Hoorcollege 2 – Het maatschappelijk belang van de rechtsstaat
Rechtsstaat (optelsom) = Legaliteit + rechtszekerheid + rechtsgelijkheid.
We gebruiken deze formele invulling, omdat in deze drie elementen van rechtsstatelijk het
maatschappelijk belang van de rechtsstaat inzit. Hierin schuilt de betekenis van de rechtsstaat als bron
voor welvaart, veiligheid, maatschappelijk ontwikkeling en menselijke luk. Rechtsstaat is de vorm van
bestuur/regeren/staat die uiteindelijk het meest bijdraagt welvaart, ontwikkeling, geluk, veiligheid,
etc. Dat is door de combinatie van legaliteit + rechtszekerheid + rechtsgelijkheid. Deze drie elementen
zorgen ervoor dat de rechtsstaat de beste regeringsvorm is, dat die zorgt voor welvaart, groei en
gelukkige burgers.
Het maatschappelijk belang van de rechtsstaat: De aanleiding
Ambitie Ministerie BZK: bestuur ten behoeve van economische groei
Minister van Binnenlandse Zaken kwamen bij de leraar, omdat e de Nederlandse overheid zo willen
inrichten en functioneren dat het maximaal bijdraagt aan de economische groei. En zo ja, hoe moet
dat openbaar bestuur/overheid er dan uitzien, waar moet er op gericht worden? (Gaat niet om welk
beleid (dus ontslagrecht aanpassen, uitkeringen verstrekken, etc. > dit is beleidsinhoudelijk).
Zouridis et al, 2017: onderzoeksvragen
Vraag is door de leraar beantwoord door verschillende onderzoeken:
• Verband tussen bestuurlijke instituties en economische/sociale effecten in de literatuur
Dus hoeft niet per se alleen welvaart te zijn, dus bevorderd iets de economische groei. Maar
ook bijv. of het maatschappelijke ontwikkeling bevorderd, bevorderd het de gezondheid van
mensen.
Dit verband is onderzocht.
• Verband tussen ‘good governance’ en economische/sociale effecten in het bijzonder (in de
literatuur)
Ruim 25 jaar geleden was er discussie bij de wereldbank over ‘good governance’. Het idee waar
het oorspronkelijk vandaan kwam was dat je wel geld kan pompen in ontwikkelingslanden,
maar door corrupte regeringen supperen ze het op een verkeerde manier. Dat geld verdwijnt
dan naar een bodemloze pot. Wat kan dus eerst moet doen is bestuur goed krijgen en dan kan
je pas ontwikkelingsgeld geven. Maar als je echt op een effectieve manier ontwikkelingsgeld
wil geven, dan moet je investeren in ‘good governance’.
• Hoe zijn bestuurlijke instituties verbonden met economische/sociale effecten?
En als je dan zo een verband is, hoe ziet dat verband er dan uit? Hoe zijn bestuurlijke instanties
dan verbonden met economische/sociale effecten? Ze zullen niet uit zichzelf die economische
effecten hebben. Dus het is niet zo dat meer/minder wetten meteen lijdt tot enorme
economische groei of krimp, maar hoe werkt het dan wel?
Bestuurlijke instituties: karakteristieken van de inrichting en functioneren openbaar bestuur (in
brede zin), dus GEEN beleid
We hebben niet naar inhoudelijke beleid gekeken, alleen inrichting en functioneren van het openbaar
bestuur, dus je kan dus bijv. geen uitspraak doen dat een het Zweedse model beter is dan het
anaksaktische model.
, Bevindingen?
Conclusies van de verschillende empirische onderzoeken:
• Bestuurlijke instituties doen ertoe! En ‘good governance’ doet ertoe
Conclusie: ja bestuurlijke instituties doen er doet en ‘good governance’ ook. Dit is de
belangrijkste conclusie. Het is niet los van elkaar. Hoe je de overheid inricht laat functioneren
maakt niks uit voor economische ontwikkeling, welvaart, welzijn in de samenleving. Sterker
nog er is een sterk verband tussen deze twee.
• Karakteristieken lijken universeel en niet contextueel (ontwikkelingslanden)
Karakteristieken hoe je de overheid laat functioneren en inricht dat die universeel zijn, dus
gelden niet alleen voor ontwikkelingslanden. Bijv. als je in Somalië een fatsoenlijke rechtsorde
hebt, dan draait het daar beter. Maar diezelfde karakteristieken zijn ook van toepassen in VS,
VK, NL, etc. Zijn dus universeel en geldt niet alleen voor ontwikkelingslanden.
• Welke karakteristieken?
Voorbeeld zie de casus Nogales:
De casus Nogales
Zaak: deel ligt in Arizona, andere deel in Mexico. Vraag: Wat maakt nou het ene deel van de stad (in
VS) welvarend, veilig, hoog ontwikkelend, terwijl het andere deel (Mexico) juist arm, laag ontwikkeld
en onveilig is. Wat zorgt dat het verschil zo groot is?
Er zijn twee theorieën hiervoor:
1. Natuurlijke hulpbronnen: als je goud, olie, etc. hebt, bijv. je hebt een haven dan ben je rijk,
dan gaat het vanzelf. Als je dat niet hebt als land, dan word je arm. Deze theorie klopt op
wereldschaal wel weinig, maar het klopt ook niet bij deze stad, want allebei de delen liggen in
een woestijn. Het andere deel heeft bijv. niet een natuurlijke bron. Deze theorie kan het dus
niet verklaren waarom het verschil zo groot is.
2. Culturele verklaringen: Max Weber wordt bij deze theorie verbonden. Het kan zijn dat
Amerikanen hard werken, goed sparen, investeren, etc. en daarmee creëren ze een dynamiek
waarmee ze welvarend worden en daarmee veilig en ontwikkeld. Terwijl in Mexico mensen
kunnen wonen die lui zijn, geld opmaken, verraad, etc. als dat zo is dan zou dat het grote
verschil kunnen verklaren. Maar dat is in dit geval ook niet! Culturele verklaring doet zich dus
hier ook niet voor.
De verklaring die voor deze casus wordt gebruikt is: instituties. In de VS is er sprake van instituties die
juist veiligheid, welvaart en geluk voorzorgen/produceren. In Mexico zijn de instituties daar niet op
gericht.
Welke instituties zijn dat dan en waarom? → behandelen we later.
