Uitgebreide samenvatting van de cursus Ethologie van de huisdieren, de gehele cursus is uitgewerkt en beschreven! Het vak wordt gegeven aan de 1e bachelor diergeneeskunde op de UAntwerpen
Ethologie: de wetenschap van het dierlijk gedrag
Gedrag is de enige manier van communicatie met dieren.
Gedragsproblemen hebben vaak een veterinaire oorzaak, maar niet altijd. Andere
voorbeelden van oorzaken voor gedragsproblemen:
- Verkeerd of niet gesocialiseerd zijn
- Stress
- “Insolation induced fear” oftewel de isolatie van soortgenoten
- (Verkeerd) aangeleerd gedrag
- Verkeerde huisvesting
- Territorialiteit
- Dominantie problemen
Om de reden van het gedrag te bepalen moet er kennis zijn van alle mogelijke
oorzaken en soms de combinatie van deze mogelijke oorzaken.
Gedrag kan in wilde en gedomesticeerde vorm bestudeerd worden.
De evolutie is een belangrijke reden waarom dieren zo zijn geworden zoals ze zijn.
Belangrijke ethologen:
Lorenz:
- Bestudeerde het gedrag van inprenting
- Formuleerde veel fundamentele ideeën van de ethologie
- Bedacht en ontwikkelde de eerste samenhangende theorie over instinct en
aangeboren gedrag
Tinbergen:
- Keek naar sleutelprikkels
o Wat is de sleutelprikkel die voor een instinctmatige handeling zorgt?
- Tinbergs 4 hoofdvragen
o 4 aspecten van dierlijk gedrag die het belangrijkst zijn voor de ethologie
1. Waardoor doet het dier iets
a. Wat is de oorzaak van het gedrag (causaliteit)?
b. Welke stimuli lokken een gedrag uit of stimuleren het?
c. Welke psychologische variabelen (hormonen) zijn er belangrijk voor de
oorzaak?
Bijvoorbeeld:
Roodborstjes vallen bos rode veertjes aan. Roodborstjes
zijn erg territoriaal. Hoe roder de beestjes zijn des te
sterker, hiervoor is veel en vaak voedsel nodig
Sleutelprikkels
, 2. Waar komt het vandaan
a. Hoe is het ontwikkeld binnen het dier (ontogenie)?
Bijvoorbeeld
Als je als vrouwelijke meerling twee mannelijke broertjes
hebt vertoon je wat meer mannelijker gedrag
Als de moeder stress heeft, wordt de baby (embryo)
voorbereid om in een stressvolle omgeving terecht te
komen
3. Wat is de functie van het gedrag en wat zijn de consequenties?
a. Het gedrag staat vaak in verband met de fitness van het dier. Het is
verbonden met evolutionaire aspecten en consequenties.
4. Hoe is het door de evolutie heen ontwikkeld?
a. Hoe is het gedrag ontstaan in relatie tot omstandigheden (fylogenie)
Voorbeeld: zingen van een spreeuw
1. Causaliteit: hormonen verandering van seizoen. Bij langere dagen komen
spreeuwen in bronst (long-day-breeders)
2. Ontogenie: geleerd van de ouders
3. Functie: territorium afbakenen, partners aantrekken en communiceren
4. Evolutie: soortgenoten kunnen bereiken en zich herkenbaar maken
Toegepaste ethologie
Hoe kan ethologie gebruikt worden om het dierenwelzijn te verbeteren en
tegelijkertijd de productie te verhogen?
- Het is hierbij van belang om te weten wat de dieren moeten kunnen uitvoeren
en wat ze echt nodig hebben (ethological need).
- Bijvoorbeeld bij leghennen in een legbatterijsysteem
o Ze hebben gedragsproblemen omdat ze geen stofbaden kunnen nemen,
geen stok hebben om op te slapen, geen mogelijkheid tot het maken
van nesten en geen mogelijkheid om eieren te leggen in een afgesloten
hok. Dit zijn ethological needs.
- Voor het optimaliseren van productie kan ethologie bijvoorbeeld zorgen voor
betere voedselconversie bij soort specifieke voedingsritmes en sociale
contexten.
o Eten meer en verteren beter wanneer ze (gelijktijdig) gevoerd worden
volgens het soort specifieke ritme
Observeren
Er wordt vaak geobserveerd wat er verwacht wordt van de observatie. Het
observeren moet objectief en systematisch gebeuren. Dit gaat het beste met een
ethogram.
- Er zijn 3 niveaus van complexiteit
o Empirische definitie: operatieve beschrijving (motor- of actie-patroon
niveau)
, o Functionele definitie: gevolgen
Meer risico voor subjectieve interpretatie
Termen zoals agressief, seksueel, of invullen van emoties moet
worden voorkomen. Het gedragselement kan namelijk meerdere
functies hebben.
o Abstracte definitie: emoties/ mentale staat
Risico voor antropomorfisme
De observatie en de registratie zijn afhankelijk van een aantal vragen
- Wanneer?
o Is het steeds op hetzelfde moment van de dag of juist op willekeurige
momenten.
- Wie?
o Ad libitum: binnen een groep aandacht voor gedragssystemen
o Focal animal: één dier
o Scan sampling: gebruik ruimte, tijdsbesteding, synchronisatie, sociale
organisatie en relaties etc.
- Frequentie?
o Is het continu of met tussenpozen?
o Hoe vaak?
Hoofdstuk 2: Evolutie, domesticatie en genetica
Nurture vs nature
Gedrag is deels erfelijk (nature) en deels aangeleerd (nurture).
Gedrag steunt op informatie uit individuele ervaring (wat is opgeslagen in het
genoom).
Instinct is een aangeboren vorm van gedrag, maar er is altijd een vorm van leren
aanwezig.
Genetische selectie op gewenst gedrag of tegen ongewenst gedrag kan een
belangrijk middel zijn om het dierenwelzijn te verbeteren.
Gedrag is aangeleerd en genetisch bepaald. Het wordt niet door een enkel gen
bepaalt, maar door meerdere genen. Het is wel mogelijk dat één gen een grote rol
speelt binnen het gedrag. Om die reden kan een mutatie een groot effect hebben op
het gedrag.
Evolutie van gedrag
, Voor evolutie zijn er bepaalde principes vereist:
- Variatie
o Binnen een populatie moet er variatie zijn tussen individuen. Als alle
individuen identiek zijn, is er geen evolutie mogelijk.
- Genetische erfelijkheid
o Een deel van de variatie is erfelijk. Nakomelingen vertonen meer
gelijkenis met verwanten dan met andere dieren uit de populatie.
- Natuurlijke selectie
o Bepaalde varianten hebben meer nakomelingen. Hierdoor neemt een
kenmerk toe in frequentie.
- Competitie
o Concurrentie voor schaarse hulpbronnen
- Adaptie
o Individuen die het best zijn aangepast aan de omgeving hebben de
meeste kans op overleving
Natuurlijke selectie gebeurt op het niveau van het gen en niet op het niveau van het
individu. Het staat onder invloed van de omgeving.
Kunstmatige selectie staat onder invloed van de mens. Het is geen survival of the
fittest maar een survival of the appropriate.
Organisatie van het gedrag
Gedrag wordt georganiseerd in clusters met hiërarchieën. Het is lastig om van de
ene cluster naar de andere te gaan.
Op basis van ervaring gaat een dier de kans op afwijkingen inschatten en de
afwijkingen anticiperen.
Bij interne conflicten vertoont een dier overspronggedrag.
Ritualisatie is een proces waarbij bepaald gedrag evolueert tot een signaal door
overdrijving en verlies van de originele functie.
Door de evolutie heen vinden veranderingen in het gedrag plaats. Eerst wordt een
gedrag overdreven uitgevoerd, en daarna wordt het stereotiep gemaakt. Vaak vindt
er ook herhaling van het gedrag plaats. Het is een duidelijk signaal met relatief
weinig informatie die de dieren binnen dezelfde diersoort kunnen opnemen.
Functie van gedrag
Het gedrag wordt gelinkt aan de voordelen voor een individu, niet voor de soort. Het
gaat om reproductief succes (fitness). In de evolutie is het gedrag geoptimaliseerd,
de evolutie selecteert namelijk het verdrag dat verschil tussen de kosten en de
voordelen (ten opzichte van de fitness) maximaliseert.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper youri4. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €3,49. Je zit daarna nergens aan vast.
