek gelabeld, maar hechten hier minder waarde aan.
Strain theory Focust zich op beperkte mogelijkheden van sommige groepen in
(Merton) de samenleving om bepaalde doelen te halen. Ze aanvaarden
doelen, maar kunnen die niet bereiken dus gebruiken ze illegale
middelen om hun doel alsnog te behalen.
Voorbeeld: american dream
Subcultural theory Delinquent gedrag komt voort uit een collectief gevolg van strain
(spanning) die ontstaat doordat de culturele doelen niet bereikt
kunnen worden, wat leidt tot gangs met als gevolg ontkenning van
mainstream waarden en het ontstaan van een collectieve
subcultuur.
Sociale desorganisatie Refereert naar een situatie zonder gemeenschapsgevoel en een
theorie gemeenschap met verschillende conflicterende groepen. Hierdoor
gaan verschillende groepen naar elkaar toe trekken, wat leidt tot
bendes. Secundaire deviantie past hier ook bij, namelijk het
gedragen zoals je gelabeld bent (vicieuze cirkel).
Aandachtsgebieden binnen de criminologie
• Beschrijvende criminologie/criminografie
o Omvang en trend van criminaliteit
o Cijfermatige informatie over de werking van het strafrechtelijk systeem
• Etiologie
o De oorzaken van crimineel gedrag/criminaliteit
o Gelegen in respectievelijk de persoon van de dader en zijn maatschappelijke
achtergrond en informatie
• Penologie
o De praktijk en uitwerking van de strafrechtspleging
• Criminaliteitspreventie
o De praktijk en uitwerking van maatregelen ter voorkoming van misdrijven naast of
buiten de strafrechtspleging
• Victimologie
o Kenmerken van slachtoffers, de gevolgen van misdrijven voor slachtoffers en de
praktijk en uitwerking van slachtofferrechten en slachtofferhulp
• Georganiseerde misdaad/zware criminaliteit
o Kenmerken en bestrijding van levensmisdrijven, internationale misdrijven,
terrorisme, georganiseerde misdaad en witteboordencriminaliteit.
Theorie