Interventies bij personen met beperkingen
Samenvatting literatuur deel 1 (literatuur behorende bij college 1 t/m 6)
Welke literatuur staat in deze samenvatting?
College 1 – het jonge kind
Dunst, C. J., & Espe-Sherwindt, M. (2016). Family-centered practices in early childhood
intervention. In Handbook of early childhood special education (pp. 37-55). Springer, Cham
Abstract
Dit hoofdstuk bevat een overzicht van de geschiedenis van gezinsgerichte praktijken, de rol die
gezinsondersteunende principes en waardeverklaringen hebben gespeeld in de evolutie van een
gezinsgerichte benadering van het werken met gezinnen, de manier waarop onderzoekers
gedragsindicatoren van gezinsgerichte praktijken hebben ontwikkeld, en hoe het gebruik van
gezinsgerichte praktijken direct en indirect verband blijkt te houden met de uitkomsten voor
kinderen, ouders-kinderen, ouders, en gezinnen.
Introductie
Het doel van dit hoofdstuk is om de belangrijkste kenmerken van gezinsgerichte praktijken te
beschrijven, de onderzoeksfundamenten voor deze benadering van het werken met gezinnen te
bekijken, en illustratieve voorbeelden te geven van hoe dit soort praktijken worden gebruikt als
onderdeel van interventie voor jonge kinderen. De term gezinsgericht wordt gedefinieerd als een
bepaald type hulpverleningspraktijk waarbij principes en waarden worden aangehangen zoals het
behandelen van gezinnen en gezinsleden met waardigheid en respect, het delen van informatie
zodat gezinnen weloverwogen beslissingen kunnen nemen, het erkennen van en voortbouwen op de
sterke kanten van gezinsleden, actieve participatie van gezinsleden in voorzieningen voor jonge
kinderen, en het bieden of mobiliseren van ondersteuning en middelen in antwoord op zorgen en
prioriteiten van gezinnen. Gezinsgerichte praktijken worden geconceptualiseerd als een bepaalde
benadering van hoe andere kind-, ouder-kind-, ouder-, en gezinsinterventies worden
geïmplementeerd.
1
,ECI (early childhood intervention – interventie voor jonge kinderen) omvat gezinsgerichte praktijken
die worden toegepast en die de betrokkenheid van gezinsleden bij ECI bevorderen en beoefenaars in
staat stellen in te spelen op door het gezin vastgestelde prioriteiten. ECI omvat interventiepraktijken
op gezins-en systeemniveau waarbij het gezin wordt gezien als primaire bron van invloed op het
gedrag, het leren en de ontwikkeling van het kind. Gezinsgerichte praktijken worden beschouwd als
extra familiale factoren die kunnen bijdragen aan positieve gezins-, ouders en kindresultaten.
De afbeelding toont de manier waarop
gezinsgerichte praktijken worden
geconceptualiseerd. Gezinsgerichte praktijken
omvatten (a) relatie-opbouwende praktijken en (b)
prakijken die ouders en andere gezinsleden actief
betrekken bij kind-, ouder- en gezinsinterventies.
Met gezinsgerichte praktijken leren professionals
omgaan met gezinsleden en hen actief te
betrekken bij verschillende soorten interventies om de uitkomsten voor kind, ouder en gezin te
beïnvloeden. Deze uitkomsten omvatten het verwerven van kennis en vaardigheden, een gevoel van
competentie en vertrouwen, en andere capaciteitsversterkende gevolgen. Gezinsgericht werken is
niet gewoon aardig zijn voor gezinnen en doen wat zij willen. Het is veel complexer en het gaat erom
dat gezinnen écht betrokken worden bij interventies.
Oorsprong en evolutie van gezinsgerichte praktijken
In 1874 werd de term gezinsgerichte vroegtijdige interventie voor het eerst gebruikt door
Bronfenbrenner om de noodzaak te beschrijven van een verschuiving in de focus van een
kindgerichte benadering naar een gezinssysteembenadering om de voordelen van ECI te
optimaliseren. Verschillende voorstanders herleiden de oorsprong van gezinsgerichte praktijken naar
verschillende bronnen.
Bijdragen van gezinsondersteunende principes
Gezinsgerichte principes zijn overtuigingen en waardeverklaringen over hoe professionals zouden
moeten omgaan met ouders, hun kinderen en andere familieleden en hoe verschillende interventies
zouden moeten worden uitgevoerd met kinderen en hun gezinnen om optimale positieve voordelen
en uitkomsten te hebben. Elementen van familiegerichte zorg hebben veel invloed gehad op
familiegerichte praktijken. De kernelementen omvatten:
- het erkennen van de familie als een constante in het leven van een kind
- het delen van volledige en onbevooroordeelde informatie zodat families weloverwogen
beslissingen kunnen nemen
- het erkennen van en voortbouwen op de sterke punten van de familie
Er zijn een aantal sleutelconcepten die voorstanders van gezinsgerichte benadering als
kernovertuigingen zien. Volgens Allen en Petr:
- het gezin als eenheid van interventie
- samenwerking tussen gezin en professional
- respons van de hulpverlener op door het gezin vastgestelde behoeften
- keuze en besluitvorming van het gezin
- erkennen van en voortbouwen op sterke kanten en mogelijkheden van gezinsleden.
2
,Volgens Dunst, Trivette en Thompson zijn dit belangrijke gezinsondersteunende principes:
- behandelen van gezinnen met waardigheid en respect
- waarderen van gezinsovertuigingen en diversiteit
- erkennen van en voortbouwen op sterke punten van gezinsleden
- gezinskeuze en besluitvorming
- inspelen op zorgen en prioriteiten van gezin
- actief betrekken van gezinsleden bij interventiepraktijken
Meten van gezinsgerichte praktijken
De ontwikkeling van verschillende schalen voor gezinsgerichte praktijk maakte het mogelijk om
analyses en evaluaties te maken van de gezinsgerichte benadering. De ontwikkelaars van schalen
voor gezinsgerichte praktijken waren in staat om gezinsgerichte principes en waarden te nemen
(constructen), gezinsgerichte praktijkindicatoren te ontwikkelen voor de principes en waarden
(operationalisering), en ouders of andere gezinsleden het gebruik van de praktijken door de
beoefenaars te laten evalueren (meting).
Gezinsgerichte praktijk schaalitems
Tabel 3.1 in artikel toont voorbeelden van items op vijf verschillende schalen voor
gezinsgerichte praktijken. Een ouder of familielid beoordeeld in welke mate een
professional die werkt met het gezin elk van de gedragsindicatoren gebruikt of uitvoert.
Zie de afb. voor de 5 schalen en wat dit betekent. De schaalontwikkelaars gebruikten
verschillende informatiebronnen voor het construeren van hun maatstaven, maar elke
set schaalitems overlapt aanzienlijk en is in veel gevallen identiek of zeer vergelijkbaar.
Overeenkomsten van items in de tabel omvatten
- het delen van informatie zodat ouders weloverwogen beslissingen kunnen
nemen
- respect voor de overtuigingen
- waarden en voorkeuren van het gezin
- het vertrekken van informatie over ondersteuning
- middelen en diensten
- inspelen op de zorgen en prioriteiten van het gezin
- partnerschappen en samenwerking tussen gezin en professionals
Dit zijn eigenlijk geoperationaliseerde gedragsindicatoren van de principes eerder genoemd.
Factorstructuur van de schaalitems voor gezinsgerichte praktijken
In de tabel zijn subschalen met vergelijkbare iteminhoud in de tabel
uitgelijnd om te laten zien hoe ze elkaar overlappen. Er werden
verschillende namen voor de subschalen gebruikt, de resultaten van
factoranalyse kwamen sterk overeen.
Inhoud-analyses van de items op de verschillende subschalen geven aan dat
er twee categorieën van gezinsgerichte praktijken zijn te onderscheiden:
- relationele hulpverlenings-praktijkindidactoren
- participatieve hulpverlenings-praktijkindicatoren
relationele praktijken omvatten:
- het gedrag van de hulpverlener dat typisch geassocieerd wordt met een effectieve klinische
praktijk inclusief compassie, actief en reflectief luisteren, empathie en effectieve
communicatie
3
, - de overtuigingen en attitudes van de hulpverlener over de sterke punten en waarden van het
gezin en de cultuur
- de gevoeligheid van de hulpverlener voor deze overtuigingen en waarden als onderdeel van
de interventiepraktijk
participatieve praktijken omvatten:
- het gedrag van de beoefenaar dat de gezinsleden betrekt in geïnformeerde keuze en
besluitvorming
- de capaciteitsopbouw van de beoefenaar om het gebruik van bestaande sterktes en
bekwaamheden van de gezinsleden te bevorderen, alsook het verwerven van nieuwe
bekwaamheden die nodig zijn om actief betrokken te zijn in verschillende types van kind- en
gezinsinterventies
- de ontvankelijkheid van de beoefenaar voor en flexibiliteit in de manier waarop hulp wordt
geboden aan kinderen en hun gezinnen
Resultaten van factoanalyse tonen aan dat verschillende soorten praktijken van beoefenaars en
gezinsbeoefenaars omvatten die bedoeld zijn om capaciteitsopbouwende, empowerment,
competentie- en ontwikkeling bevorderende en gezondheid bevorderende kenmerken en gevolgen
te hebben.
Het meten van de naleving van gezinsgerichte praktijken
Er is onderzoek gedaan naar de mate waarin beroepsbeoefenaars
gezinsgerichte praktijk echt toepassen. Dit is meestal op twee manieren
geëvalueerd. Resultaten tonen aan dat de beoordelingen door ouders van het
gedrag van de beroepskrachten consequent lager zijn dan hun
belangbeoordelingen. In de afb. kun je zien dat er aanzienlijke variabiliteit is in
de niveaus van naleving in de afgelopen jaren. De dalingen werden gebruikt om
programmatische veranderingen door te voeren, om het gebruik van beide
soorten gezinsgerichte praktijken door de medewerkers te verbeteren.
Moderatoren van toetreding tot familiegerichte praktijken
De naleving/volgzaamheid van gezinsgerichte praktijken varieert als functie van een aantal
moderatorvariabelen: programmatype, programmacontext en programmasetting. Onderzoek toont
aan dat het oordeel van ouders over de naleving van gezinsgerichte praktijken door beroepskrachten
een neerwaartse trend vertoont van vroege interventie naar voorschoolse opvang en naar vroege
basisschool. Dit omdat gezinsgerichte praktijken als minder relevant worden gezien in voorschoolse
educatie in vergelijking met vroege interventie en het is minder toepasbaar in de vroege basisschool
in vergelijking met de voorschoolse jaren (programmatype). Ouders beoordelen het gedrag van
beroepskrachten als meer gezinsgericht wanneer ze één-op-één werken in vergelijking met het
werken met ouders in groepen. Dit is logisch, want het is moeilijker om families te betrekken en
responsief te zijn als je met meerdere families tegelijk werkt i.p.v. met 1 familie (programmacontext).
Als vroegtijdige interventies buiten het huis was gezinnen werden geïmplementeerd werd slechts
22% van de tijd capaciteitsopbouwende participatieve praktijken gebruikt. Als interventies werden
geïmplementeerd bij gezinnen thuis, werd 53% van de ouders op een capaciteitsopbouwende manier
betrokken. Als het niet bij gezinnen thuis is, maar op het terrein van de beroepskrachten zullen
beroepskrachten dus eerder de leiding nemen dan wanneer het thuis is bij het gezin.
(programmasetting)
4
