Samenvatting Literatuur Risicotaxatie
Inhoud
Inhoud.............................................................................................................................................................. 1
Week 1 ............................................................................................................................................................. 2
Beslissen over effectieve hulp in onveilige opvoedingssituaties ......................................................................... 2
Week 2 ........................................................................................................................................................... 15
Veiligheid en risico’s inschatten: wat helpt? De zin en onzin van risicotaxatie-instrumenten .......................... 15
Week 3 ........................................................................................................................................................... 21
Oplossingsgerichte vragen; Handboek oplossingsgerichte gespreksvoering .................................................... 21
Hoofdstuk 1 .................................................................................................................................................. 21
Hoofdstuk 2 .................................................................................................................................................. 29
Het ouderschapsgesprek: Een instrument om met ouders over ouderschap te praten .................................... 36
Week 4 ........................................................................................................................................................... 40
Geweld en veerkracht in gezinnen; over posities, professionals en preventie van overdracht ......................... 40
Kwetsbare kinderen. Literatuurstudie over verhoogde risicogroepen onder kinderen van ouders met
psychische of Verslavingsproblemen. ............................................................................................................... 43
Week 5 ........................................................................................................................................................... 49
De oplossingsgerichte aanpak Signs of Safety in jeugdzorg en kinderbescherming ......................................... 49
Hoofdstuk 1 .................................................................................................................................................. 49
Hoofdstuk 2 .................................................................................................................................................. 52
Hoofdstuk 3 .................................................................................................................................................. 55
Week 6 ........................................................................................................................................................... 61
Het beoordelen van het toekomstperspectief van pleegkinderen .................................................................... 61
Beslissingen over kinderen in problematische opvoedingssituaties ................................................................. 68
Hoofdstuk 1 .................................................................................................................................................. 68
Hoofdstuk 2 .................................................................................................................................................. 72
Hoofdstuk 3 .................................................................................................................................................. 74
Hoofdstuk 4 .................................................................................................................................................. 76
Week 7 ........................................................................................................................................................... 79
Oplossingsgerichte vragen; Handboek oplossingsgerichte gespreksvoering .................................................... 79
Hoofdstuk 8 .................................................................................................................................................. 79
Richtlijn Gezinnen met meervoudige en complexe problemen ......................................................................... 83
1
,Week 1
Beslissen over effectieve hulp in onveilige opvoedingssituaties
Vaardigheden hulpverleners: analytisch, engageren, positioneren, sociale netwerk activeren en
gespreksvaardigheden met kinderen (wordt verder toegelicht).
Kerntaken hulpverleners: veiligheid van mishandelde/verwaarloosde kinderen waarborgen en
beschermen tegen verdere mishandeling. Helpen om fysieke en psychologische gevolgen te boven te
komen en helpen om gezonde/goed functionerende kinderen en volwassenen te worden.
100.000-160.000 slachtoffers van kindermishandeling. Er is een toename van meldingen.
Ernstige gevolgen voor lichamelijke en psychosociale ontwikkeling van kinderen.
Gevolgen van kindermishandeling hangt af:
- Ernst van geweld/verwaarlozing/misbruik, leeftijd waarop het begint, hoe vaak, hoe lang het
voortduurt, aanwezigheid steun vanuit omgeving en persoonlijkheid kind.
Gevolgen maatschappij: criminaliteit, verslavingsproblematiek, groot beroep op gezondheidszorg.
Wanneer is er sprake van kindermishandeling?
-Normen veranderen (bredere opvatting): verschuift naar welzijn van kinderen (nu ook als je getuige
bent tussen ouders).
-Daarnaast hebben sommige ouders geen hulpvraag en motivatie (wat wel een voorwaarde is).
Gezinnen hebben geen hulpvraag of hebben een andere kijk op de problemen.
Voor goede kwaliteit van besluitvorming is van belang dat:
- Hulpverleners doelgericht en gestructureerd werken;
- Hulpverleners kennis hebben over relevante theorieën over opvoeding/ontwikkeling en over
wat werkt.
- De beslissing voor het meest geschikte hulpaanbod in dialoog tot stand komt.
Onderzoeksvraag:
Welke kennis/vaardigheden/attitude hebben hulpverleners nodig in beoordelen/beslissen over
kindermishandeling volgens de kwaliteitscriteria voor indicatiestelling:
- Professioneel: rekening houden met wettelijke kader, beroepscodes. Besluitvorming
doelgericht en gestructureerd.
- Evidence based: best beschikbare hulp. Beslissingen gebaseerd op up-to-date kennis.
- Met oog voor veiligheid van kinderen: kinderen hebben recht op bescherming van
volwassene. Als ouders dat niet kunnen, doen hulpverleners dit.
- In dialoog met ouders en kinderen: gezin mag beslissen hoe ze problemen willen aanpakken,
maar de veiligheid van kind mag niet worden losgelaten om het ouders naar de zin te maken.
Wanneer gesproken wordt over kindermishandeling zijn daarbij ook risicovolle opvoedingssituaties
inbegrepen. Risicovolle opvoedingssituaties zijn die situaties waarin er risicofactoren in het gezin
aanwezig zijn die een bedreiging vormen voor de ontwikkeling, het welzijn of de gezondheid van een
kind en er onvoldoende beschermende factoren zijn die de geconstateerde risico’s kunnen opheffen
of verminderen.
2
,Hoofdstuk 1 Besluitvorming
Besluitvorming is het proces waarin hulpverleners samen met ouders en kinderen (en eventueel hun
netwerk) onderzoeken wat de problemen zijn en beslissen wat er moet gebeuren om die problemen
te verminderen of verhelpen.
Er wordt gekeken naar formele vormen van hulp/ondersteuning en naar eigen krachten van het gezin
en netwerk.
1.1 Beslissen in onzekerheid lastig: je weet nooit wat er precies aan de hand is:
- Hulpverlener weet nooit 100% zeker wat er aan de hand is. Informatie is beknopt en
gekleurd door de blik van de informant. Feiten en meningen lopen door elkaar. Betrokkenen
vertellen ander verhaal.
- Beslissingen vaak onder tijdsdruk, snel ingrijpen nodig voor veiligheid kind. Hierdoor geen
uitvoerig onderzoek.
- Gezin heeft vaak geen hulpvraag/motivatie (aanmelding door derden). Zij hebben niet
gevraagd om hulp. Er is angst en weerstand.
- Mogelijkheden interventies beperkt en zelden optimaal. Kan pas achteraf zeggen of
beslissing goed uitpakt voor kind.
1.2 Verschillende knelpunten:
- Neiging om besluitvorming te versimpelen:
o Op basis van beperkte info een oordeel vormen en a.d.h.v. eerste oordeel informatie
zoeken. Zoeken naar info die eerste oordeel bevestigt en negeren tegenstrijdige
informatie (tunnelvisie).
o Neiging om te beslissen o.b.v. eigen recente/levendige/emotionele informatie.
o Neiging van veronderstellen oorzakelijk verband.
- Impliciet werken (intuïtief): besluitvorming niet inzichtelijk voor anderen, persoonlijke
kenmerken en ervaringen grote rol in besluitvorming.
- Ongestructureerd werken: ook al is er veel informatie verzameld, leidt dit nauwelijks tot
duidelijke en systematische besluitvorming. Er is een magere relatie tussen verzamelde info
en genomen beslissing (slechte verantwoording).
- Mensen denken verschillend over wanneer ingrijpen nodig is
o Kan veroorzaakt worden door verschillen in beslisdrempels (neiging tot ingrijpen).
Beslisdrempel hangt af van welke fouten je wilt vermijden (vals
positieven/negatieven) en wordt beïnvloed door persoonsgebonden factoren.
1.3 Besluitvormingsmodellen
De oplossing voor bovenstaande knelpunten wordt in het algemeen gezocht in het expliciteren en
structureren van de besluitvorming.
Het expliciteren en structureren van het besluitvormingsproces wordt ook wel gestructureerde
besluitvorming (structured decision-making) genoemd. Een gestructureerd besluitvormingsproces
helpt hulpverleners om systematisch, expliciet en gefundeerd een afweging van alternatieve opties
en hun mogelijke uitkomsten te maken.
Hulpverleners maken expliciet en op een navolgbare manier helder wat er aan de hand is en wat er
moet gebeuren, gezien de aard en de ernst van de problematiek en de mogelijkheden van de cliënt.
Gestructureerde besluitvorming maakt beslissingen minder kwetsbaar voor individuele verschillen en
valkuilen. De kans op verkeerde beslissingen wordt kleiner.
3
,Onderzoek, risicotaxatie en besluitvorming: AMK’s (ORBA, AMK: advies- en meldpunt
kindermishandeling)
- Uitgangspunt: ouders/kinderen recht op weloverwogen besluit.
- Doel: kwaliteit besluitvorming rond meldingen verbeteren door expliciteren, structureren en
onderbouwen van besluitvormingsproces > op 8 belangrijke oordeel/beslissingen (go/no go).
- Bij elke kernbeslissing volgt de medewerker een gestructureerd proces van informatie
verzamelen, ordenen, analyseren, concluderen en beslissen.
Victorian Risk Framework (VRF)
- Een gestructureerd kader voor het beschermen van kinderen.
- Ondersteunt het professionele oordeel van hulpverleners door de theorie, principes en
richtlijnen aan te reiken die zij nodig hebben voor een goed onderbouwde inschatting van
risico’s voor de veiligheid en het welzijn van kinderen
- Geeft stem aan dialoog: hoe benaderen hulpverleners de gezinnen (samenwerking
instanties)
- Beoordeling risico’s voor veiligheid kinderen staat hierin centraal, opgesplitst in 3 stappen:
o Risicofactor waarschuwingslijst: indicatoren die hulpverleners alert maakt op
mogelijke risico’s.
o Specialistische beoordelingsrichtlijnen om ontwikkeling/functioneren kind/gezin te
beoordelen.
o Risicoanalyse/-beoordeling: inschatting risico ter onderbouwing van oordeel.
- Kent 5 kernprincipes:
o Holistische benadering veiligheid/welzijn kinderen;
o Waarderen mening van cliënten;
o Praktijk waarin kind centraal staat en gezinsgericht gewerkt wordt;
o Samenwerkingsrelaties met andere organisaties;
o Professionele praktijk gebaseerd op professioneel oordeel, ondersteund door
supervisie en training.
Structured Desicion-Making Model
- Vier principes:
o Hulpverleners maken betere beslissingen als ze gestructureerd zijn. Er is een sterk
gestructureerd beoordelingsproces.
o Prioriteit en ingezette hulp zijn direct resultaat van besluitvormingsproces. Ernstigere
zaken krijgen voorrang en krijgen sneller en zwaardere hulp.
o Alles wat instantie doet is reactie op uitkomsten beoordelingsproces.
o SDM kan aangepast worden op lokale behoeften.
- Bestaat uit verschillende hulpmiddelen om het gezinsfunctioneren te beoordelen. De
hulpmiddelen worden tijdens verschillende beslismomenten gebruikt. De hulpmiddelen:
o Urgentiebepalend systeem: beslissen a.d.h.v. checklist hoe snel je moet reageren op
vermoeden.
o Beoordeling veiligheid: bepalen dreiging directe schade, nodige stappen voor
bescherming van kind.
o Actuarieel risicotaxatie instrument: kans toekomstige mishandeling/verwaarlozen
inschatten.
o Assessment of family/child strengths and needs: gestandaardiseerde beoordeling
van sterke kanten en behoeften van kind en gezin. Bepalen welke hulp nodig is.
o Periodieke herhaling van inschatting veiligheid, risico’s en behoeften om verandering
in de hulp die nodig is in te schatten.
4
,1.4 Besluitvorming in teams
- Multidisciplinair overleg essentieel voor: goede oordeelsvorming en beslissen interventie.
Instanties werken samen > gezamenlijke besluitvorming.
- Voordeel: Eerder komen tot eenduidige beslissingen dan individueel.
- Nadeel: te lang stil staan bij verzamelde info & iedereen gaat dezelfde richting op als degene
die de zaak inbrengt.
- Kom voorbereid naar bijeenkomsten om een bijdrage te kunnen leveren aan besluitvorming
- Het proces moet gestructureerd en doelgericht verlopen. Na afloop heldere beslissing
- Bijdrage alle hulpverleners moet worden erkend en gewaardeerd worden
- Organisaties moeten elkaar wederzijds vertrouwen en samenwerking bevorderen
Hoofdstuk 2 Attitude
Attitude→ consequente/voorspelbare manier waarop persoon denkt/voelt en reageert op een
persoon, plaats, voorwerp, gebeurtenis. Tegenstrijdige houding = een persoon heeft tegelijkertijd
zowel positieve als negatieve houdingen tegenover een persoon, plaats, ding of gebeurtenis.
Verandert door directe ervaringen of observatie van gedrag van anderen in de omgeving.
Wat wel doen: zorgzaam, vriendelijk, empathisch, behulpzaam, niet veroordelend, accepterend zijn,
goed luisteren.
Wat niet doen: koud, niet zorgzaam, kritisch, onoprecht, slecht luisteren. Ouders werken minder
goed mee.
Een goede werkrelatie draagt bij aan de effecten van behandeling. Ontevreden cliënten komen niet
opdagen of stoppen voortijdig door gebrek aan motivatie of slechte werkrelatie met hulpverlener.
Gezinnen waar fysiek geweld plaatsvond, hebben meer behoefte aan acceptatie door en vertrouwen
in de hulpverlener om veranderingen in het fysieke geweld te kunnen realiseren.
Er wordt in 3 buitenlandse werkwijzen beschreven wat de gewenste attitude is van hulpverleners:
- “Working together to safeguard children”
- “Signs of Safety”
- “Strengthening families and communities”
Essentiële houdingsaspecten:
- Stel de ontwikkeling en het welzijn van het kind voorop (paragraaf 2.1).
- Neem samenwerking met het gezin als uitgangspunt (paragraaf 2.2).
- Wees gericht op sterke kanten en beschermende factoren (paragraaf 2.3).
2.1 Ontwikkeling en welzijn van het kind voorop
- Het kind staat centraal.
- Belang van het kind is doorslaggevend voor besluitvorming.
- Doel: best mogelijke uitkomsten voor kind bereiken
- Oog hebben voor unieke kenmerken kind.
- Hulpverlener moet basale kennis hebben over de ontwikkeling van kinderen.
- Neem de context/omgeving mee waar het kind in opgroeit. Er is interactie tussen
ontwikkelingsbehoeften kinderen, opvoedingscapaciteiten ouders en impact van gezins-
/omgevingsfactoren.
5
, 2.2 Besluitvorming in dialoog met ouders en kinderen als uitgangpunt
- Samenwerking met gezin van groot belang. Beter zich krijgen op kind en gezin. Vergroot
veiligheid van kind.
- Ouders vaak bang/angstig voor macht hulpverleners en hun autoriteit (moeilijk om goede
samenwerkingsrelatie op te bouwen). Ouders gaan openlijk tegenwerken (bang voor
uithuisplaatsing).
- Ouders willen hulp bij problemen die hun opvoedcapaciteiten beïnvloeden (armoede,
werkeloosheid, fysieke/psychische problemen).
- Laat ouders meebeslissen (vermindering angst, toename hoop verandering en motivatie).
- Door dialoog overeenstemming over: vraag, probleem, doelen van hulp voor het gezin & hoe
doelen kunnen worden bereikt (→shared decision making).
Shared decision making kenmerken:
- Tenminste twee gesprekspartners (cliënt/hulpverleners) zijn betrokken
- Beide gesprekspartners zijn verantwoordelijkheid voor de keuze van de beste
behandeling/interventie
- Gesprekspartners delen informatie over verschillende behandelmogelijkheden
- Bereiken overeenstemming over gewenste behandelmogelijkheden.
Handelen vanuit kind, maar ouders moeten zich gehoord/begrepen voelen. Als ouders niet mee
willen werken is drang/dwang noodzakelijk en mag dit zonder medewerking van ouders. Dwang mag
geen standaard zijn: het staat samenwerking in de weg die nodig is om veiligheid binnen gezin te
herstellen.
2.3 Gericht zijn op versterken van beschermende factoren
- Bouw voort op sterke kanten en beschermende factoren.
- Dit biedt mogelijkheid om het welzijn en ontwikkeling van kinderen te ondersteunen en
veiligheid te vergroten.
- Een positieve benadering met aandacht voor sterke kanten motiveert gezinnen eigen
oplossingsvermogen te activeren.
Hoofdstuk 3 Kennis
Hulpverleners moeten kennis hebben over het ontstaan en in stand houden van kindermishandeling
en over wat werkt in de aanpak ervan.
Hulpverleners moeten kennis hebben over inhoudelijke aandachtspunten voor het in kaart brengen
van de problematiek:
- Huidige situatie van het kind en gezin (veiligheid, omgang ouder-kind, kindsignalen) (3.1)
- Factoren die kindermishandeling of onveilige opvoedsituatie veroorzaakt hebben/in stand
hebben gehouden & beschermende factoren (3.2)
- Gevolgen van de onveilige opvoedingssituatie of kindermishandeling voor het kind (3.3)
- Risicotaxatie van de kans op (herhaling van) kindermishandeling (3.4)
- Instrumenten kunnen een hulpmiddel zijn om benodigde kennis systematisch te verzamelen,
ordenen en wegen (3.5)
- Veranderingsbereidheid en mogelijkheden van ouders en kinderen (3.6)
- Kennis over wat werkt om mishandeling te stoppen, risico’s te verminderen en gevolgen
ervan voor het kind te verhelpen/verminderen (3.7)
6
