lOMoARcPSD|3044516
Samenvatting middeleeuwen
Middeleeuwen week 1: BISSCHOPPEN EN
GEWELD IN HET POST-ROMEINSE WESTEN
Hoorcollege:
Begrip Middeleeuwen:
Gemunt door de humanisten in de 14/15de eeuw. Vorm van zelfpromotie. In de
middeleeuwen gingen dingen achteruit, in de tijd van de humanisten weer vooruit.
Klassieke periode werd als grote voorbeeld gezien.
Humanisten probeerden aan te sluiten bij die periode.
De tijd ertussen (media antas) is feitelijk onbelangrijk.
Grand narrative
De traditionele historiografische visie is dat het Romeinse Rijk gevallen is
Edward Gibbon (1737-1794)
The Decline and all of the roman empire (6 delen 1776-1888). Lang ME debat
vormgegeven.
Waarom viel het RR?
o Barbaarse invallen
o Het Christendom (bijgeloof want hij was rationalist) geloof verzwakte het rijk, en konden
barbaren invallen.
Later verschoof het debat naar de vraag of het een periode van verval is, of juist van creativiteit en
verandering. Rosenwein past binnen deze nieuwe historiografische traditie. Ze ziet de Middeleeuwen
als een transformatieproces. Het is geen eenheid, eigenlijk moet er een nieuwe periodisering komen,
Gebruikt andere periodisering. Namelijk tot 1000 en na 1000 met het jaar 1000 als omslagpunt.
Eenzelfde contrast in visie over de middeleeuwen is te zien tussen de humanisten en aanhangers van
de Romantiek.
Middeleeuwen volgens humanisten (negatief)
- Periode van barbarij
- Periode van bijgeloof
Middeleeuwen volgens de Romantiek (positief)
- Positieve beeldvorming
- Middeleeuwen zijn authentieker dan de klassieke beschaving (minder elitaire
literatuur etc.) toneelstukken gaan langs de klassieke retorica)(gedichten volgens
vaste klassieke vormen). Nu zijn ze dit beu. En gaan zelf experimenteren. Er werden
zelfs dichters uitgevonden (belichaming van de natie)
- Romantisering van de eigen oorsprong (middeleeuwen als beginpunt ontstaan
natie(staat))
, lOMoARcPSD|3044516
Middeleeuwen: volgens de Verlichting (negatief)
Een periode van bijgeloof (superstition), gaat niet om ratio of geloof. Idee dat de kerk
iedereen in hetzelfde straatje wilden houden, boeken worden verbrand. Auteurs van de
verlichting benadrukken dit
Barbaren
Het concept barbaren past binnen de oude historiografische verklaring voor de ‘val’ van het
Romeinse Rijk (logischerwijs, gezien de val van het Romeinse Rijk ook binnen die oude visie valt).
Wie zijn de barbaren?
Gibbon: ongeletterden, vergelijkt ze met de boeren. Verschil boer en dieren was niet heel
groot.
Alle niet-Romeinen (voor de Romeinen)
Volkeren die onder Romeinse heerschappij moeten komen (voor de Romeinen)
Niet-Grieks (voor de Grieken)
Het is dus geen begrip van de groep (zullen zichzelf geen barbaren noemen), maar een van
buitenaf opgelegd etiket
Dit etiket werd gebruikt voor diverse bevolkingsgroepen/etniciteiten inclusief, maar niet beperkt tot,
Visigothen, Ostrogoten, Lombarden, Bourgondiers, (Angel)Saxen en Friesen.
Volksverhuizingen
Barbaren en de val van het Romeinse Rijk worden vaak geassocieerd met volksverhuizingen. Eerst
dachten historici vaak dat de volksverhuizingen voornamelijk uit Scandinavië en de Chinese vlakten
afkomstig waren en dat de stammen vluchten voor andere stammen. Er zijn verschillende problemen
met dit beeld. Als de volksverhuizingen het gevolg waren van een domino effect, moet er alsnog een
beginnende factor zijn geweest. Tevens is het nu duidelijk dat veel van de stammen niet uit alleen
Scandinavië of de Chinese vlakten afkomstig waren. Daarnaast is het zo dat de naam van
bevolkingsgroepen veranderlijk was. Sommige Romeinen gingen zichzelf Franken noemen. Andere
Romeinen gingen zichzelf Ostrogoten noemen. Men wilde bij de succesvolle krijgsheren horen, want
die boden bescherming, geld, etc. Mensen sluiten zich aan bij een succesvol volk, hetzelfde is te zien
bij de uitbreiding van het christendom en de islam.
Wederom past Rosenwein beter binnen deze contemporaine historiografische visie op de
‘volksverhuizingen’?
Rosenwein over ‘barbaren’:
Sedentaire samenlevingen (dus niet nomadisch)
Geen biologische verschillen tussen de verschillende volkeren (of tussen Romeinen
en barbaren) - Wel culturele verschillen, maar deze zijn voortdurend aan
verandering onderhevig
Etnische identiteiten zijn flexibel (The Goths were multiethnic).
Volkeren komen op en verdwijnen vaak weer even snel
Theorie van ethnogenese (identiteit van een groep is flexibel en continue
veranderend)
, lOMoARcPSD|3044516
Etnogenese staat tegenover de volksverhuizingen qua uitleg. De theorie van volksverhuizingen is
een typisch 19de eeuws fenomeen, in lijn met nationalisme, Romantiek en Sociaal-Darwinisme.
Eigenschappen worden bepaald door genetische afkomst.
Etnogenese: Het verwijst naar de flexibiliteit van de etnische identiteit, niet naar een biologische
verwantschap. Het is een proces van accommodatie en integratie en focust op de cultuur:
Eetgewoontes
Kleding
Taal
Haardracht
Gewoontes
Regels
Religie (alleen wanneer het exclusief gaat worden)
Geschiedenis
Wil om bij een cultuur te horen is het belangrijkste kenmerk om ook onderdeel te
zijn van die cultuur
Brachten de barbaren het Romeinse Rijk ten val?
In 476 wordt de laatste Romeinse Keizer (Romulus Augustus) afgezet. Destijds was dit echter geen
‘echt grote’ gebeurtenis. Rijk was al jaren in verval, Rome had een minder speciale positie, Oost
Romeinse Rijk was nog relatief sterk etc. Later gingen christenen de val zien als een straf van God,
omdat de mens zijn taak op aarde verwaarloosde.
‘Barbaren’ vestigden zich veelal in het Romeinse Rijk, waren niet alleen aan het plunderen. De
vestiging van de Goten en Bourgondiërs in Gallië ging in goed overleg met Romeinse bestuur. Ze
kregen een deel van de belastingen van het land en in ruil daarvoor gaven ze bescherming. Eigenlijk
continuïteit van het oude Romeinse systeem (beveiliging tegen betaling). Barbaren nemen dus vooral
de positie over van de lokale machtshebbers. Het is niet zo dat ze iedereen uitmoorden. Vaak
bestonden hun groepen ook uit niet meer dan tienduizend man.
Volgens Rosenwein was er een toenemend belang van de grensprovincies, dit had invloed op de
cultuur en kunst (kunst en cultuur niet alleen meer van centrum naar periferie, maar vooral van
periferie naar periferie en van periferie naar centrum). De transformatieperiode duurde van 300-600
C.E. Stelling Rosenwein verandering kunst: Ander idee over hiërarchie, hoe de kosmos in elkaar zit.
Kunst geeft belangrijke wereldlijke veranderingen aan. Eeuwigdurend, gericht op wat blijft, niet op
wat vergaat. Geen focus op schoonheid.
Romeinen en het Christendom
Keizer Constantijn (officieel gezien eerste keizer die Christendom toeliet) zou volgens de legende bij
de Slag bij de Milvische Brug zijn overwinning aan God te danken hebben. In 313 vaardigde de
medekeizer Licinius het Edict van Milaan uit, wat inhield dat er vrijheid van godsdienst in het
keizerrijk zou heersen. Dit was vooral om niet-christenen te beschermen van iconoclasme van
pagane beelden. Aan officiële christenvervolgingen kwam twee jaar eerder met het Edict van
Nicomedia 311 al een eind.
Naast de Edicten steunde keizer Constantijn het christendom ook actief. Byzantium werd
getransformeerd tot Constantinopel, werd de hoofdstad en kreeg een christelijk karakter. De keizer,
hoewel ongedoopt (waarschijnlijk zodat hij zich vlak voor zijn dood kon laten dopen en zondenvrij
, lOMoARcPSD|3044516
gelijk in de hemel kwam), laat allerlei christelijke gebouwen bouwen. Dit is revolutionair. In deze tijd
vonden relatief veel Concilies (vergaderingen van regionale christelijke leiders) plaats. Arius (van de
stroming Arianisme) was in conflict met andere bisschoppen bij de Concilies. Arius had de
overtuiging dat Christus en de Heilige Geest door God gecreëerd zijn en dus ondergeschikt. Andere
bisschoppen dachten dat God verdeeld maar toch één was. Dit werd later canon.
In 325 vindt het Concilie van Nicea plaats. Hierbij werd onder andere de aard van Jezus en zijn relatie
tegenover God besproken. In 391 wordt christendom de officiële staatsgodsdienst. Na 451 zijn de
meeste christelijke doctrines wel redelijk vastgesteld (voor een bepaalde periode). De kerkelijke
organisatie, zoals beschreven door Van Dam, zag er als volgt uit:
- Civitas – provincie
- Diaken – priester – bisschop.
o Diaken moet het kapitaal verdelen en voor de armen zorgen.
o Priester moet diensten uitvoeren.
o Daarboven staat de bisschop.
Aartsbisschoppen/metropolieten daar weer boven.
Patriarchen (4 vooral) – paus/papa (5e eeuw Leo I – Gelasius)
- (oecumenische) concilies, oftewel concilies die de religieuze eenheid versterken: Nicaea
Constantinopel – Chalcedon
- De paus van 500 is niet te vergelijken met 12 e eeuw paus. Geen bijzondere bevoegdheden etc.
Vooraanstaande bisschop, bisschop met meeste status. Dat is het.
Deze gebeurtenissen hadden vele gevolgen:
Christenen dienen zich ineens met het imperium te identificeren;
Religie wordt een zaak van algemeen belang, niet langer een kwestie van een stad of een
bepaalde elite;
Het christendom is niet alleen een religie waarin het gaat om het uitoefenen van bepaalde
rituelen, maar vraagt ook een bepaald gedrag (In die zin is de christelijke religie eerder te
vergelijken met een filosofische stroming dan met een klassieke vorm van religie.);
De rol van bepaalde geschriften binnen de religie wordt vergelijkbaar met filosofische
stromingen.
Verschillen met filosofie:
Filosofische geschriften zijn geschreven voor en door een geletterde elite.
Christelijk geschriften literair ‘minderwaardig’.
De literaire ‘minderwaardigheid’ van de christelijke geschriften is een van de redenen die veel
adellijke heidenen ervan weerhoudt om zich te bekeren. Voor goed opgeleide Romeinen blijft het
Christendom lang een tamelijk primitieve religie en de Bijbel een primitief boek. Vanuit de
christelijke hoek komt een verdediging van de bijbel die zich vooral op de inhoud focust. Deze
verdediging van het christendom kwam onder andere van de vier Latijnse kerkvaders: Gregorius de
Grote, Ambrosius van Milaan, Augustinus van Hippo en Hieronymus (van Stridon).
Augustinus van Hippo (354-430): Kerkvader. Men moet hoogmoed afleggen om Bijbel te begrijpen,
daarna kan men pas het werk op ware waarde schatten.
