Samenvatting tentamenstof Aansprakelijkheidsrecht
Inhoudsopgave
Samenvatting tentamenstof Aansprakelijkheidsrecht.....................................................................................1
Hoorcollege 1 – Claimcultuur, onrechtmatige daad en toerekenbaarheid.......................................................5
Claimcultuur.........................................................................................................................................................5
Verschillen Amerika en Nederland.......................................................................................................................5
Voor- en nadelen claimcultuur.............................................................................................................................6
Factoren bij ontstaan claimcultuur......................................................................................................................6
De onrechtmatige daad.......................................................................................................................................6
De vereisten van de onrechtmatige daad art. 6:162 jo. art. 6:163 BW..........................................................7
Opvattingen over onrechtmatigheid (vereiste 2).................................................................................................8
Gesubjectiveerde onrechtmatigheid....................................................................................................................8
Vereiste 1 onrechtmatige daad: inbreuk op een recht.................................................................................10
Handelingen die onder inbreuk op een recht vallen.....................................................................................12
Vereiste 1 onrechtmatige daad: doen of nalaten in strijd met een wettelijke plicht...................................12
Vereiste 1 onrechtmatige daad: doen of nalaten in strijd met het ongeschreven recht..............................12
Belangrijke arresten bij schending van veiligheidsnormen...........................................................................13
Rechtspersoon aansprakelijk bij onrechtmatige daad.......................................................................................14
Onrechtmatige daad bij sport- en spelsituatie...................................................................................................15
Overig arrest Urgenda........................................................................................................................................15
Gevaarzetting en waarschuwingsverplichting...................................................................................................15
4 W’s van het waarschuwingsrecht...............................................................................................................15
Hoorcollege 2 – Causaliteit........................................................................................................................... 17
Causaal verband.................................................................................................................................................17
Toetsing csqn-verband..................................................................................................................................18
Geslaagd csqn-bewijs.....................................................................................................................................19
Meervoudige causaliteit.....................................................................................................................................19
Alternatieve causaliteit..................................................................................................................................20
De omkeringsregel (afwijking van de bewijslastverdeling)...............................................................................21
Omkeringsregel bij schending van een informatieplicht...............................................................................25
Omkeringsregel bij schending van een waarschuwingsplicht.......................................................................26
Proportionele aansprakelijkheid........................................................................................................................26
Kansschade.........................................................................................................................................................27
Redelijke toerekening – art. 6:98 BW.................................................................................................................28
Hoorcollege 3 – ‘Eigen schuld’ en ‘medeschuld’............................................................................................30
Schade................................................................................................................................................................30
Stappenplan voor elke schadepost................................................................................................................30
Welke vormen van schade komen voor vergoeding in aanmerking?................................................................30
Art. 6:95 lid 1 BW – vermogensschade en ander nadeel..............................................................................31
1
, Art. 6:96 BW – vermogensschade.................................................................................................................31
Art. 6:106 BW – immateriële schade.............................................................................................................32
Eigen schuld........................................................................................................................................................33
Vereisten eigen schuld (art. 6:101 BW).........................................................................................................33
Mogelijke rechtsgevolgen bij toepassing eigen schuld (art. 6:101 BW).......................................................35
Medeschuld, art. 6:102 BW................................................................................................................................35
Rechtsgevolgen medeschuld.........................................................................................................................38
Draagplicht medeschuld................................................................................................................................39
Hoorcollege 4 – Schade(vergoeding) I: materiële schade...............................................................................41
Schade................................................................................................................................................................41
Uitgangspunten schadevergoedingsrecht.........................................................................................................42
Elementen van het begrip schade......................................................................................................................43
Schadebegroting................................................................................................................................................43
Schadebegroting: concreet............................................................................................................................44
Schadebegroting: abstract.................................................................................................................................45
Schadebegroting: schatten – toekomstige schade (art. 6:105 BW)..............................................................46
Derdenschade.....................................................................................................................................................49
Art. 6:107 BW.................................................................................................................................................49
Art. 6:108 BW.................................................................................................................................................50
Hoorcollege 5 – Relativiteitsleer................................................................................................................... 53
Het ontstaan van relativiteitsvereiste (begrenzingsinstrument).......................................................................53
Het relativiteitsvereiste: begrenzingsinstrument...............................................................................................56
Doel- en strekkingsonderzoek bij geschreven normen.................................................................................56
3 punten waarop de relativiteitsbescherming ziet.............................................................................................59
Kring der gerechtigden: in pari delicto..........................................................................................................59
Soort schade (zakelijke relativiteit)...............................................................................................................60
De wijze waarop de schade is ontstaan (ontstaansrelativiteit)....................................................................60
Gefixeerde relativiteit.........................................................................................................................................61
‘Semi-gefixeerde’ relativiteit.........................................................................................................................61
Alternatieven voor de relativiteitsleer................................................................................................................62
Relativiteitsvereiste als politiek instrument.......................................................................................................62
Hoorcollege 6 – Kwalitatieve aansprakelijkheid............................................................................................64
Kwalitatieve aansprakelijkheid (risicoaansprakelijkheid)..................................................................................64
Ratio van kwalitatieve aansprakelijkheden.......................................................................................................65
Aansprakelijkheid voor ondergeschikten – art. 6:170 BW.................................................................................65
Vereiste 2: fout ondergeschikte....................................................................................................................66
Vereiste 4: functioneel verband....................................................................................................................67
Aansprakelijkheid voor niet-ondergeschikte opdrachtnemer – art. 6:171 BW.................................................68
Samenloop bij kwalitatieve aansprakelijkheid...................................................................................................69
Aansprakelijkheid voor bedrijfsmatig gebruik – art. 6:181 BW.........................................................................70
Aansprakelijkheid voor opstallen – art. 6:174 lid 1 BW.....................................................................................72
Aansprakelijkheid voor medebezitters bij aansprakelijkheid opstal ex art. 6:174 BW.................................74
Verhaalsmogelijkheden verzekeraars................................................................................................................75
2
, Aansprakelijkheid voor roerende zaken – art. 6:173 lid 1 BW...........................................................................76
Aansprakelijkheid voor dieren – art. 6:179 BW.................................................................................................76
Aansprakelijkheid voor medebezitters bij aansprakelijkheid dieren ex art. 6:179 BW................................77
Hoorcollege 7 – Aansprakelijkheid van de werkgever voor arbeidsongevallen en beroepsziekten.................79
Bewijslastverdeling o.g.v. art. 7:658 lid 2 BW....................................................................................................79
Zorgplicht van de werkgever..............................................................................................................................80
Toepassingsbereik art. 7:611 BW (goed werkgeverschap)................................................................................82
Bewijslastverdeling o.g.v. art. 7:658 lid 2 BW; beroepsziekten.........................................................................85
“Omkeringsregel”..........................................................................................................................................86
Proportionele aansprakelijkheid i.p.v. arbeidsrechtelijke omkeringsregel...................................................89
Hoorcollege 8 – Schadevergoeding II: immateriële schade............................................................................93
Uitgangspunten smartengeld............................................................................................................................93
Smartengeld, art. 6:106 BW...............................................................................................................................93
De hoogte van smartengeld.............................................................................................................................100
Smartengeld bij comapatiënten.......................................................................................................................100
Affectieschade (sinds 1 januari 2019)..............................................................................................................102
Shockschade.....................................................................................................................................................102
Rechtspraak vóór affectieschade: beroep op shockschade........................................................................103
Directe confrontatie bij shockschade..........................................................................................................104
Hoorcollege 9 – Medische aansprakelijkheid.............................................................................................. 106
Medische aansprakelijkheid.............................................................................................................................106
Patiënt als partij...........................................................................................................................................106
Andere partij: de hulpverlener....................................................................................................................107
De grondslagen voor medische aansprakelijkheid...........................................................................................107
Tekortkoming in de nakoming bij medische aansprakelijkheid..................................................................108
Onrechtmatige daad bij medische aansprakelijkheid.................................................................................109
De bewijslastverdeling.....................................................................................................................................109
Hulppersonen...................................................................................................................................................110
Causaal verband...............................................................................................................................................112
Praktijk: veelvuldig een deelgeschil..................................................................................................................112
Hoorcollege 10 – Climate change ligitation................................................................................................. 115
Inleiding............................................................................................................................................................115
Rechterlijk bevel (art. 3:296 BW).....................................................................................................................115
Mensenrechten................................................................................................................................................117
Beschermingsbereik van de positieve verplichtingen.................................................................................118
Artikel 2 EVRM.............................................................................................................................................119
Artikel 8 EVRM.............................................................................................................................................119
Klimaatverandering..........................................................................................................................................119
Verdragen over klimaatverandering............................................................................................................120
Klimaatzaak: Urgenda......................................................................................................................................120
Klimaatzaak: Milieudefensie/Shell...................................................................................................................122
3
,Hoorcollege 11 – Afwikkeling van massaschade door collectieve schikkingen en vastgestelde
schaderegelingen in collectieve actie.......................................................................................................... 125
Massaschade....................................................................................................................................................125
De collectieve actie oude stijl (vóór 1 januari 2020)........................................................................................126
Schikken bij massaschadegevallen..............................................................................................................127
Algemeen verbindend verklaarde schikkingen op grond van de WCAM.........................................................128
De Wet afwikkeling massaschade in collectieve actie (WAMCA)....................................................................132
Hoorcollege 12 – Aansprakelijkheid voor infectieziekten............................................................................138
Infectieziekten..................................................................................................................................................138
De overheid en de bestrijding van infectieziekten...........................................................................................139
Veiligheidsvoorschriften ter voorkoming van infectieziekten..........................................................................140
Overheidsaansprakelijkheid.............................................................................................................................142
Informatieverplichtingen art. 8 EVRM.........................................................................................................144
Aansprakelijkheid voor nalaten.......................................................................................................................146
Kwalitatieve aansprakelijkheid........................................................................................................................149
4
,Hoorcollege 1 – Claimcultuur, onrechtmatige daad en
toerekenbaarheid
Claimcultuur
Claimcultuur binnen het aansprakelijkheidsrecht er wordt onderzocht of het gedrag van
claims uit de hand loopt in Nederland (om Amerikaanse toestanden te voorkomen). Er zijn 2
pijlers waarna gekeken dient te worden als er een claimcultuur aan het ontstaan is:
1. claimbereidheid hoe snel is men bereid om naar de rechter te stappen; en
2. voor hoe grote bedragen
In Nederland valt het nog mee.
Verschillen Amerika en Nederland
De verschillen tussen Amerika en Nederland in het aansprakelijkheidsrecht:
1. Contingency fee en American rule
a. Contingency fee = een Amerikaans woord voor het no cure no pay. Als je
verliest, heb je geen advocaatkosten.
b. American rule = dat iedereen zijn eigen proceskosten zelf betaald.
dus als iemand verliest hoeft diegene niet zijn eigen advocaatkosten te betalen
(Contingency fee) en daarnaast hoeft diegene niet op te draaien voor advocaatkosten
van de andere partij bij verlies. Dit geldt in Amerika en helpt om de drempel te
verlagen, maar in Nederland niet.
2. Collateral source de voordeelsverrekening. Deze wordt in Amerika niet
meegenomen: de jury weet niet dat als er schade is, die schade door andere bronnen
wordt gedekt. In Nederland geldt deze wel, in art. 6:100 BW.
3. Punitive damages is een bedrag dat aan de eiser in een civiele zaak wegens
onrechtmatige gedrag van de gedaagde boven op de ‘normale’ schadevergoeding
wordt toegewezen en dat strekt tot vergelding van het onrecht en tot preventie van
toekomstig onrecht van de dader en anderen. In Amerika geldt dit. In Nederland niet,
hier wordt alleen de daadwerkelijk geleden schade vergoed ex art. 6:109 BW.
o Voorbeeld: arrest Ford Pinto Ford had een nieuw model auto op de markt
gezet, waarvan de brandstoftank op een verkeerde/onhandige plek was
geplaatst. Als de auto in een ongeval terecht zou komen, dan zou die tank
snel in brand vliegen. Ford wist dit, maar het loonde meer om
schadevergoeding te betalen dachten zij in plaats van alle verkeerde auto’s
terughalen (kosten/baten-afweging). Er ontstond een ongeval en dit werd
bestraft met punitive damages.
4. Jury rechtspraak jury’s zijn heel gevoelig voor het leed van het slachtoffer en zijn
sneller geneigd om voor het slachtoffer te oordelen. Geldt in Amerika en in
Nederland niet.
5. Class action wordt in Amerika veel gebruikt: een grotere groep schadeclaims
indient.
2 sociale verschillen:
1. Sociale zekerheid
2. Mentaliteitsverschil
5
,Voor- en nadelen claimcultuur
De voordelen van claimcultuur:
Beter toezicht in Nederland zijn er veel toezichthouders (denk aan ACM,
Nederlandse warenautoriteit), dus veiligere producten.
Veiligere producten (waarschuwingen)
Preventie, kostenbesparing
Sociale rechtvaardigheid
Nadelen:
Defensive medicine denk aan een vaccin, het kan ervoor zorgen dat het niet meer
wordt gemaakt of dat het eindeloos getest wordt om de risico’s te voorkomen.
Enerzijds komen er dan veiligere producten, maar anderzijds kan het ervoor zorgen
dat dingen die hard nodig zijn (bv. kankermedicijnen) niet op de markt komen. Het
houdt innovatie tegen. Defensive medicine gaat hierover, maar dan specifiek over
medicijnen.
Onverzekerbaarheid of oververzekering
Geen innovatie
Hoge kosten
Factoren bij ontstaan claimcultuur
Factoren die in Nederland er invloed op hebben gehad:
1. Juridisering samenleving steeds meer regels, steeds meer toezichthouders.
Mensen zijn alerter en zullen eerder iemand aansprakelijk stellen.
2. Complexere samenleving: meer risico’s
3. Minder vertrouwen sociale zekerheid niet iedereen krijgt nog altijd een
bijstandsuitkering en lengte van bepaalde uitkeringen is beperkt.
4. Minder sociale angst omdat bijna iedereen verzekerd is, is er minder sociale angst
om iemand aansprakelijk te stellen. De verzekering lost het op.
5. Verzekeringen
De onrechtmatige daad
In ons burgerlijk recht (bij onrechtmatige daad) bestaan er twee belangrijke uitgangspunten:
1. Berokken een ander geen schade
2. Ieder draagt zijn eigen schade
Het gaat om een afweging van deze gezichtspunten: wanneer schade wel voor vergoeding in
aanmerking komt en wanneer niet.
uit art. 6:1 BW volgt dat er slechts recht op schadevergoeding bestaat als dit uit de wet
volgt. Staat dit niet in de wet, dan draagt ieder zijn eigen schade.
Bij de vraag wie de schade moet vergoeden, staan er altijd drie belangrijke gezichtspunten
centraal:
1. Wat is rechtvaardiger?
2. Welke belangen vinden wij belangrijker? (politiek gezien)
3. Wat is efficiënter? (kosten en baten)
6
,De vereisten van de onrechtmatige daad art. 6:162 jo. art. 6:163 BW
1. Onrechtmatige daad lid 2:
a. Inbreuk op een recht
i. Inbreuk op persoonlijkheidsrechten (zoals lichamelijke integriteit, vrijheid, eer en
goede naam)
ii. Inbreuk op vermogenrechten (zoals eigendom en beperkte rechten, andere absolute
rechten en sommige relatieve rechten)
b. Doen of nalaten in strijd met de wettelijke plicht
c. Doen of nalaten in strijd met ongeschreven recht (maatschappelijke betamelijkheid)
Één van deze drie opties is genoeg om te spreken van een onrechtmatige daad.
Let op! Tenzij er sprake is van een rechtvaardigingsgrond (zie art. 6:162 lid 2 BW). Deze
rechtvaardigingsgronden komen in grote lijnen overeen met de rechtvaardigingsgronden in
het strafrecht.
o De rechtvaardigingsgronden nemen de onrechtmatigheid weg van een van
bovengenoemde mogelijkheden.
2. Toerekenbaarheid lid 3
Dient subjectief bekeken te worden er dient gekeken te worden naar de persoon van de
dader: kan de dader met zijn eigenschappen en achtergrond (leeftijd, opleiding, verstandelijke
beperkingen etc.) een verwijt worden gemaakt?
Er zijn 2 mogelijkheden om de toerekenbaarheid in te vullen
1. Schuld: dader heeft verwijtbaar en vermijdbaar gehandeld vermijdbaar = er had anders
gehandeld kunnen worden en dat heeft diegene niet gedaan. Daarvan treft diegene een verwijt:
diegene had anders moeten handelen.
o Culpa levissima volstaat = allerlichtste vorm van schuld (geen opzet vereist).
2. Risico
a. Wet (art. 6:165 BW, mits een doen) diegene treft geen verwijt (bijvoorbeeld diegene
heeft een geestelijke tekortkoming), maar de wet vindt dat het voor diegene zijn
rekening dient te komen, dus op basis van risico.
b. Verkeersopvattingen er dient gekeken te worden naar de maatschappelijke
opvattingen of iets voor rekening dient te komen van iemand.
Bv: de persoonlijke onervarenheid als een advocaat uit onervarenheid een
fout maakt, dan kan diegene er niks aan doen omdat diegene net is begonnen.
Maar het wordt hem o.g.v. de verkeersopvattingen toch toegerekend, want de
gemiddelde advocaat moet daar gewoon voor instaan.
Let op! Kinderen t/m 14 jaar kan nooit iets worden toegerekend, art. 6:164 BW.
3. Schade (6:95 en verder)
4. Causaal verband art. 6:98 – conditio sine qua non, nader uitgewerkt in de leer van de redelijke
toerekening van art. 6:98 BW
5. Relativiteit art. 6:163
Vereiste 1: onrechtmatigheid (art. 6:162 lid 2 BW)
Betreft het gedrag (toerekenbaarheid gaat daarentegen over de persoon van de
dader).
Dient objectief beoordeeld te worden het is objectief ongeoorloofd wat deze
persoon gedaan heeft. Hierbij dienen de eigenschappen van de dader niet erbij
worden betrokken. Het gaat erom: wat vinden wij in het algemeen, maatschappelijk
gezien, ongeoorloofd.
Er zijn 3 mogelijkheden om deze in te vullen ex art. 6:162 lid 2 BW:
1. Inbreuk op een recht.
2. Doen of nalaten in strijd met een wettelijke plicht geschreven normen.
3. Doen of nalaten in strijd met hetgeen in het maatschappelijk verkeer betaamt
ongeschreven normen.
Deze staan hieronder volledig uitgewerkt.
7
, Opvattingen over onrechtmatigheid (vereiste 2)
Maar: een rechter in een specifieke situatie die hij voor zich krijgt, een nieuwe concreet op
deze toegespitste situatie een ongeschreven zorgvuldigheidsnorm creëert. De
maatschappelijke zorgvuldigheid kan worden opgedeeld:
1. Ongeschreven normen die zien op de voorkoming van letselschade = verkeers- en
veiligheidsnormen.
o Gaat over gevaarzetting. HR Kelderluik = hierin leidend.
2. De normen die zien op de voorkoming van immaterieel leed.
1. De normen die zien op de voorkoming van financiële schade, zuivere
vermogensschade.
Er zijn 2 opvattingen over onrechtmatigheid:
1. Gedraging zelf is een inbreuk onrechtmatigheid gegeven (behoudens
rechtvaardigingsgrond).
Gedraging is zelf geen inbreuk, maar leidt tot letsel of zaakschade toetsen aan
ongeschreven zorgvuldigheidsnormen.
2. Leer Smits zorgvuldigheidsnorm is enige criterium.
De heersende leer (welke geldt in Nijmegen) = dat als een bepaalde situatie onder 1 van de
categorieën valt, daarmee de onrechtmatigheid is aangetoond. Er hoeft niet (zoals in de leer
Smits) worden afgeweken naar de maatschappelijke zorgvuldigheid.
Verschil tussen de heersende leer en de leer Smits speelt met name een rol bij een inbreuk
op een recht
Een inbreuk op een recht kan soms heel duidelijk zijn (bijvoorbeeld klap op gezicht is
inbreuk integriteit van lichaam). De gedraging is zelf al een inbreuk in dat geval
zegt heersende leer dat daarmee al de onrechtmatigheid gegeven is.
o Leer Smits wijkt altijd uit naar maatschappelijke zorgvuldigheid: er wordt nog
altijd gekeken of iets maatschappelijk onzorgvuldig is. Dat hoeft bij de
heersende leer niet.
Maar de maatschappelijke zorgvuldigheid speelt ook bij de heersende leer wel een
rol. Soms is een inbreuk op een recht niet heel duidelijk bijvoorbeeld de auto
brandt af, omdat de buurman een bbq heeft aangestoken en het vuur is
overgeslagen. De gedraging is zelf geen inbreuk (het aansteken van de bbq), maar er
is wel schade veroorzaakt (afgebrandde auto). Dan wijkt ook die heersende leer naar
de maatschappelijke zorgvuldigheid uit: er dient gekeken te worden of er
daadwerkelijk onzorgvuldig gehandeld is.
o Er dient gekeken te worden naar HR Kelderluik ernst ingezien etc.
Gesubjectiveerde onrechtmatigheid
In beginsel is er een strikte scheiding tussen de onrechtmatigheid die objectief beoordeeld
wordt en de toerekenbaarheid subjectief beoordeeld wordt, maar soms kan de rechter er
niet onderuit om toch subjectief te kijken naar de onrechtmatigheid = gesubjectiveerde
onrechtmatigheid.
Voorbeelden uit de jurisprudentie van gesubjectiveerde onrechtmatigheid
HR Struikelende broodbezorger:
8
