Gender, macht en grenzen (SOW-CAOSB2020)
COLLEGE 1
Gender als analytische categorie
Tine Davids - 2 november
- Gender bestaat uit de culturele, sociale en economische betekenissen die gehecht
worden aan man of vrouw zijn (sekse).
- Cultureel geconstrueerd. Voorbeeld: gierebol en miss verkiezingen.
- Maar hiermee creëer je eigenlijk een soort dichotomie tussen sekse en gender →
problematisch omdat je er dan vanuit gaat dat sekse een biologisch vaststaand
gegeven is. Dit zou betekenen dat aan man-zijn geen andere betekenissen kunnen
worden gehecht dan de westerse interpretatie.
- Nicholson: Zelfs bij auteurs die gender alleen hanteren om te refereren aan sociale
constructies van mannelijkheid en vrouwelijkheid, wordt dit onderscheid nog steeds
gefundeerd op biologische sekse (1994, 79).
- Problematisch: als biologie daadwerkelijk de kapstok is en een culturele
ingeving van gender veroorzaakt, zouden er geen verschillende interpretaties
en uitvoeringen van gender bestaan. Biologie is dus geen fundering voor de
culturele invulling van gender.
- Er wordt niet ontkend dat biologische verschillen bestaan: vrouwen
menstrueren en mannen hebben meer testosteron. Maar machtsongelijkheid
ligt niet vast in biologie, dus gender is een sociaal geconstrueerd begrip.
- Lloyd (1989, 17): Natuurlijk zijn er lichamelijke verschillen die los van sociale
constructie bestaan. Er is echter geen natuurlijke flow-on van deze verschillen naar
sociale differentiatie van man en vrouw. Er zijn geen feiten over sekseverschillen,
alleen manieren waarop dominantie ongelijkheden heeft gerationaliseerd en
bestendigd.
- Nicholson (1994, 89) noemt dit funderen van gender in lichamelijke biologische
verschillen 'biological foundationalism'.
- De betekenis van mannen en vrouwen moet gezien worden als een netwerk
van betekenissen. Een netwerk waarin het lichaam gezien wordt als een
historisch specifieke variabele, waarvan de betekenis kan verschillen naar
context.
- In zo’n netwerk wordt de betekenis van van het woord ‘man’ of ‘vrouw’ niet
gevonden door het belichten van enkele specifieke karakteristieken, maar
door de uitwerking van het complexe netwerk van betekenissen.
Gender als embodied
- Braidotti (1990, 16): Het lichaam is geen natuurlijk gegeven, integendeel, het is een
cultureel gecodeerde, gesocialiseerde entiteit. Ver van een essentialistische notie,
maar een locatie van intersectie tussen het biologische, het sociale, het linguïstische,
etc. .
- Gender en sekse werkt op elkaar in, gender en biologie moet niet als totaal
los van elkaar gezien worden. Biologie bepaald namelijk het construct: het
, lichaam is geen vanzelfsprekend natuurlijk ding, maar cultureel gecodeerd en
contextafhankelijk, waardoor het ook veranderlijk is.
- Gender is dus een embodied beleving.
Sekse als construct
- Foucault: sekse is een gevolg in plaats van een oorzaak dat niet gegeven en
essentialistisch is, maar een categorie die het product is van specifieke discursieve
praktijken.
- Door de notie ‘sekse’ is het mogelijk gemaakt om anatomische elementen,
biologische functies, gedragingen, sensaties en ervaringen in een
kunstmatige eenheid te groeperen. En het stelde in staat om van deze fictieve
eenheid gebruik te maken als een causaal principe, een alomtegenwoordige
betekenis; sekse was dus in staat te functioneren als een unieke betekenaar
en als een universele betekenaar (The History of Sexuality, 154).
Genderlens: dynamics between different dimensions
- Subject: Het individu. Dit moet meegenomen worden als onderdeel van de analyse
- Symbolic: Waarden, normen en verwachtingspatronen (gender representaties)
- Practice: Praktijken waarin symbolische representaties van mannelijkheid en
vrouwelijkheid ertoe doen.
- Wij zitten in het midden van het venndiagram: A. Door grenzen op te zoeken kan je
zien wat ‘normaal’ is. Er is een constante dynamiek waar onderhandelingsruimte is,
maar je kan je subject-positie niet ontsnappen.
- Voorbeeld: In de Nederlandse wetgeving hebben we de categorie bijstandsmoeder.
Bijstandsvader kennen we niet, omdat we in deze symbolische dimensie (lang
dominante waarden) dat man de kostwinner moet zijn, dat als er gescheiden werden
had ze geen baan en geen inkomen, dus kwam ze in de bijstand. Hoe ze een
bijstandsmoeder zijn is erg verschillend.
- Symbolische dimensie zie je waarden en normen die in een bepaalde context lang
dominant waren, als subjecten is het erg verschillend en moet je meenemen in de
analyse, praktijk er denk ik ook bij nemen. Op die manier ernaar kijken noemen we
intersectionaliteit.
Intersectionaliteit
- Het idee hiervoor was al eerder opgekomen met name vanuit zwarte
vrouwenbeweging in de VS en ook vanuit “the global and post-colonial south”
(bijvoorbeeld Mohanty). Bekritisering van “identity politics”
- Term coined by Kimberlé Crenshaw in 1989.
, - Je hebt meerdere identiteiten, ik ben wit, hetero, hoogopgeleid en vrouw. Hoe
ze op elkaar ingrijpen en daardoor machtsongelijkheid veroorzaken kan
onderzocht worden aan de hand van dit begrip.
- Intersectionaliteit of kruispuntdenken gaat over het op elkaar inwerken van
verschillende ‘identiteitsmarkers’ en categorieën van verschil/ onderscheid, zoals
gender, klasse en etniciteit.
- Intersectionaliteit gaat ook uit van een epistemologisch standpunt waarin
sociale posities als relationeel worden gezien en een ontologisch standpunt
waarin mensen niet tot één categorie alleen worden teruggebracht.
Queer theory
- Queer subjecten tegengesteld aan de heteroseksuele norm, verzetten zich tegen
dominante discoursen.
- Verzet tegen identity politics
- Queer-subjectiviteit creëert een nieuwe ruimte in het kader van seksualiteit.
Het concept identiteit en identiteitspolitiek wordt cruciaal voor het begrip van
het functioneren van de queer-theorie.
- Massaquoi (p.776):
- Warner (1991): Queer overstijgt verschil. Gay of lesbisch zijn is enkel het
toegewezen krijgen van een identiteit en om queer te zijn vereist de visie en
productie van abstracte genderloze vrije agents die per definitie onbepaald
zijn.
- Martinez (2003): Queer theory doet een poging op de identiteiten ‘gay’ en
‘lesbisch’ uit te pakken en vervolgens te demonstreren hoe deze categorieën
overmatig worden bepaald door factoren zoals heteronormativiteit, ras,
geslacht en etniciteit.
- Queer theorie die intersectionality centraliseert, brengt de dialogische relatie tussen
categorieën naar voren (seksualiteit, gender, ras, klasse etc.).
- Identiteitscategorieën hebben geen universele absolute waarden, maar zijn
dubbelzinnige en problematische categorieën.
- Meeste categorieën: op basis van wat een persoon wordt geacht te zijn, ongeacht
wat ze doen of hoe ze leven. Individuen worden gediscrimineerd op basis van wie zij
zijn, bijvoorbeeld een vrouw, een moslim of een geracialiseerd subject.
Heteroseksuele subject niet als referentie
- Queer maakt het mogelijk in diversiteit te denken zonder essentiële identiteit
- Het project van intersectionaliteit maakt het mogelijk om structurele onderdrukking te
analyseren zoals deze samen komen, elkaar doorkruisen, versterken en inwerken op
een subject terwijl een subject deze ook onderhandelt (agency), het gaat dus juist om
subjectieve ervaring.
- Queer theorie die werkt via een intersectionele lens is een nuttig hulpmiddel om
zichtbaar te maken hoe normalisatie- en marginalisatieprocessen worden
geproduceerd en hoe deze opereren.
, WERKGROEP 1
Gender als categorie voor analyse
Luca Naus - 6 november
Conceptualizing gender (Richardson 2015)
- Naturalistische benadering (tot aan jaren 60): sekse als biologisch gegeven van
het lichaam en gender (gedragingen en karaktereigenschappen) als onlosmakelijk
verbonden met sekse.
- Sekse = Gender
- Sekse/gender binaire (jaren ‘70 & ‘80): sekse als biologisch gegeven, maar gender
als sociaal, cultureel construct → ‘becoming gendered’ (De Beauvoir 1953; Oakley
1972). Minder essentialistisch dan de naturalistische benadering.
- Sekse → Gender
- Sekse als sociaal construct (recent): Het lichaam heeft biologische kenmerken,
maar deze worden geïnterpreteerd door de betekenissen die aan het concept gender
zijn gegeven (Butler 1990; Delphy 1984).
- De biologische kenmerken zijn niet per se mannelijk of vrouwelijk, maar ze
worden als mannelijk of vrouwelijk gezien doordat het concept gender
bestaat. Is het dan überhaupt nog relevant om een onderscheid te maken
tussen sekse en gender als het lichaam wel biologische kenmerken heeft die
niet per definitie mannelijk of vrouwelijk zijn?
- Biologische gegevens zijn ook arbitrair en bediscussieerbaar: als je
menstrueert ben je een vrouw, maar niet alle vrouwen menstureren.
- Sekse kent nuance, het is dus niet dat we aan de hand van een
absoluut meetlat sowieso kloppende dingen eraan kunnen koppelen.
- Gender → Sekse
COLLEGE 2
GENDER EN MACHT
Kathrine van den Bogert - 9 november
Vrouwen en globalisering
- Globalisering: de groeiende stroom van kapitaal, goederen, ideeën en mensen over
landsgrenzen heen.
- Vanaf de jaren ‘80 en ‘90 heeft dit een grote groei doorgemaakt, onder
andere door de digitale informatievoorziening.
- Kritiek op globalisering en impact op vrouwen:
1. Vrouwen als slachtoffers zonder agency; economisch proces ‘out there’
- Ze zijn zelf niet in staat om de situatie te veranderen
2. Globalisering gereduceerd tot de verwoestende effecten van de
ongelimiteerde macht van transnationale ondernemingen; neoliberaal.
- Globalisering als een abstract, verwoestend proces.
3. Globalisering als een nachtmerrie scenario voor vrouwen, dehumaniserend;
oproep tot verzet
- Anti-globalisten roepen op tot verzet.
- Wichterich (200, 167): '... globalized woman' wordt verbrand als natuurlijke brandstof:
zij is de stukloonarbeider in de exportindustrieën. (Bijvoorbeeld vrouwen in
