Samenvatting H1 DE TIJD VAN JAGERS EN BOEREN (tot 3000 v.C.)
1.1 HET LEVEN VAN JAGER-VERZAMELAARS
KA: de levenswijze van jager-verzamelaars
Van de prehistorie (voorgeschiedenis) / tijd van jagers en boeren (eindigde omstreeks 3000 v.C.) bestaan geen
schriftelijke bronnen -> ongeschreven bronnen worden bestudeerd door de archeologie (hierdoor veel bekend
over de cultuur van prehistorische mensen)
De eerste mensachtigen zijn geëvolueerd van apen en leefden in groepen (samenleving van jager-
verzamelaars) -> ze aten vlees en plantaardig voedsel en gebruikten vuur -> de moderne mens (homo sapiens /
de denkende mens) ontstond in Afrika en verspreidde zich over de wereld
Tot 9000 v.C. leefden mensen van jagen (mannen) en voedsel verzamelen (vrouwen) ->jager-verzamelaars
waren nomaden (geen vaste woonplaats / rondzwerven voor voedsel) -> mensen hadden weinig bezit
Jager-verzamelaars uiten hun gedachten in kunst (beelden / wandschilderingen -> mensen gingen denken in
symbolen
1.2 DE OPKOMST VAN LANDBOUW
KA: het ontstaan van landbouw en landbouwsamenlevingen
Landbouw ontstond in het Midden-Oosten (vruchtbare halvemaan) omstreeks 9000 v.C. -> veeteelt ontstond
omstreeks 8000 v.C. (4000 v.C. werden paarden gehouden) -> het ontstaan van landbouw was een revolutie ->
migranten verspreidden landbouw over de hele wereld -> de landbouwrevolutie vond , net als in het Midden-
Oosten, ook in andere gebieden zelfstandig plaats (China / Midden-Amerika / Peru)
Oorzaken ontstaan landbouw: klimaat veranderde (milieu geschikt voor landbouw) / uitzaaien planten van
gewassen werd ontdekt (wilde planten werden gedomesticeerd) / dieren werden gefokt en getemd (gejaagde
dieren waren bijna verdwenen) -> vee ging meer vlees opleveren dan wilde dieren en dieren werden ook
gebruikt voor bewerking van het land -> landbouw zorgde voor voedsel (opbrengsten namen toe en
bevolkingsgroei hield aan)
De landbouwsamenleving (agrarisch) ontstond en boeren kregen een sedentaire leefwijze (permanente
huizen in dorpen) -> elk dorp was autarkisch (zelfvoorzienend) -> bezit werd belangrijk (grond en producten
van nijverheid) en zorgde voor aanzien / macht (bezit werd doorgegeven aan kinderen) -> er groeide sociale
ongelijkheid en sommige boeren werden slaaf en er ontstonden oorlogen over bezit -> graven van belangrijke
families waren monumenten waar grafgiften werden nagelaten voor in het hiernamaals -> mensen geloofden
in natuurgodsdiensten en vereerden door rituelen (dansen / zingen / offeren)
1.3 DE EERSTE STEDEN
KA: het ontstaan van de eerste stedelijke gemeenschappen
Sommige dorpen werden groter -> nog geen stad (een van het platteland afgescheiden plaats met veel
bewoners waarvan de meeste geen boer zijn) want er werd geleefd van landbouw -> eerste steden (met
bestuursgebouwen / pakhuizen / tempels) ontstonden in Irak bij de Eufraat en Tigris (Mesopotamië) waar het
volk van de Soemeriërs zich had gevestigd
Steden ontstonden doordat boeren overschotten produceerden en daarmee anderen konden voeden die niet
van landbouw leefden = landbouw stedelijke samenleving (minderheid van de bevolking in steden) -> er waren
dijken /dammen / kanalen nodig voor overstromingen -> bouw en onderhoud hiervan moest georganiseerd
worden -> de elite ontstond (toplaag die leidinggaf)
In steden werd nijverheid gedaan door vakmensen gespecialiseerd in een ambacht (militairen / priesters /
ambtenaren / handelaren) -> steden waren afhankelijk van handel -> belangrijkste markt in het Perzische
Golfgebied = eiland Dilmu
Vorst werd aangewezen uit de elite die rekening hield met een adviesraad van aanzienlijken (in Soemerische
steden) en de rest waren onderdanen die de regering moesten gehoorzamen -> 3000 v.C. ontstond in Egypte
één staat met farao -> in Mesopotamië bestonden stadstaten met koning-priester (veel gezag) en onderaan de
hiërarchie stonden slaven en boeren (oogst als belasting aan de overheid) -> De Soemeriërs hadden een
hoogontwikkelde cultuur (beschaving) met een polytheïstische godsdienst met mythes -> veel bekend door
afbeeldingen en teksten (3300-2900 v.C. vonden ze het schrift uit = het spijkerschrift)
,Samenvatting H2 DE TIJD VAN DE GRIEKEN EN ROMEINEN (3000 v.C. – 500 n.C.)
2.1 WETENSCHAP EN POLITIEK IN DE GRIEKSE STADSTAAT
KA: ontwikkeling van wetenschappelijk denken en het denken over burgerschap en politiek in de Griekse
stadstaat / de klassieke vormentaal van de Grieks-Romeinse cultuur
Met de uitvinding van het schrift (3000 v.C.) was de oudheid / tijd van de Grieken en Romeinen begonnen ->
oudste beschaving in Europa = Minoïsche beschaving (kleitabletten schrift) genoemd naar koning Minos ->
1500 v.C. gingen Grieken vanaf het Griekse vasteland over Kreta heersen (Myceense beschaving) ->
gedomineerd door meerdere basileus (koning) -> Myceense koningen vochten met elkaar maar gezamenlijke
oorlog tegen de Hittieten (over stad Troje) -> Myceense beschaving ging de 12e eeuw v.C. ten onder
Vanaf 8e eeuw v.C. nieuw Griekse beschaving met onafhankelijke stadstaten (poleis) en een landbouw
stedelijke samenleving (bloeiende economie / bevolking) -> dreinging overbevolking -> Grieken vertrokken en
vestigden zich in koloniën -> ondanks de verschillende staten voelde de Grieken zich wel als één volk
(gezamenlijke cultuur / taal / verhalen Ilias en Odyssee / geschiedenis / goden) -> door kolonisatie en
gezamenlijke munt (drachme) groeide de Griekse handel / nijverheid / welvaart -> 5e eeuw v.C. kwam Griekse
cultuur tot bloei (klassiek) met het Parthenon met zuilen -> beelden waren natuurgetrouw -> de antieke
Grieken voelden zich met elkaar verbonden tegenover de niet-Grieken barbaren -> onderwerping door
Macedonië zorgde voor verdere verspreiding -> in West-Azië en Egypte heerste een Griekse elite over de
inheemse bevolking
Griekse stadstaten werden geregeerd door aanzienlijke families / koningen -> polis met erfelijke koning =
monarchie / polis bestuurd door edelen (grondbezit) = aristocratie / polis bestuurd door rijken (van niet
allemaal een adellijke familie) = oligarchie -> ambachtslieden en handelaren wilden ook meebeslissen in de
politiek / gewelddadige macht op onwettige manier door een edelman = tiran -> 507 v.C. werd Athene een
democratie -> de volksvergadering besliste voortaan over de wetten / koos de bestuurders en controleerde
hen -> Athene was een directe democratie = burgers (alleen autochtone vrije mannen) mochten zelf stemmen
en spreken in de volksvergadering -> Socrates en Plato keurden een democratie af -> Aristoteles was positief
over een democratie
De Grieken verklaarden de wereld met verhalen over goden (menselijke eigenschappen) -> vanaf de 6e eeuw
v.C. ontwikkelden filosofen een rationele manier van denken (beredeneren met het verstand) -> Grieken
waren niet de uitvinders van de wetenschap (concrete en praktische wetenschap bestond al) -> Grieken gingen
nadenken over abstracte begrippen en wilden begrijpen hoe de werkelijkheid in elkaar zit -> wetenschappers
zochten naar wetmatigheden
2.2 CULTUUR IN HET ROMEINSE RIJK
KA: de groei van het Romeinse imperium waardoor de Grieks-Romeinse cultuur zich in Europa verspreidde / de
klassieke vormentaal van de Grieks-Romeinse cultuur
In 510 v.C. is Rome een republiek geworden (geen geschreven bronnen dus niet zeker) -> de machtigste
bestuurders waren de consuls die werden gekozen door een volksvergadering en alleen konden werken met
toestemming van de senaat (vergadering van mannen uit aanzienlijke families) -> Rome begon expansie ook
buiten Italië -> Carthago / Griekenland / Oosten tot aan de Tigris en Arabische woestijn / Noord-Afrika tot aan
de Sahara / Zuid- en West-Europa tot aan de Rijn werden ingelijfd (geannexeerd) -> Hoe veroverden de
Romeinen dit wereldrijk: verslagen volken aan zich binden (lieten ze slaven maar ook Romeins burgers worden)
/ samenwerken met verslagen vijanden (bondgenoten die troepen leveren) -> Romeinen hadden een groot en
sterk leger en waren agressief voor roem en buit-> bedreigde staten vroegen Romeinen om hulp (aanval was
de beste verdediging)
De veroveringen zorgden in de 1e eeuw v.C. voor het einde van de Romeinse republiek (legeraanvoerders te
machtig voor de senaat) -> na gewelddadigheden en burgeroorlogen tussen legeraanvoerders kreeg dictator
Julius Caesar de macht -> werd vermoord door senatoren -> nieuwe burgeroorlog (Octavianus won) -> hij liet
de instellingen van een republiek staan en benoemde zich eerste burger (eigenlijk ook een alleenheerser) ->
keizer was afkomstig van Caesar -> Octavianus liet zich imperator noemen en veranderde zijn naam naar
Augustus (=verhevene / god) -> na instelling keizerrijk (27 v.C.) volgde binnen het Romeinse imperium twee
eeuwen rust / vrede = de Pax Romana -> militairen werden langs de grenzen van het rijk gezet (geen roven
meer want ze kregen soldij) -> de keizer benoemde ook gouverneurs van de provincies (leiding aan inheemse
elites) -> Pax Romana bevorderde de welvaart (wegen/havens) -> multiculturele samenleving in Romeinse rijk
, Romeinen namen veel over van de Grieken ->er ontstond een mengcultuur: de Grieks-Romeinse cultuur
(Romeinse goden werden menselijker en namen Griekse goden over) -> Romeinen geloofden dat hun staat
werd beschermd door staatsgoden en daarom moesten bestuurders / ambtenaren aanhanger zijn van de
Romeinse staatsgodsdienst -> in het Romeinse rijk was er godsdienstige tolerantie (staatsgodsdienst wel
verplicht) -> Romeinen lieten zich op het gebied van wetenschap / filosofie / literatuur ook inspireren door de
Grieken (Grieken in Romeinse dienst) -> Romeinen kregen ook hun eigen vormentaal (realistisch) en in de
bouwkunst vermengden de Romeinen Griekse elementen (zuilen) met eigen elementen (baksteen / beton)
Grieks-Romeinse cultuur wed over het hele rijk verspreid -> Oosten voertaal Grieks / Westen Latijn -> leger /
inheemse elites (Latijn was beschaafd) / verlening van burgerrecht aan mensen buiten Rome waren belangrijk
bij de romanisering -> na ondergang Romeinse rijk bleef de klassieke vormentaal van de Grieks-Romeinse
cultuur het grote voorbeeld in Europa / Amerika
2.3 JODENDOM EN CHRISTENDOM
KA: de ontwikkeling van het jodendom en het christendom als de eerste monotheïstische godsdiensten
Vroegste verhalen over het jodendom staan in de Tenach (ook opgenomen in de Bijbel) -> joden stammen af
van Abraham met wie God een verbond sloot (jongetjes besneden in ruil voor Israël/Palestina) -> jodendom is
monotheïstisch -> de tempel in Jeruzalem (in Judea) was het centrum van het jodendom -> Judea werd
achtereenvolgens onderworpen -> er ontstond joodse diaspora (verspreiding) -> joden kwamen buiten Judea
bijeen in synagogen en geloofden dat God de Messias (nieuwe koning) zou sturen -> opstanden tegen de
Romeinen die wonnen en de tempel verwoestten en Jeruzalem werd Romeinse stad verboden voor joden
De joodse prediker Jezus van Nazareth werd door Romeinse gouverneur gekruisigd in 30 v.C. (had de komst
van Gods koninkrijk gepreekt) -> volgens Paulus van Tarsus was Jezus de Christus (Messias) en er ontstond een
nieuwe monotheïstische godsdienst: het christendom -> Paulus reisde door verschillende landen waar hij
mensen tot het christendom bekeerde en christelijke gemeenschappen stichtten -> christenen moesten de
dood zien als een nieuw begin -> uitzicht op beter leven in het hiernamaals maakte het christendom populair
Joden / christenen weigerden de Romeinse staatsgoden te vereren (joden hadden toestemming) -> christenen
probeerden aanhangers te krijgen en te bekeren en wezen de Romeinse normen en waarden af -> christendom
werd verboden -> sommige christenen wilden sterven voor hun geloof: martelaar -> 313 gaf keizer Constantijn
de christenen godsdienstvrijheid en werd zelf ook christen -> over de jaren werd christendom de nieuwe
Romeinse staatsgodsdienst (392 andere godsdiensten verboden behalve Jodendom) -> Romeinen sloten
tempels of bouwde ze om tot kerken -> vorming Nieuwe Testament
2.4 ROMEINEN EN GERMANEN
KA: de confrontatie tussen de Grieks-Romeinse en de Germaanse cultuur
Romeinen en Germanen (ten oosten van de Rijn) kregen met elkaar te maken door de verovering van Caesar ->
Germanen (Teutonen/Alemannen/Goten) leefden in dunbevolkte streken in een landbouwsamenleving
(krijgsheren en families waren elites) en het Romeinse rijk was aantrekkelijk door de welvaart
Romeinen drongen diep door in het Germaanse rijk en bouwden er een stad (forum/basilica/beeld keizer) -.
Romeinse leger werd verrast door Germaanse strijders: de Slag bij het Teutoburgerwoud -> nederlaag voor
Romeinen en ze trokken terug achter de Rijn (grens) -> vreedzame verhouding tussen Romeinen en Germanen
bij de Rijngrens (legeropnames/samenwerking/verdediging) -> verdrag met Bataven (bondgenootschap) -> er
ontstond een Germaans-Romeinse mengcultuur (handel/schrift)
3e eeuw raakte het Romeinse rijk in verval (dodelijke epidemieën = inwoners/handel/productie/veiligheid
namen af) -> het rijk werd gesplitst in het Oost- (Constantinopel) en West-Romeinse rijk (Rome) -> Romeinse
grenzen minder goed bewaakt en veel Germaanse invallen (door niet trouwe Germanen in dienst) -> Grote
Germaanse groepen vielen Romeinse rijk binnen en stichtten er koninkrijken: deze migraties worden de
volksverhuizingen genoemd -> West-Romeinse rijk eindigde in 476 n.C. -> in de voormalige West-Romeinse
gebieden vormden de Germanen een heersende minderheid en namen Grieks-Romeinse elementen over
(Latijn voor wetten/Romaanse streektalen)
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper LiviaStuvia. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €6,99. Je zit daarna nergens aan vast.
