Deel 1: de premoderne oorsprong van western historical thought
H2 Historical thought in ancient Greece
Herodotus en Thucydides (vijfde eeuw voor christus) definieerden twee modellen
voor historisch schrijven: de inclusieve (de hele menselijke cultuur bestuderen)
en de ander waarbij werd gefocust op contemporaine militaire en politieke
gebeurtenissen. Xenophon en Polybius schreven meer didactisch. Arrianus en
Plutarchus deden aan biografieën.
In de tijd van Homerus was geschiedenis iets om iemands identiteit te verklaren.
Ilias en Odyssee hebben historici flink beïnvloed. Het was dan ook echt narratief.
Ze wilden de natuur van de menselijke ervaringen weergeven, zoals verlangens
en angsten. Voor de achtste eeuw waren de epics van o.a. Homerus het
belangrijkst. Maar met de komst van de Polis aan het begin van de Archaïsche
periode (725-500 vc) kwamen er orale narratieve die wat zeiden over de
gemeenschap. Vanwege de vele, gevarieerde verhalen ontstond er scepticisme.
De ontwikkeling van het schrijven leidde tot de verlangen om de orale tradities te
ordenen. Met de kolonisatie en de groei van steden en handel kwamen er meer
verhalen en nieuwe informatie. Het historische schrijven werd gestimuleerd door
vele en verschillende Griekse steden en de Lydische en Perzische expansie.
Griekse historie begon bij de elite. Herodotus, Thucydides, Xenophon en Polybius
waren allen actief in de politiek en vanuit die achtergrond schreven zij hun
geschriften. De teksten van Herodotus en Thucydides evenaarden de grootste
poëtische werken. Alleen Polybius deed aan het ‘academische’ verklaren, maar
dit zorgde voor saaiheid. Het publiek was ook de elite, want alleen zij konden
lezen en boeken betalen.
Histories van Herodotus (480-420) was het begin van Europese historiografie.
Hierin komen elementen voor die van Homerus komen. Herodotus reisde veel en
zag vaak de opkomst en ondergang van macht, daarop focust hij zich dan ook. Hij
begint met Croesus van Lydië en gaat verder met de Perzische koningen. Hij
vertelt ook vele individuele verhalen, maar alles hangt samen. De patronen van
menselijk gedrag trokken Herodotus het meest. Zijn techniek is tweevoudig:
onderzoek en oordelen. Onderzoek steunt op twee bronnen: eigen observatie en
orale verslagen. Bij zijn oordelen vergleek hij verhalen met elkaar. Als hij maar
één verhaal had en dus niets te vergelijken had, schreef hij op dat hij niet wist of
het verhaal waar was. Herodotus geloofde dat de mens gevormd was door twee
fundamentele factoren: geografie en gewoontes. De stemmen van vijanden van
Griekenland en vrouwen kwam ook in zijn verhalen voor.
Thucydides (460-395) bestudeerde de Peloponnesische oorlog (431-404), al
stopte hij in 411. Hij is niet zo breed als Herodotus, hij houdt het bij militaire en
politieke geschiedenis. Hoewel Perzië een grote rol speelde in de oorlog, wordt
die amper genoemd. Hij vergeleek ook verhalen, net als Herodotus.
Voortbouwend op de tradities van Homerus en Herodotus zet Thucydides ook
speeches in zijn werken om emotionele en intellectuele reacties van individuen
op gebeurtenissen weer te geven. Ook Thucydides ziet zijn werk net als
Herodotus niet slechts als een verhaal, maar een middel om te begrijpen hoe
mensen zich gedragen. De mens is irrationeel volgens Thucydides.
Xenophon (428-354) schreef vooral over politiek en militair leiderschap. Hij
vervolgt onder andere Thucydides met de Peloponnesische oorlog (vanaf 411).
Hij had meer een didactisch doel, hij trekt lessen uit de geschiedenis. Hij
presenteert zich niet zoals zijn voorgangers als een ijverige onderzoeker, hij
refereert niet aan bronnen.
Xenophon creëerde een nieuwe stijl van geschiedenis, als antwoord op de
behoeftes van zijn tijd. Polybius (200-118) wilde de opkomst van Rome verklaren
en zijn geschiedenis betrok het hele mediterrane gebied. Hij was eveneens
didactisch bezig en richtte zich vooral op politiek. Hij had een pragmatisch en
, chronologische aanpak. Hij zag ook onderliggende factoren, zoals op het gebied
van geografie en politieke instituties.
Arrianus (85-160) schreef zoal over Alexander de Grote. Door bronnen te
vergelijken was zijn verhaal minder romantisch en fantasierijk dan andere.
Bronnen die hij gebruikte waren voornamelijk uit de tijd van Alexander zelf,
namelijk het verslag van Ptolemaeus en die van Aristobulus.
Plutarchus (45-125) schreef nooit zoals de rest narratieve geschiedenissen, maar
biografieën van staatsmannen. Hij vergleek meestal een Romein met een Griek.
Zijn gebruik van anekdotes en bronnen uit de tijd zelf werd de standaard voor
latere biografieën.
H3 Historical thought in Ancient Rome
Quintus Fabius Pictor was de eerste historicus in Rome. Zijn model hiervoor was
Grieks. Zijn opvolgers noemen we de ‘annalists’, omdat sommigen de jaar tot
jaar structuur van de Annales Maximi hadden overgenomen. Hun werk was
eenvoudig. Van hun werken resten slechts wat knipsels. Het eerste werk dat
overleefde komt uit de 2e helft van de 1e eeuw. De drie belangrijkste Latijnse,
overgeleverde historici zijn Sallustius (86-34), Livius (omstreeks 0) en Tacitus
(rond 100). Het ging over oorlog en politiek. Met daarbij morele lessen. Sallustius
heeft zoal het over de samenzwering van Catilina geschreven. Hij schreef omdat
zijn politieke carrière door de dood van Ceasar was geflopt. In zijn teksten uitte
zich dan ook wrok. Livius schreef over het ontstaan van Rome tot 9vc. Hij is
milder dan Sallustius. Tacitus schreef meer over zijn eigen tijd en de eeuw ervoor,
zoals met zijn Annals. Ammianus Marcellinus (330-395) pakte de draad van
Tacitus op tot zijn eigen tijd. Echter, daar is weinig van over. Er zijn meer
geschriften over gebleven, zoals Historia Augusta, maar een gedeelte daarvan is
verzonnen.
Meer dan een eeuw voor Sallustius schreef Polybius al over de Romeinse
geschiedenis. De Grieken bleven meer schrijven dan de Romeinen, ook over
Rome. Grieks was de taal. Voor Romeinen was geschiedenis schrijven een vorm
van amusement. De Griekse traditie was meer competitief, wat goed aansloot bij
de Romeinen. Romeinen hechtte zeer veel waarde aan een hoge literaire stijl,
maar wel scherp. Sallustius schreef dan ook zo. Livius niet, die volgde Cicero met
een ‘zachte’, vloeiende stijl. Tacitus ging verder in Sallustius’ ‘rough water’
traditie. De Romeinen hadden het leggen van kleine speeches in de monden van
historische personen overgenomen van de Grieken. Men moest het beter doen
dan voorgaande historici. De relatie tussen beide was er een van aemulatio,
imitatie gecombineerd met verbetering. Hierdoor bleef de Romeinse
geschiedschrijving dicht bij zijn Griekse wortels. Ze waren echter slecht in het
gebruiken van originele bronnen.
Bij de Romeinen had geschiedenis een belangrijkere rol dan bij de Grieken. De
Grieken hadden namelijk de verhalen van Homerus en dergelijke als onderwijs en
het bepalen van normen. De Romeinen hadden zo iets niet. zij gebruikten daarom
daarvoor geschiedenis. Als dingen misgingen lag dat aan de mensen. Zij waren
dan slecht, maar hoe kregen ze hun virtus terug? De mensen in het verleden
werden als hetzelfde gezien, zij waren niet ‘alien’. Ze waren alleen beter dan de
mensen in het heden. Sallustius uitte dit sterk. Echter, de morele achteruitgang
was volgens hem niet onomkeerbaar. Een paar goede mannen zouden een
voorbeeld kunnen geven en het tij keren. Levius denkt daar anders over: het is
wel onomkeerbaar. Toch ging hij in zijn werk ook opzoek naar vroege exempla.
Wat niet goed is voor het exemplum, dat wordt weggelaten. Tacitus probeert te
laten zien hoe iemand virtuoos kan leven onder tirannie. Ook hij schrijft dat er
soms nog een groot man wordt geboren, maar dat gebeurt niet veel. Het richten
op moreel verval zorgde ervoor dat Romeinse historici soms afweken van de
Griekse technieken.
