Antropologie van Gender, Seksualiteit en het Lichaam
Hoorcollege 1 - Introductie van de cursus
Introductie met verhaal over Catalina de Erauso (1585-1650)
- Vrouw die ‘veranderde’ in man na het ontsnappen uit een klooster > haren kort knippen, kleden
als man waardoor ze niet meer herkent werd als vrouw door haar eigen familie > veroverde
delen van Zuid-Amerika
- Verhaal vertellen bij bisschop > doorsturen naar Paus in EU > ze wordt herkend als vrouw (en
als maagd) >> ze mag leven als man en als maagd (maagdelijkheid redt haar van de
doodstraf)
Verhaal Esauro is ook een verhaal van
1. Gender
- Vrouwelijkheid (17e eeuw: vroom, dienstbaar, zelfopoffering)
- Mannelijkheid (17e eeuw: avontuurlijk, moedig, gewelddadig)
- Het onderscheid ertussen, maar ook de vloeibaarheid ervan
2. Lichaam
- Biologisch lichaam - je hebt een lichaam
- Cultureel lichaam - je bent en ‘doet’ een lichaam
- Gender wordt getoond met het culturele lichaam
3. Seksualiteit
- Seksueel gedrag - maagdelijkheid (uitdrukking van vrouwelijkheid, maar zijn niet
hetzelfde en kunnen los staan)
- Seksuele oriëntatie - hier onbekend (Leven en kleden als een man bewijst niet dat je
homoseksueel bent. Zie DeMello (p. 8): “[do not] conflate sexual orientation with
gender non-conformity”)
4. Taal
- Het Nederlands heeft alleen maar een hij/zij vorm > lastig om dit verhaal te vertellen.
- In het Spaans wordt het verhaal in de mannelijke ik-vorm, maar ook de vrouwelijke ik-
vorm > bijv. kwetsbaar opstellen = vrouwelijke ik-vorm
Antropologische aandacht voor
- De verschillende betekenissen en rol van gender, seksualiteit en lichaam
● binnen historische culturele en sociaal-politieke context
- Hun onderlinge relaties
● feministische antropologie - gender staat hierin centraal
- De culturele betekenis van het lichaam
● antropologie van het lichaam
Betekenis van en relatie tussen gender, sekse en seksualiteit en de rol van het lichaam hierbij:
- Betekenis van het lichaam voor de vorming van gender en seksualiteit
- Wijzen waarop mannelijkheid, vrouwelijkheid, seksualiteit, belichaamd worden
- Lichaam als sociale en culturele entiteit
- Lichaam als locus van macht, controle en verzet
,Hoorcollege 2 - Historische context en kader
Feministische antropologie - feminisme
- Feminisme is springlevend > Women’s March, #MeToo > empathie + herkenning van
vrouwenrechten en de schending daarvan
- Emancipatie van vrouwen wordt ook gezien als iets negatiefs, wat gestopt moet worden >
feminisme is haat aan mannen
- Focuspunt feminisme (gelijkwaardigheid) worden steeds vaker gedeeld.
Feministische antropologie - (feminisme) verandert dagelijks leven
- Eerste transgender model, genderneutrale toiletten, LGBTI claimen rechten, regenboog
fietspaden
Termen
- Vrouwenstudies = interdisciplinair
- Genderstudies = interdisciplinair
- Antropologisch perspectief op vrouwenstudies en (later) genderstudies, bekend onder de naam
Feministische Antropologie
- Feministische Antropologie = de verbinding tussen (veranderend) feminisme en antropologie
Historische context - (kritische) antropologie jaren ‘70
- Erkenning (antropologische) kennis is macht
- Antropologie is niet neutraal / waardevrij
- Ethiek en verantwoordelijkheidsbesef
● Nieuwe vragen in antropologie met aandacht voor machtsverschillen in de wereld
→ betekent in die tijd aandacht voor onderdrukking en uitbuiting
Maatschappelijke context
- Vrouwenstrijd → 2e feministische golf
- Strijd tegen ‘de onderdrukking van de vrouw’
- Claim: Inferieure positie is sociaal, niet biologisch verankerd en dus te veranderen
● Simone de Beauvoir: je wordt niet als vrouw geboren, maar tot vrouw gemaakt
Feministische kritiek op ‘klassieke’ Antropologie
- Onzichtbaarheid representatie van vrouwen
● Malinowski; ‘Anthropology is the study of men embracing women’ → dit weerspiegelt
het gedachtegoed dat vrouwen ondergeschikt waren aan mannen. I.e. mannen zijn de
norm; door mannen te bestuderen, bestudeer je de gehele gemeenschap.
Feministische antropologen ondergraven dit idee.
- Uitsluiting vrouwen in de antropologie >> marginale, 2e rangs positie > ‘male dominant field’
- Geen uitsluiting vrouwen in antropologische studies i.v.m. huwelijk en verwantschap
● Uitsluiting in beperkte vorm; ‘Until the advent of feminism, anthropology largely treated
women as invisible and ignored issues of gender’. In beperkte vorm als passieve
objecten, verder vooral ‘invisible’
- Kritiek op representatie vrouwen
, ● I.e. kritiek op de verbeelding van vrouwen; op de beperkte en bevooroordeelde
(biased) wijze waarop vrouwen aanwezig zijn in antropologie
● Levi-Strauss: ‘It is the men who own and the women who are owned’ - ‘vrouwen zijn
schaarse goederen’
● ‘Vrouwen zijn schaarse goederen, want de diepgewortelde neiging tot polygamie die
aanwezig is in alle mannen, maakt het aantal beschikbare vrouwen altijd onvoldoende
en de meest gewilde vrouwen altijd te weinig.’
Alice Fletcher 1838-1928
- 1881 veldwerk, eerste vrouw veldwerk doen
- Samen met Cushing (dit is een man), eerste antropoloog die het veld in ging
● Frank Cushing (1857-1900) = first anthropology’s participant observer
- Toch: niet deze vrouw, maar Cushing en Malinowski in het antropologisch canon
Blinde vlek
Claim van antropologie, namelijk de samenleving als geheel te bestuderen (holisme), werd door
feministische antropologen onderuit gehaald en brachten aan het licht:
- Etnografieën zijn selectief (laten stem van vrouwen niet horen, representeren hen op beperkte
en eenzijdige wijze)
- Etnografieën zijn product van macht en autoriteitspositie van mannelijke antropologen
- Etnografieën zijn product van Westerse opvattingen over positie en rol mannen en vrouwen die
verondersteld wordt ‘natuurlijk’ te zijn
- Antropologie is biased
Dus kritiek fem. anthropologie
- Geen kritiek op absolute verwaarlozing van vrouwen
- Probleem is niet hun afwezigheid, maar de representatie van vrouwen in de antropologie
- De claim van de klassieke antropologie is niet langer houdbaar: etnografieën zijn subjectief,
geconstrueerd, weerspiegelen machtsverhoudingen (tussen Noord/Zuid, tussen man/vrouw)
Vrouwenstudies (algemeen)
- Doel: het zichtbaar maken van vrouwen en opsporen van de oorzaak en mechanismen van
onderdrukking teneinde de positie van vrouwen te veranderen = te verbeteren
- Vraag: is onderdrukking van vrouwen universeel en zijn er universele verklaringen voor die
onderdrukking?
Aannames vrouwenstudies (algemeen)
- Vrouwen worden onderdrukt
- Verschillen tussen vrouwen worden overschaduwd door een gemeenschappelijke
ervaring - hun onderdrukking. Als zodanig zijn alle vrouwen gelijk
- Macht tussen mannen en vrouwen ongelijk verdeeld
- Vrouwen slachtoffers (van mannen, van kapitalisme, van patriarchaat - afhankelijk van
stroming binnen feminisme)
, Taak feministische antropologie - op snijvlak vrouwenstudies en kritiek antropologie
- Zichtbaar maken van vrouwen
- Positie van vrouwen wereldwijd onderzoeken
- Universaliteit van onderdrukking onderzoeken
- Oorzaken en mechanismen van onderdrukking achterhalen
- Maar ook nieuwe methodologieën, theorieën en concepten ontwikkelen - antropologie ‘herzien’
Vrouwenstudies jaren ‘70-’80 vorige eeuw:
- Positie vrouwen universeel ondergeschikt
- Vrouwen vormen een homogene groep (alle vrouwen gelijk, want onderdrukt)
- De vrouw is een universele categorie
- Impliciet: er is een categorie ‘man’ (volgens radicaal feministen: ‘onderdrukkers’
Omwenteling (einde vrouwenstudies)
- Interne kritiek binnen FA en vrouwenstudies
● Tijd rijp voor reflectie en andere geluiden
● Dichotomieën zoals privé-publiek en natuur-cultuur versterken en bevestigen eerder de
verschillen tussen mannen en vrouwen dan dat ze deze verklaren. En voeren
uiteindelijk allemaal terug naar ‘biology is destiny’ - het vrouwelijke lichaam is haar lot
(terwijl ze dat juist willen bekritiseren)
● Selectief bewijs voor vrouwelijke ondergeschiktheid en onderdrukking > bijv.
Pachamama. Feministisch antropologen zoals Eleonor Leacock bestrijden idee van
universele onderdrukking van vrouwen - deze onderzoeksresultaten krijgen meer
aandacht
● Oog voor andere geluiden > Einde aan universele notie over reproductie. Oog voor
verschillende betekenissen van vrouwelijkheid en mannelijkheid
→ o.a. Brigitte Jordan, MacCormack & Strathern
- Kritiek vanuit het Zuiden en van vrouwen van kleur / zwarte vrouwen
● Waar de witte vrouwenbeweging en vrouwenstudies de strijd aan gingen tegen de
mannelijke norm, kaarten zij daarnaast de witte norm aan, óók binnen vrouwenstudies
● Gebruik categorie ‘vrouwen’ - alle vrouwen zijn gelijk omdat ze vrouw zijn - is
essentialistisch en ahistorisch
● Het negeren van andere vormen van verschil
● Het idee dat alle vrouwen onderdrukt worden
● De representatie van 3e Wereld vrouwen als zielige, onderdrukte wezens - als ‘the
Other’
Mohanty - Under Western Eyes
- Bekritiseert het beeld dat Westerse feministische wetenschappers creëren van ‘de vrouw in de
3e Wereld’ als een doorsnee, homogeen, slachtofferachtig stereotype die westerse feministen
moeten redden
- Feministische wetenschappers dienen belangen van Westerse vrouwen en schade de
belangen van vrouwen uit het Zuiden (koloniaal).
