Samenvatting week A1 Internationale
betrekkingen
(Hoorcolleges, boek H1 en
werkcolleges)
De geschiedenis in het kort samengevat en de Soevereine staat
Belangrijke begrippen: Internationale betrekkingen, soevereiniteit, soevereine
staat, security dilemma, nationale veiligheid, rol van de staat, rechtsstaat,
strong/weak power/ failed states, empirical statehood, rol van theorie, statensysteem
vroeger en nu, natie, nationalisme, absolutisme.
Uitleg:
Zwart = boek wereld in beweging
Blauw= samenvatting hoorcolleges
Roze= samenvatting werkcolleges
, H1 De wording van het wereldbestel
1.1 Ontwikkeling van de internationale betrekkingen
Internationale betrekkingen worden tegenwoordig sterk bepaald door de relaties
tussen staten, al zijn er ook andere spelers op het wereldtoneel, zoals internationale
organisaties, multinationale ondernemingen en non-gouvernementele instellingen.
Het is van belang eerst het moderne statensysteem toe te lichten als we kijken naar
de geschiedenis van internationale betrekkingen.
1.1.1 Vier hoofdvormen van politieke organisatie
We kunnen vier hoofdvormen van grote politieke organisaties onderscheiden,
namelijk:
• Het keizerrijk
• Het feodale systeem
• Stadsstaten
• En het stelsel van aparte ‘nationale’ staten met redelijk vastomlijnde grenzen
Deze vier soorten overheersten in bepaalde perioden van de geschiedenis en in
sommige regio’s maar het is belangrijk om te weten dat ze ook naast elkaar
bestonden.
Het stelsel van ‘nationale staten’ zoals wij die nu kennen, is vooral gegroeid in de
zestiende en zeventiende eeuw, toen koningen hun gebieden gingen moderniseren,
nationale talen, rechtsstelsels en culturen gingen bevorderen en een grote mate van
cohesie (interne samenhang) nastreefden.
De koning was de soeverein (hoogste macht) en de staat werd geacht onafhankelijk te
zijn, dat wil zeggen: geen hogere wereldlijke macht boven zich te erkennen.
Met het tekenen van de Verdragen van Münster en Osnabrück (Vrede van Westfalen)
in dat jaar kwam een einde aan twee slopende conflicten: de Dertigjarige oorlog en de
Tachtigjarige oorlog. In deze oorlogen vochten meerdere Europese grootmachten met
elkaar. Toen in 1648 twee belangrijke internationale conferenties een einde maakten
aan deze conflicten, werd besloten dat Europa zou komen te bestaan uit soevereine
staten met vastomlijnde grenzen. Deze staten zouden binnen hun grenzen het
hoogste gezag genieten en de staten onderling hadden zich niet te bemoeien met
binnenlandse zaken van andere staten. De soevereine staten moesten elkaar
respecteren, elkaar niet veroveren, en hun betrekkingen in verdragen regelen.
Nationale veiligheid
Wat onder nationale veiligheid moet worden verstaan staat niet voor eens en altijd
vast. Het is een moeilijk begrip. Het omvat alle waarden, regels, wetten die wij in ons
land van belang vinden. Het is meestal het best te benaderen door de zaken te
schetsen die een bedreiging vormen voor de nationale veiligheid. De nationale
veiligheid is in gevaar wanneer een of meer vitale belangen van Nederland worden
bedreigd. Om de nationale veiligheid te kunnen garanderen en zo goed mogelijk
bestand te zijn tegen inbreuken hierop, moeten de overheid en de betrokken vitale
organisaties goed zijn voorbereid.
1.1.2 Waar gaan internationale betrekkingen over?
Wat zijn internationale betrekkingen precies? Internationale betrekkingen betekent
hoe naties of landen of staten met elkaar omgaan en welke afspraken en gebruiken zij
daarbij maken en volgen. Dit verwijst naar het interstatelijke verkeer: de contacten en
afspraken die organisaties of personen uit verschillende landen onderling of met
buitenlandse regeringen hebben.
, Internationale betrekkingen gaan dus als allereerst over landen, staten of naties. Deze
drie aspecten zijn ongeveer hetzelfde, maar niet helemaal. Een land is een term voor
het gebied of de streek waar een volk woont. Met de komst van de ‘staat’ krijgt een
land een bestuur met rechtspersoonlijkheid en vaste grenzen. Een natie betekent dat
een volk met gemeenschappelijke kenmerken betekent, de vorming van een
vermeende gemeenschap binnen de staat of soms over de grenzen heen. Een staat
valt niet altijd samen met natie, want een staat is een politieke organisatie, die ook
meer dan één volk kan omvatten, zoals Zwitserland.
Een natie is in beginsel een gemeenschap van mensen die zich verbonden voelen door
gedeelde kenmerken.
Waarom Internationale betrekkingen (IB)?
IB is de academische studie van ‘international relations’ (IR):
• Studie van relaties en interactie tussen staten
• De wereld bestaat uit verschillende politieke gemeenschappen (primaire staten)
• De staat heeft een grote invloed op de manier waarop mensen denken en leven
• Het is praktisch onmogelijk om het systeem van staten te ontlopen
IB gaat over thema’s die ons allen aangaan, zoals oorlog, globalisering,
mensenrechten en internationale veiligheid.
1.1.3 Voorlopers van het huidige statenstelsel
Een pril begin van het Europese statensysteem kan worden gevonden in de opdeling
van het ‘Frankenrijk’ van Keizer Karel de Grote (843) en de kerstening (het christelijk
worden) van Europa.
1.1.4 De staat als rechtsfiguur en de scheiding van machten
Geestelijke hadden vroeger een voordeel ten opzichte van adel, namelijk dat ze beter
waren opgeleid, maar ook dat zij door het celibaat (verbod om te trouwen) geen
nageslacht hadden. Zo kon de keizer de macht over regionale gebieden beter aan zich
houden. Maar de Kerk had grote invloed in de binnenlandse zaken van het Duitse Rijk.
In eerste instantie verloor de Duitse keizer deze strijd, toen paus Gregorius VII hem in
de ban deed (van het geloof uitsloot) en belangrijke adellijke machthebbers zich tegen
hem keerden. Hendrik moest reizen om vergiffenis aan de paus te vragen. De strijd
zou nog even duren; pas door het Concordaat van Worms (1122) werd bepaald dat
alleen de paus (hoge) geestelijken mocht benoemen, maar dat de keizer wel degene
was die bepaalde of (hoge) geestelijken wereldlijke taken mocht uitoefenen. Zo
ontstond er een scheiding van machten. Doordat de kerk werd losgekoppeld van de
staat, kon later bovendien het idee van seculiere (wereldlijke, niet godsdienstige)
staat opkomen.
1.1.5 Soevereiniteit en volkenrecht
Het was nodig om een eind te maken aan de onophoudelijke oorlogen binnen landen
tussen feodale heersers. Daarvoor in de plaats kwam de centrale rechtsstaat, die
vrede en vrijheid biedt, en de hoogste rechtsorde vormt, dat wil zeggen: soeverein is.
Rechtsstaat
Een rechtsstaat is een staat waarin vrijheid, rechtszekerheid en rechtsgelijkheid voor
de burger heel belangrijk zijn. Bovendien geniet de burgerbescherming van zijn
rechten en vrijheden, tegen medeburgers en tegen de overheid. In een rechtsstaat
wordt de macht van de overheid beperkt door wetten, regels en gewoonten. De
inwoners van die staat hebben fundamentele vrijheden en grondrechten. Het doel van
een rechtsstaat is om de burgers te beschermen tegen machtsmisbruik van de
overheid. Ook de overheid moet zich aan de wet houden en mag dus de vrijheden en
rechten van de burger niet zomaar beperken of afpakken.
