Samenvatting van de colleges voor het vak Klankleer (voor studenten Nederlandse Taal en Cultuur) of Klankleer I (voor studenten Taalwetenschap) aan de Rijksuniversiteit Groningen.
De fonetiek kent meerdere toepassingen met betrekking tot andere disciplines:
● hulpwetenschap bij taalbeschrijving
→ beschrijving klankeninventaris van een taal d.m.v. een reeks symbolen
(Internationaal Fonetisch Alfabet)
→ transcriberen van taal
● basisvak logopedie, zangonderwijs
● onderwijs vreemde talen
● codering van spraak bij communicatietechniek
, → coderen van geluidsgolven, digitalisering van geluid
● spraaksynthese m.b.v. computers (vroeger mechanisch)
● omzetting tekst in spraak (en vice versa)
→ commercieel gerichte toepassingen (S. Hawking)
● hulpmiddelen gehandicapten
→ voorlezen van teksten voor blinden
→ röntgenfilms voor doven (zichtbaar hoe klanken gemaakt worden)
● technologische toepassing sprekerherkenning
→ forensisch onderzoek (misdaadbestrijding), identiteit van een spreker
kan geverifieerd worden d.m.v. bijv. telefoontap
Wat is fonologie? / verschillen met fonetiek
De fonologie is een subdiscipline van de taalkunde die de klanksystemen bestudeert.
→ functie van klanken in een taal: veroorzaken klankverschillen ook
betekenisverschillen?
→ in welke combinaties met andere klanken komt een klank voor in een taal?
Verschillen tussen fonetiek en fonologie:
- fonetici zijn geïnteresseerd in het produceren, overbrengen en waarnemen van
klanken en bestuderen fonen (klanken)
- fonologen zijn geïnteresseerd in de functie van klanken in het systeem van een taal
en bestuderen fonemen (betekenisonderscheidende klanken).
Voorbeeld: de /r/ in het Nederlands.
→ fonetici onderscheiden de tongpunt-r en de huig-r als verschillende klanken
→ fonologen zien de verschillende manieren om een /r/ uit te spreken als
variaties (allofonen) van hetzelfde foneem /r/, waarbij de betekenis niet verandert. Die
verandert pas als het foneem verandert van bijv. /r/ naar /l/
Spraakproductie
(= bron-filtertheorie)
→ Energiebron: (lucht uit) longen (= subglottale component, onder stembanden)
,→ Geluidsbron: stembanden/glottis (= glottale component), deze moeten in trilling
worden gebracht. De frequentie waarin ze trillen bepaalt de toonhoogte, de uitwijking
van de stembanden bepaalt de amplitude (het volume).
→ Filter: mond-, keel- en neusholte (= supraglottale component, boven de stembanden)
bepaalt de klankkleur/het timbre.
Spraakanatomie
De hoofdcomponenten van het spraakproductieapparaat:
● Subglottaal systeem: longen met bijbehorende spieren en luchtwegen onder de
larynx (het strottenhoofd)
● Glottaal systeem: de larynx met de stembanden
● Supraglottaal systeem: mond-, keel- en neusholte
Kortom: de lucht komt uit de longen, zet de stembanden vervolgens in trilling en wordt
vervormd in de mond- keel- en neusholte.
Classificatie van spraakklanken
Klanken kunnen op verschillende manieren geclassificeerd worden.
1) Op basis van de wijze waarop ze geïnitieerd worden
2) Op basis van laryngale kenmerken
3) Op basis van supralaryngale kenmerken
➔ Initiatiekenmerken:
1) de richting van de luchtstroom
→ klanken die met naar buiten gerichte (egressieve) luchtstroom geproduceerd
worden
→ klanken die met naar binnen gerichte (ingressieve) luchtstroom geproduceerd
worden
(in NL interjecties als ‘mmmm’ en ‘t-t-t’ (afkeuring, aansporing paard))
2) het luchtstroommechanisme
→ Luchtstroom voor meeste klanken is pulmonisch (wordt voortgebracht door de
longen) en egressief.
→ Twee andere mechanismen maken gebruik van:
1) gelijktijdige opening en sluiting glottis en mondholte (ejectieven): [K]
2) compressie v/e kolom lucht voor afsluiting achterin mondholte (clicks): in
bijv. Xhosa. [tsk]
Het NL is overwegend pulmonisch egressief.
, ➔ Laryngale kenmerken:
→ stemhebbendheid: klank kan met/zonder trilling v/d stembanden gemaakt worden.
Met = stemhebbend b, d, g, v, z), zonder = stemloos (p, t, k, f, s). Stemhebbendheid is
belangrijkste laryngale kenmerk van NL.
→ aspiratie: stembanden worden later in trilling gebracht (‘Tee’ (Duits) en ‘Tea’ (Engels)
→ stemkwaliteit:
ademende klinker: hese klinker
krakende klinker: vocal fry (de toonhoogte wordt zo laag dat de stembanden onregelmatig
openen en sluiten)
➔ Supralaryngale kenmerken:
→ constrictie (vocaal <-> consonant)
1) consonanten: klanken worden gemaakt door in mond-keelholte (bijv. met tong)
een zodanige vernauwing aan te brengen dat luchtstroom turbulent of kort
onderbroken raakt
2) vocalen: klanken waarbij vernauwing gering/afwezig is, zodat luchtstroom
ononderbroken en gelijkmatig blijft voor duur v/d klank
Anatomie van de spraakproductie
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper nielsdejonge1. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €5,49. Je zit daarna nergens aan vast.
