SAMENVATTING GESCHIEDENIS
HOOFSTUK 2 HOOGTEPUNTEN REPUBLIEK 1515-1548
Aan het begin van de 16e eeuw begon de Reformatie, waarbij hervormers zich afscheidden van de Katholieke
Kerk en het protestantisme begonnen. Hieronder worden ook het Lutherisme en Calvinisme verstaan
Redenen van Reformatie Luther:
- Machtsaanspraken en eigen regels an de Kerk onwettig
- Men moest zelf de Bijbel gaan lezen, want alleen die was richtgevend. Niet de interpretatie van
geestelijken.
- Men komt niet in de hemel door goede daden of aflaten, maar door het geloof in God.
- Afschaffing van Pausschap, celibaat etc.
Luther vond steun bij Duitse vorsten omdat 1) die vorsten hoofden van de Kerk in hun gebied werden 2)
Bezittingen van de Kerk konden innemen 3) Volgens het Lutherisme de onderdanen hun vorst moesten
gehoorzamen
Dit was voor Karel V heel kut, want hij wilde eenheid scheppen door gezamenlijke godsdienst, wat mislukte
met de Vrede van Augsburg (1555), waarin hij moest toegeven dat de vorst de religie van zijn onderdanen
mocht bepalen, en dus meer macht kregen.
Verschil Calvijn en Luther:
- Lutherisme ziet vorst als hoofd van de Kerk. Bij Calvijn bestuur door gemeente van ouderlingen
- Calvinisten mogen wel in opstand komen tegen hun vorst als deze handelt tegen God in, Lutheranen
niet
Oorzaken Opstand
Indirect:
- Sterke positie van de burgerij en steden, waardoor macht van Spanjaarden niet meer gepikt werd
- Splitsing van de kerk door de hervorming, waardoor het aantal protestanten in NL groeide
Direct:
- Karel V en Filips II gaan protestanten vervolgen om katholieke kerk te behouden. Bestuurders
weigerden steeds vaker deze plakkaten uit te voeren.
- Karel en Filips wilden centralisatie en het ongedaan maken van de privileges, wat botste met de
zelfstandigheid van burgerij en steden
1566: Smeekschrift aan Margaretha van Parma om vervolgingen te matigen. Doordat zij minder streng optrad
Calvinisten in verzet te komen Beeldenstorm 1566, vernielen van heilige beelden uit katholieke kerken
Begin Opstand
- Filips II stuurt Alva als landvoogd ipv Margaretha van Parma, en zet Willem van Oranje af als
stadhouder. Alva stelde de raad van Beroerte in, die zich hard opstelde tegen het verzet en
protestanten
, - Het beleid van Alva was aanleiding tot de opstand: velen en Willem van Oranje vluchtten naar het
buitenland
1568: inval van Nederland op 3 verschillende plekken, maar gefaald. Begin Opstand
1572: overwinning Den Briel door de Watergeuzen
Riepen een Statenvergadering bijeen waarin Willem van Oranje als Stadhouder werd gekozen. Dit negeerde
dus het gezag van Spanje en Filips.
Bloedbruiloft: koning Frankrijk laat dochter trouwen met een Hugenoot, om opstand tussen katholieken en
hugenoten te sussen. Vervolgens werden alle hugenoten leiders vermoord, behalve de bruidegom. Dit
voorkwam dat de Franse protestanten steun zouden gaan geven aan de Nederlandse opstandelingen.
Het lukt Alva en Requens niet de Opstand te onderdrukken door:
- Geldnood van andere oorlogen, waardoor tropen niet betaald konden worden om lang steden te
belegeren
- Holland en Zeeland waren strategisch in voordeel door gebruik te maken van de waterwegen
Pacificatie van Gent 1576:
Gewesten die eerder nog trouw waren aan Spanje sloten zich aan bij Holland en Zeeland, na de misdragingen
van Spaanse soldaten. Afgesproken werd dat 1) Spaanse troepen weg moesten uit NL 2) Geen vervolgingen
door godsdienst 3) Gewetensvrijheid, maar wel Calvinisme in Holland en Zeeland en rest van gewesten mocht
eigen godsdienstig beleid uitvoeren.
Mislukt door de onderdrukking van het katholieke geloof door de calvinisten waardoor Waalse gewesten zich
verenigden onder de Unie van Atrecht (1579), en aansloot bij Spanje
Ontstaan van Republiek:
1) 1579: Noordelijke gewesten sluiten de Unie van Utrecht, ter verdediging van de troepen van Parma
2) 1580: Filips verklaart Willem van Oranje vogelvrij, waardoor de breuk tussen Spanje en de gewesten
bevestigd werden
3) 1581: Plakkaat van Verlatinghe waarin Filips wordt afgezet als koning, omdat zij vonden dat ze het recht
hadden om een vorst die zich als een tiran gedroeg af te zetten (Calvinisme). Breuk tussen opstandige en nog
trouwe gewesten.
4) 1588: Ontstaan van Republiek der Verenigde Nederlanden, na een aantal jaren te zoeken naar een geschikte
vorst kwam umen na de dood van Willem tot een Republiek.
Ondanks tegenslagen wordt de Republiek toch legitiem door:
- Door de mislukking van de Spaanse Armada ontsnapte Republiek aan een groot gevaar
- Engeland en Frankrijk erkennen soevereiniteit
- Filips had andere oorlogen om mee te bemoeien
- Groei handel
Succes van Willem van Oranje:
1) Verdraagzaamheid, waardoor er geen druk op godsdienst mocht worden uitgevoerd
2) Nationale insteek waardoor men zich deel van een groter geheel ging voelen
3) Focussen op Filips’ soldaten of langdvoogd ipv op Filips zelf, omdat opstand tegen een vorst niet mocht
van geloof en Filips ver weg was
Afloop van Oorlog:
Twaalfjarig bestand (1609-1621): werd begonnen in de hoop dat de wapenstilstand zou leiden tot een
vredesverdrag.
Tijdens het bestand laaide er een conflict op over de vraag of te oorlog weer begonnen zou moeten worden of
,niet.
Voorstander: stadhouder Maurits. Reden: had als stadhouder in tijden van vrede weinig macht en was bang dat
Spanje in vredestijd zijn troepen kon versterken.
Overige gewesten: zagen veroveren van gebieden in het Zuiden als een kans om het calvinisme uit te breiden.
Tegenstander: Johan van Oldenbarneveldt, Staten van Holland: beëindigen van de oorlog gunstig voor handel
en vermindert defensie-uitgaven.
Uiteindelijk werd de 80-jarige oorlog toch vervolgd.
Vrede van Munster 1648: einde van de 80-jarige oorlog
Redenen:
- Spanje wilde zich meer gaan richten op de oorlog in Frankrijk
- Holland wilde vrede omdat het steeds minder bereid was de hoge defensiekosten te betalen
Gouden eeuw:
Indirecte oorzaak:
- Moedernegotie waardoor er meer graan was en graanhandel belangrijk werd voor de Republiek
- Ontbreken van feodale stelsel waardoor men de vrijheid had om de schaal van productie te vergroten
Directe oorzaak
- Specialisatie en commercialisering, wat mogelijk was door de goede voedselvoorziening
- Val van Antwerpen, waardoor Amsterdam de belangrijkste haven werd en ondernemers uit het Zuiden
naar NL kwamen en kennis en geld mee brachten.
- Oprichting VOC en WIC
Bloei nijverheid
Bloei schilderkunst door groei welvaart burgerij
Bloei boekdrukkunst door geestesvrijheid, goed klimaat voor wetenschappers en gewilde
onderwerpen
Einde van Gouden Eeuw:
- Engeland en Frankrijk haalde Republiek in qua welvaart nadat ze hun interne conflicten hadden opgelost, hun
eigen handel en nijverheid gingen stimuleren en zelf meer handel gingen drijven.
VERPLICHTE VOORBEELDEN
Luther verschijnt voor de Rijksdag in Worms (1521)
Karel V riep de belangrijkste Duitse vorsten en edelen bijeen in Worms. Hij vroeg daar aan Luther of hij
vasthield aan zijn opvattingen, waarop Luther antwoordde dat zijn opvattingen gebaseerd waren op de Bijbel
en dat hij niet anders kon dan zich aan zijn opvattingen houden. Dit leidde tot definitieve scheuring van de kerk.
→ De protestantse Reformatie die de splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot gevolg had.
Instelling van de drie Collaterale Raden (1531)
De Collaterale Raden zijn drie centrale adviesraden gevormd door Karel V.
, Raad van State
Bestaande uit de belangrijkste Nederlandse edelen, gaven advies over alle 'grote en voornaamste zaken' in de
Nederlanden. De landvoogd was verplicht deze raad om advies te vragen bij belangrijke besluiten.
Geheime Raad
Bestaande uit rechtsgeleerden, stelden wetten op en hielden toezicht op de gewestelijke en plaatselijke
besturen.
Raad van Financiën
Deze Raad overlegde met de gewesten over belastingen en zagen erop toe dat deze belastingen betaald
werden.
→ Het begin van staatsvorming en centralisatie.
Instelling bloedplakkaten (1550)
De bloedplakkaten werden ingevoerd door Karel V en het was een wet die vanwege zijn strengheid het
bloedplakkaat genoemd werd. Volgens deze wet moesten alle ketters worden gedood. Op het bezit van
ketterse boeken en het onderdak bieden aan ketters stond de doodstraf.
→ Het streven van vorsten naar absolute macht.
Het ontzet van Leiden (1574)
Leiden werd in oktober 1573 omsingeld door het Spaanse leger, dat de stad uit wilde hongeren en zo tot
overgave wilde dwingen. Leiden had grote voedselvoorraden, dus het plan van de Spanjaarden mislukte. Nadat
de Spanjaarden Lodewijk verslagen hadden, belegerden ze Leiden opnieuw, toen ontstond er wel honger. Om
Leiden te ontzetten, staken de Geuzen de rivierdijken door om de Spanjaarden met behulp van water weg te
jagen. In de nacht van 2 op 3 oktober 1574 vluchtten de Spanjaarden.
→ Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat.
De alteratie van Amsterdam (1578)
In 1578 ging Amsterdam van de kant van Filips II naar de kant van Willem van Oranje. Hierdoor keerden
calvinistische vluchtelingen terug naar Amsterdam, waar ze de katholieke regenten afzetten en de macht in de
stad overnamen. Katholieke stadsbestuurders, monniken en andere geestelijken werden opgepakt en
weggejaagd.
→ Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat.
Het plakkaat van Verlatinghe (1581)
Het plakkaat van Verlatinghe is een reactie van de opstandige gewesten op het vogelvrij verklaren van Willem
van Oranje door Filips II. In dit plakkaat wordt Filips II door de Staten-Generaal van de opstandelingen
afgezworen omdat volgens hen een vorst aangesteld is door God, maar afgezet mag worden als hij zijn
onderdanen onderdrukt en niet beschermt.
→ Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat.
De Spaanse Armada wordt verslagen (1588)
Filips II wilde Engeland aanvallen met de Armada, zijn neef Parma moest een groot leger aan de Vlaamse kust
klaarzetten dat op de Armada naar Engeland gebracht zou worden. De Nederlandse troepen hielden Parma
bezig waardoor hij geen contact kon maken met de Armada. Engelse oorlogstroepen verjoegen vervolgens de
