Contents
Hoorcollege 1..............................................................................................................................3
Rechtsgronden van de Successiewet......................................................................................3
Tarieven en vrijstellingen in de erfbelasting...........................................................................5
Tarieven...............................................................................................................................5
Vrijstellingen in de schenkbelasting....................................................................................6
Object en Subject van de heffing............................................................................................8
Subject van de heffing.........................................................................................................8
Object van de heffing..........................................................................................................8
Hoorcollege 2:.............................................................................................................................9
Tijdstipkarakter.......................................................................................................................9
Invloed van het huwelijksgoederenregime..........................................................................10
Waarderingsvoorschriften....................................................................................................11
Tweetrapsmaking..................................................................................................................13
Hoorcollege 3:...........................................................................................................................15
Hoofdlijnen erfrecht..............................................................................................................15
De wettelijke verdeling en de heffing van erfbelasting........................................................16
Legitieme portie....................................................................................................................19
Testament.............................................................................................................................20
Tweetrapsmaking..................................................................................................................21
Hoorcollege 5:...........................................................................................................................23
Art. 10 Successiewet: theoretisch kader...............................................................................23
Ten koste en ten laste van................................................................................................26
Ik Opa making........................................................................................................................29
Turboverdeling......................................................................................................................31
Hoorcollege 6:...........................................................................................................................33
Verrekenbeding.....................................................................................................................33
Artikel 11 SW.........................................................................................................................36
Artikel 12 SW.........................................................................................................................39
Art. 6 SW: afstand van de huwelijksgemeenschap...............................................................41
Hoorcollege 7:...........................................................................................................................42
Art. 13 SW.............................................................................................................................42
Artikel 13a SW.......................................................................................................................45
Afgezonderd Particulier Vermogen (APV).............................................................................46
Hoorcollege 8:...........................................................................................................................48
, Schenking..............................................................................................................................48
Hoorcollege 9:...........................................................................................................................53
Werkingen faciliteiten schenk- en erfbelasting....................................................................53
Voorwaarden faciliteit schenk- en erfbelasting....................................................................58
Hoorcollege 10 & 11: Overdrachtsbelasting.............................................................................63
Wettelijke kader....................................................................................................................63
Uitgezonderde verkrijgingen (art. 3 WBR)............................................................................64
Maatstaf van heffing.............................................................................................................65
Fictieve onroerende zaak (art. 4 WBR).................................................................................65
Doel-eis.............................................................................................................................66
Bezits-eis...........................................................................................................................67
Begrip ‘belang-eis..............................................................................................................68
Maatstaf van heffing.........................................................................................................69
Werkcollege 1...........................................................................................................................70
Werkcollege 2...........................................................................................................................75
Werkcollege 3...........................................................................................................................78
Werkcollege 4...........................................................................................................................84
Werkcollege 5...........................................................................................................................88
Werkcollege 6...........................................................................................................................93
Werkcollege 7...........................................................................................................................98
Werkcollege 8.........................................................................................................................104
Werkcollege 9:........................................................................................................................109
Werkcollege 10.......................................................................................................................115
Werkcollege 11.......................................................................................................................121
,Hoorcollege 1
Rechtsgronden van de Successiewet
Waarom heffen we erfbelasting?
1. Juridische motieven:
Draagkrachtbeginsel: bij erfbelasting wordt er belasting geheven over de
draagkrachtvermeerdering in de privésfeer. Er moet geen verschil zijn tussen
draagkrachtvermeerdering in de arbeidssfeer en de privésfeer (dit zorgt namelijk
voor dezelfde koopkracht)(dit is daarnaast de belangrijkste reden om erfbelasting te
heffen);
Buitenkansbeginsel: het vermogen dat verkregen wordt door erf- of schenkbelasting
moet belast worden omdat het ‘zomaar in de schoot geworpen wordt’. Indien geërfd
wordt van de ouders speelt het buitenkansbeginsel minder, omdat erven van je
ouders meer in de lijn der verwachting ligt. De buitenkans is echter terug te zien in
de tarieven van erfbelasting. Het buitenkansbeginsel is niet direct een
rechtsvaardigheidsgrond voor de heffing maar verklaart wel de verschillende
tarieven voor de verschillende verkrijgers in de erf- en schenkbelasting.
Beginsel van de minste pijn: erfbelasting wordt geheven bij de verkrijger van de
erfenis/schenking. Het principe van de minste pijn gaat dus niet meer op.
Loon naar werken principe: in de IB wordt inkomen belast, voor dit inkomen moet
echter wel een inspanning verricht worden (arbeid / kapitaal beschikbaar stellen).
Het is daarom niet gerechtvaardigd als inkomen waar geen inspanning voor verricht
hoeft te worden, niet belast wordt.
Profijtbeginsel: de overheid heeft wetgeving ontworpen die ervoor zorgt dat de
erfgenaam verzekert is van de nalatenschap. Omdat de erfgenaam juridisch
beschermt is, mag de erfgenaam wel een vergoeding afdragen voor deze
bescherming. Er is geen concrete tegenprestatie, maar meer een algemene bijdrage
aan de rechtstaat.
2. Politieke motieven:
Particularistische principe: de belastingplichtige maakt winst om voor mijn
particulier sfeer te zorgen. Over hoe dit geschiedt, hoeft de overheid zich niet mee te
bemoeien. De overheid mag zich niet mengen in de privésfeer. De particulier moet
zelf kunnen beslissen wat hij of zij met het vermogen doet. Dit kan bijvoorbeeld
gedaan worden door bij de oprichting van een bv, de aandelen direct op naam van
de kinderen te zetten.
Universalistische principe: hetgeen dat je bereikt heb op financieel opzicht, is mede
te danken is aan de overheid, aangezien zij faciliteiten aanbieden. Vermogen dat
verdient wordt, moet voor de gemeenschap aangewend worden, niet voor het
particuliere belang.
Meritocratische principe: indien zeer vermogende mensen komen te overlijden,
erven de kinderen het vermogen. Dit kan leiden tot ‘luie’ kinderen omdat ze zelf niet
meer hoeven te werken voor hun vermogen. Je moet heffen om de komende
generatie een prikkel tot ondernemerschap te geven.
3. Economische motieven:
Welfaristische motieven: de leer die zegt dat het welzijn van de bevolking zo min
mogelijk belemmerd moet worden bij de heffing van belasting. Indien belasting
geheven wordt, heeft dit gedragsverandering tot gevolgen. Dit wordt echter als
onwelijk geacht. De verheid moet dit zo goed als mogelijk proberen te voorkomen,
zo kan namelijk het hoogste welzijn van mensen gecreëerd worden.
- Bedoelde nalatenschappen: een voorbeeld hiervan is indien een
belastingplichtige 30.000 heeft gespaard om na te laten. Indien er echter een
, hoge erfbelasting is, kan dit zorgen voor gedragsveranderingen. Daarom
moeten bedoelde nalatenschappen belat worden tegen een lager tarief.
o Altruïstische nalatenschappen: ik geniet van het nalaten. Er wordt welzijn
verworven door het nalaten van vermogen aan iemand. Het welzijn van
zowel de erflater als de verkrijger. Daarover zou erfbelasting op toe moeten
worden geven, aangezien het welzijn van beide personen gediend wordt.
o Beloningsnalatenschappen: het nalaten geschiedt aangezien iemand een
bepaalde dienst verricht heeft.
- Onbedoelde nalatenschappen: nauwelijks verstoring, dus in beginsel kan 100%
geheven worden, omdat het geen gedragsverandering tot gevolg heeft. Bijv.
€30.000 euro sparen voor een auto, maar plotseling komen te overlijden. Het
gespaarde bedrag was niet bedoeld als erfenis.
- Onbedoelde nalatenschappen zijn inelastisch dus er kan tegen een hoog tarief
geheven worden;
- Bedoelde nalatenschappen zijn elastisch dus er moet tegen een laag tarief
geheven worden;
- Deze principes gaan in tegen het draakgrachtbeginsel omdat ze allebei zorgen
voor een verhoging van draagkracht, dus beide zouden even hoog belast mogen
worden.
- Hypothese:
o Hoe groter het vermogen, hoe vaker bedoelde nalatenschappen, dus hoe
lager het toepasselijk het tarief moest zijn. Deze is bevestigd.
o Hoe ouder, hoe vaker bedoelde nalatenschap, dus hoe lager het
toepasselijk het tarief moest zijn. Deze is bevestig, maar minder significant.
o Getoetst aan de survey van De Nederlandse Bank
Mirrlees: ethische gronden/equality of opportunity
Vermindering van voordeel dat iemand in een rijk gezin is geboren;
Grote vermogensongelijkheid is onwenselijk voor stabiele samenleving;
Gelijkheid van het individu brengt mee dat:
- Voor de heffing wordt aangesloten bij de verkrijger;
- Het totaal aan verkrijgen over ‘a life time’ wordt belast.
,Tarieven en vrijstellingen in de erfbelasting
Tarieven
Voor Erf- en schenkbelasting gelden dezelfde tarieven (art. 14, lid 1);
Er bestaan twee tariefsgroepen: tariefgroep 1: partner en kinderen, tariefgroep 2: overige
verkrijgers (art. 24);
Meerdere verkrijgen worden vaak samen genomen (art. 25 t/m 28).
(achter-)kleinkinderen vallen in beginsel in tariefgroep 1, maar het tarief wordt met 80%
verhoogd. De verhoging is ingevoerd door de wetgever om te voorkomen dat generaties
overgeslagen zouden worden.
Vrijstellingen erfbelastingen (art. 32)
Partnervrijstelling: €650.000. Deze vrijstelling is zo hoog omdat de belastingplichtige
verplicht is om de partner het nodige te verschaffen. Dit is op grond van boek 1 BW. Voor
ongehuwde geldt dit echter niet. Maar ook ongehuwde worden onder nadere
voorwaarden als partner aangemerkt.
Kindervrijstelling: €20.000. Van Vijfeijken kan de vrijstelling / het tarief niet direct
verklaren.
Gehandicaptenvrijstelling: €62.000. Deze vrijstelling kan verklaard worden door de
verzorgingsplicht.
Ouder vrijstelling €50.000. Het volgende en enige argument kan aangevoerd worden:
indien een kind komt te overlijden, gaat het vermogen naar de ouders en vervolgens weer
naar de jongere generatie. De korting voor de ouders is een tegemoetkoming op het
dubbele heffen van het vermogen voor de erfbelasting. Vanuit de draagkracht is er geen
argument aan te voeren.
Kleinkindvrijstelling: €20.000. Geen goede reden voor; kleinkinderen staan in een andere
relatie dan derden, maar zij zitten al in een andere tariefgroep. Deze vrijstelling geldt niet
voor achterkleinkinderen.
Overige vrijstelling: €2.200. Deze vrijstelling is er om uitvoeringstechnische
overwegingen. De vrijstelling geldt namelijk om te voorkomen dat iedereen met een klein
legaat daarvoor aangifte moet doen.
Partners
Art. 5a AWR juncto art. 1a SW:
Echtgenoten:
- gehuwden en geregistreerde (onderdeel a);
- tenzij van tafel en bed gescheiden (lid 3, juncto boek 1, titel 10 BW); Van tafel en bed
gescheiden: de huwelijksgemeenschap wordt ontbonden, maar het huwelijk zelf
blijft in stand.
Samenwonenden:
- Notariële samenwoners: vallen onder art. 5a AWR, de eisen zijn:
o Ongehuwd;
o Meerderjarig;
o Notarieel samenwoning contract;
o Ingeschreven op het zelfde adres.
- Voor de successiewet moet er nog voldaan worden aan de eis van de wederzijdse
zorgplicht. Daarnaast moeten ze minimaal 6 maanden op hetzelfde adres zijn
ingeschreven én het notariële samenlevingscontract moet ook ten minste voor 6
maanden aangegaan zijn (anti-misbruikbepaling). Voor de schenkbelasting geldt
een termijn van 2 jaar. Bloedverwanten in de zelfde lijn kunnen daarnaast niet
kwalificeren als samenwonenden.
, - Vijfjaar-samenwoners: ongehuwd samenwonen zonder een samenlevingscontract
die langer dan 5 jaar op hetzelfde adres staan ingeschreven, worden ook als
partners aangemerkt. Je kunt maar met één iemand partner zijn. Indien een
belastingplichtige met meerdere personen samengeleefd, moet een notarieel
contract uitsluiting geven wie de partner is.
Pensioenimputatie (art. 32, lid 2)
De waarde van pensioenrechten komen in minderen op de partnervrijstelling.
Pensioenrechten worden als een fictieve verkrijging aangemerkt. Pensioenrechten worden in
beginsel tot de nalatenschap gerekend voor de heffing van de erfbelasting. In artikel 32 SW
worden ze echter vrijgesteld aangezien pensioenen ter verzorging van de oude dag dienen.
De partnervrijstelling geldt ook voor de verzorging van de langstlevende. Omdat ze beide
hetzelfde beogen heeft de wetgever artikel 32 in het leven geroepen. De pensioenamputatie
werkt als volgt uit:
Stap 1: de waarde van het nabestaande pensioen moet berekend worden: dit is het jaarlijks
bedrag dat de langstlevende gaat ontvangen x factor van het UB SW (art. 21, lid 14);
Stap 2: op die waarde mag 30% latente IB verminderd worden (art. 20, lid 5 en lid 6);
Stap 3: de helft van de hiervoor berekende waarde komt in mindering op de
partnervrijstelling.
Vrijstellingen in de schenkbelasting
Vrijstellingen schenkbelasting (afgerond) art. 33
Kinderen hebben recht op een vrijstelling van €5.550 (in 2021 eenmaal verhoogd tot 6.604).
De vrijstelling geldt per kalenderjaar. De vrijstelling van de kinderen kan eenmalig verhoogd
worden tot €26.000. De voorwaarde die gesteld wordt, is dan wel dat het kind zich in de
leeftijd tussen de 18 en 40 jaar bevindt. De vrijstelling is in het leven geroepen om de ouders
de mogelijkheid te geven om de kinderen een financiële impuls kunnen geven. De eenmalige
verhoging van de vrijstelling voor kinderen kan daarnaast nog één maal verhoogd worden tot
een bedrag van €55.000 euro (ook tussen de leeftijd van 18 en 40). Dit bedrag moet dan wel
aangewend worden voor een ‘dure studie’ (studie kost ten minste €20.000). De normale
kosten voor studie worden als onderhoudskosten beschouwd voor de ouders (verplicht
onderhouden). De eenmalige verhoging van €26.000 kan nog eenmaal verhoogd worden tot
€100.000. Dit is echter alleen mogelijk indien dit bedrag aangewend wordt voor de eigen
woning. Ook hier geldt de eis dat het kind tussen de 18 en 40 is. Daarnaast geldt er ook nog
een restvrijstelling van €2.200 voor schenkingen van/aan derden.
Eigenwoning vrijstelling
Per 2010 bedroeg de vrijstelling voor de aankoop van een eigen woning €50.000 Deze
vrijstelling werd in de jaren 2013 en 2014 tijdelijk verhoogd naar €100.000 om vervolgens
weer terug te keren op het oude bedrag. Vanaf 2017 is de vrijstelling structureel verhoogd
naar €100.000. Als doelstelling van de eigen woning vrijstelling heeft de wetgever de
volgende argumenten gegeven:
De aankoop van een eigen woning door jonge mensen moet gestimuleerd worden;
Het is niet goed als mensen een hoge hypothecaire schuld hebben. Het is dus verstandig
om het aflossen van de eigenwoning schuld te stimuleren;
Het wegwerken van ‘onderwaterhypotheken in dat geval is de eigenwoning schuld
hoger dan de WOZ-waarde van de woning.
Uit onderzoek naar de eigenwoningvrijstelling van het CBS en de eenmalig verhoogde
vrijstelling, blijkt dat er weinig verschil zichtbaar is in het totale bedrag vanaf het jaar dat de
eigenwoningvrijstelling ingevoerd is. Betoogd kan dus worden dat de eigenwoningvrijstelling
overbodig is. Maar in 2013 en 2014 was een enorme stijging in het totaal bedrag dat
geschonken werd. Dit kwam echter door de tijdelijke verhoging naar €100.000. De rijkste 20%
,van de belastingplichtige neemt het grootste gedeelte van de totale schenkingen op zich;
samen met de tweede rijkste groep vormen zij bijna de volledige groep aan schenkers.
Is de doelstelling van de wetgever echter bereikt? Het aantal onderwaterhypotheken is
afgenomen. De eigenwoning schuld is ook afgenomen, aangezien dit met elkaar
samenhangt. De vraag is echter of met deze vrijstelling de financieel meest kwetsbare
huishoudens zijn bereikt. Als namelijk gekeken wordt door wie de schenkingen gedaan zijn
en wie ze ontvangen zijn, zijn dit vooral de personen uit de meeste vermogende groep.
ANBI/SBBI
ANBI’s zijn vooral stichtingen en dus geen verenigingen; verenigingen dienden namelijk de
belangen van de leden. Culturele instellingen hebben ook een aparte status binnen het ANBI-
regime. Daarnaast bestaat ook nog het afgezonderd particulier vermogen. Vervolgens
bestaat nog een steunstichting SBBI. Dit is een stichting om een SBBI financieel te steunen.
Dit is het landschap aan instellingen die een algemeen of een particulier belang nastreven.
De ANBI heeft een vrijstelling in de schenk- en erfbelasting. Daarnaast geldt in de IB ook nog
een aparte regeling; de schenkingen aan een ANBI zijn namelijk fiscaal aftrekbaar. Voor de
schenk- en erfbelasting geldt dat giften en nalatenschappen aan een ANBI vrijgesteld zijn.
Ook de uitkeringen die een ANBI doet zijn vrijgesteld van erf- en schenkbelasting, mits het
conform de doelstelling van de ANBI is.
SBBI’s zijn ook vrijgesteld van erf- en schenkbelastin. De uitkeringen van een SBBI echter
niet. Uitkeringen van een SBBI zijn om de volgende reden belast: indien een SBBI namelijk
uitkering zou doen aan een van de leden, zou er slechts een particulier belang behartigd
worden. Daarom is alleen de verkrijging door een SBBI krachtens schenking of vererving
vrijgesteld. Dit geldt idem dito voor een steunstichting SBBI. Voor de IB geldt dat giften aan
een SBBI niet aftrekbaar zijn. De uitzondering is dat de giften wel aftrekbaar zijn indien de
vereniging meer dan 25 leden telt en de gift periodiek plaatsvindt.
, Object en Subject van de heffing
Subject van de heffing
Het subject van de heffing is de verkrijger (art. 36 SW). In het erfrecht wordt onderscheid
gemaakt tussen de erfgenaam, de legataris en de lastbevoordeelde. De erfgenaam verkrijgt
onder algemene titel. De legataris verkrijgt onder bijzondere titel; deze verkrijgt dan namelijk
één specifiek onderdeel van de nalatenschap. De lastbevoordeelde is iemand die een
bepaald onderdeel gelegateerd krijgt (sublegaat) onder de voorwaarde dat hij een bepaalde
handeling verricht. Tevens is bij schenkingen het subject van de heffing de
verkrijger/begiftigde.
Voor de erf- en schenkbelasting wordt aangesloten voor de belastingplicht bij de woonplaats
van de erflater of de schenker. De verkrijger is belastingplichtig maar alleen als ten tijde van
het overlijden of de schenking de erflater of de schenker in Nederland gevestigd is (art. 1
SW). Dit is historisch verklaarbaar aangezien de erfbelasting een zeer oude belasting is en in
het verleden sloot de belastingheffing aan bij makkelijk waarneembare zaken (bijv. het
overlijden).
Voor de successiewet moet dus aangesloten worden bij de woonplaats van de erflater of de
schenker. Aart. 4 AWR bepaalt waar iemand woont. In Art.3 SW is een fictieve
woonplaatsbepaling opgenomen, om te voorkomen dat mensen met het zicht op overlijden,
emigreren naar een ander land. In dit artikel is namelijk bepaald dat, geacht wordt dat de
belastingplichtige persoon nog in Nederland woont, indien iemand in Nederland gewoond
heeft en binnen 10 jaar komt te overlijden of een schenking doet. Deze bepaling geldt alleen
voor Nederlanders. In het tweede lid is de 1 jaarsfictie opgenomen voor schenkingen. Deze is
niet beperkt tot Nederlanders. Zodra iemand in Nederland heeft gewoond en binnen een jaar
een schenking doet, wordt dus gedaan alsof deze persoon nog in Nederland woonachtig is.
Object van de heffing
Het object van de heffing van de successiewet, zijn alle bezittingen die verkregen worden,
verminderd met de schulden mits deze schulden en rechten die vorderbaar zijn. Legaten
komen hierbij ook in mindering. De plicht tot afgifte van een legaat is een schuld, die
verminderd de verkrijging van de erfgenaam en wordt bij de legataris als verkrijging
krachtens erfrecht in aanmerking genomen. Lasten komen ook in mindering. Lasten zijn
beperkt tot aftrekbare lasten, indien het persoonlijke lasten zijn. Persoonlijke lasten zijn
lasten waardoor een persoon wordt bevoordeeld (bijv. kosten voor het onderhoud van een
paard zijn niet aftrekbaar van de erfrechtelijke verkrijging). Daarnaast zijn overige lasten
aftrekbaar. Hierbij moet vooral gedacht worden aan de kosten van de lijkbezorging (art 20, lid
1, SW). Al deze vermindering zijn te vinden in art. 5 SW.
