Mamma
Het mammacarcinoom (borstkanker) is een kwaadaardige ontaarding in de borstklier. Meestal gaat
het om een ontaarding van cellen in de afvoerende melkbuisjes (de ductuli), deze vormen het ductale
carcinoom. Minder vaak vindt het carcinoom zich in de cellen van de melkklierkwabjes (de lobuli),
deze vormen het lobulaire carcinoom. Andere maligniteiten ontstaan uit andere cellen in de borst,
zoals steun- en stromacellen: medullaire carcinomen of sarcomen. De behandelde oncoloog werkt in
structureel teamverband met andere specialisten op het gebied van het mammacarcinoom;
radioloog, patholoog, radiotherapeut, internist-oncoloog, verpleegkundig specialist mammacare of
mammacare verpleegkundige op de mammapolikliniek, breast unit of het mammateam.
Incidentie en etiologie
Mammacarcinoom is de meest voorkomende maligne aandoening bij de vrouw in Nederland.
Jaarlijks wordt bij meer dan 13.000 vrouwen borstkanker vastgesteld. Uiteindelijk krijgt ongeveer 1:9
vrouwen tijdens haar leven borstkanker en ongeveer 1/3 overlijdt vroegtijdig aan de gevolgen
hiervan. Mammacarcinoom kan ook bij de man voorkomen, maar dat is zeldzaam: ongeveer 1 op de
200 patiënten met borstkanker is een man. Borstkanker komt vaker voor op gevorderde leeftijd: 70%
van de patiënten is op het moment dat de diagnose wordt gesteld, ouder dan 50 jaar. Gezien het
frequente voorkomen is mammacarcinoom echter de belangrijkste doodsoorzaak als gevolg van een
maligne aandoening bij vrouwen ouder dan 25 jaar. Vanaf 1998 wordt voor het eerst een daling van
de sterfte door borstkanker gezien. Deze gunstige ontwikkeling heeft verschillende oorzaken: meer
vroegdiagnostiek door een grotere alertheid van de vrouw, Landelijk Bevolkingsonderzoek naar
Borstkanker, verbeterde diagnostische en locoregionale behandelingsmogelijkheden, en vooral door
het op grotere schaal toepassen van effectievere adjuvante systemische behandelingen.
Er zijn geen voedings- of omgevingsfactoren bekend die een sterk verhoogd risico geven op
borstkanker. Wel is de incidentie het hoogst in de westerse samenleving. Derhalve lijken leef- en
voedingsgewoonten en omgevingsfactoren toch een rol te spelen bij de hoge incidentie, maar welke
factoren dat zijn, is niet bekend. Hoge alcoholconsumptie, roken, langdurig pilgebruik vanaf jonge
leeftijd en langdurige oestrogeensubstitutie in de menopauze zijn geassocieerd met een gering
verhoogd risico. Een belangrijkere rol spelen reproductieve factoren, zoals de duur van de vruchtbare
periode, het aantal doorgemaakte menstruele cycli, de leeftijd ten tijde van het eerste kind, het
aantal kinderen en de duur van de lactatie. Vrouwen met het geringste aantal menstruele cycli
hebben het laagste risico. De belangrijkste etiologische factor is de genetische predispositie.
Ongeveer 5 tot 10% van alle mammacarcinomen ontstaat mede door een erfelijk genetisch defect.
Familiaire borstkankersyndromen zijn al veel langer bekend. In de jaren negentig van de vorige eeuw
zijn de eerste twee kiembaanmutaties in genen ontdekt die gerelateerd zijn met een sterk verhoogd
risico op het ontstaan van borstkanker: in het BRCA-1-gen (BRCA: breast cancer) op chromosoom 17
en het BRCA-2-gen op chromosoom 13. Draagsters van dergelijke genmutaties hebben een 60 tot
80% levenslang risico op het krijgen van een mammacarcinoom. Het erfelijk
mammacarcinoomsyndroom is ook geassocieerd met verhoogd risico op het ontstaan van
ovariumcarcinoom: 20 tot 40% kans.
Aan de mogelijkheid van erfelijke borstkanker moet worden gedacht als er twee of meer vrouwelijke
familieleden met mammacarcinoom zijn, van wie één een eerstelijnsrelatie heeft met de andere
familieleden: is er sprake van autosomaal dominant overervingspatroon. Mannen kunnen deze
erfelijke eigenschap doorgeven; maar krijgen zelden een mammacarcinoom. Als bij een man
borstkanker wordt vastgesteld, moet altijd aan de mogelijkheid van erfelijk borstkanker worden
, gedacht. Binnen deze families wordt mammacarcinoom vaak op jongere leeftijd gezien en is er vaker
sprake van bilateraal mammacarcinoom. Bij het vermoeden van een erfelijk borstkankersyndroom
binnen een familie is verwijzing naar een polikliniek erfelijke tumoren of een klinisch geneticus
aangewezen. Indien de patiënt dat wenst, kan met behulp van DNA-onderzoek van lymfocyten
worden vastgesteld of zij draagster is van een mutatie in het BRCA-1- of BRCA-2-gen, of een van de
genmutaties die geassocieerd zijn met zeldzame erfelijke kankersyndromen waarvan borstkanker
onderdeel is.
Diagnostiek
Als een vrouw een arts raadpleegt vanwege een klacht over de borsten, is het goed om naar de
volgende factoren te kijken: hoe is de patiënt erachter gekomen? Wat zijn de klachten? Is het uiterlijk
van de borst veranderd? Komt borstkanker voor in de familie, zo ja bij wie? Hoeveel kinderen heeft
de patiënt, hoelang heeft ze die borstvoeding gegeven? Eerdere borstoperaties? Menstrueert de
vrouw, gebruikt ze de pil, is ze in de overgang of zwanger? Al deze informatie is van belang om beter
te kunnen inschatten of het om een goed- of kwaadaardige aandoening gaat.
Lichamelijk onderzoek
Het onderzoek van de mammae vindt zowel in staande als liggende houding plaats, en links en rechts
worden vergeleken. De mammae wordt geïnspecteerd op onregelmatigheden als verkleuringen van
de huid, afwijkingen van de huid (zoals een zogenoemde sinaasappelhuid), intrekkingen van de huid
en afwijkingen van de tepel, zoals een intrekking of rode verkleuring. De onderzoeker palpeert de
borst met de vlakke hand en de toppen van de vingers met draaiende bewegingen en lichte
compressie van het borstklierweefsel tegen de borstwand. Als er borstklachten zijn, worden ook
altijd de beide okselholten en de infra- en supraclaviculare gebieden gevoeld om vast te stellen of er
palpabele en verharde klieren zijn. De onderzoeker moet proberen de lymfeklieren tussen de vingers
en de borstwand te vangen. Vergrote en vaste lymfeklieren schieten als het ware weg. Er wordt
gekeken naar:
- Niet-pijnlijke, vaste, vaak onregelmatige knobbel
- Huidverandering, in het bijzonder intrekking of roodheid
- Tepelverandering, in het bijzonder intrekking
- Vergrote en verharde okselklieren
Diagnostiek
Een mammacarcinoom presenteert zich meestal als een palpabele tumor (85%). Andere symptomen:
- Ulceratie
- Peau d’organe (sinaasappelhuid)
- Intrekking van tepel of huid
- Vergrote lymfeklieren in de oksel
- Roodheid
- Tepeleczeem
- Bloederige of heldere tepeluitvloed
Deze symptomen zijn reden voor nadere diagnostiek, maar zijn niet altijd een uiting van
mammacarcinoom. De diagnostiek van afwijkingen van de mamma is gebaseerd op de
triplediagnostiek: klinisch onderzoek, beeldvormend onderzoek (mammografie en echografie) en
punctiediagnostiek (fijnenaaldpunctie voor cytologisch onderzoek of dikkenaaldbiopsie voor
