Europees strafrecht
Hoorcollege 1
Internationalisering en Europeanisering van de strafrechtspleging
Voorbereidingsvragen:
1. Wat zijn belangrijke ontwikkelingen binnen de Europese Unie voor Europees
Strafrecht?
2. Welke juridische instrumenten bestaan er op Europees niveau om Europees
Strafrecht vorm te geven?
3. Welke institutionele fundamenten van de Europese Unie zijn belangrijk voor
Europees Strafrecht en waarom?
4. Wat is de rol van de verschillende Europese instituties (Raad van Ministers,
Europees Parlement, Europese Commissie, Hof van Justitie EU) op het terrein
van Europees Strafrecht?
Eerst 6 colleges inleiding Europees strafrecht
Vervolgens 4 colleges mensenhandel of terrorisme
Tentaminering: schriftelijk tentamen (70%) + schriftelijke opdracht (30%)
- Jos B (verdachte van de moord op Nikki Verstappen), werkt mee aan snelle
uitlevering uit Spanje. Is het leerstuk van de overlevering en de uitlevering. Daar
hebben we het Europees arrestatiebevel voor. Dit is een specifiek regime voor het
Europees uitlevingsbevel. Dit komt nog terug in week 6.
- Waar speelt Europees strafrecht nog meer een rol? De aanwezigheid van de
raadsman vloeit voort uit jurisprudentie van het EHRM en heeft geleid tot aanpassing
van het verhoorrecht op nationaal niveau. Ook de zaak van Mallorca: overdracht van
, een strafzaak aan Nederland. Niet de verdachte die wordt overgedragen (zoals bij
Jos B), maar de gehele zaak is overgedragen. Onder welke voorwaarden kan dat?
Wanneer kan dit? Zie week 4.
Ook het systeem van het gevangeniswezen en de rechtsstaatbeginselen in andere landen.
Als we een systeem hebben waarbij de overlevering van verdachten of de overlevering van
het uitzitten van een straf, dan willen we dat daar geen dingen plaatsvinden waar Nederland
aan gebonden is. Dus we willen dat in de gevangenissen de mensen een behoorlijke
behandeling krijgen. Dat daar geen marteling plaatsvindt, dat er geen rare praktijken
plaatsvinden, want dan komt Nederland in strijd met het verbod van overleven en uitleveren
als er een risico is van onmenselijk behandeling. We zullen ook zien dat, zelfs binnen de EU,
die garantie niet altijd wordt gegeven of aanwezig is. Een van die voorbeelden is de situatie
in de Belgische gevangenissen. Zo heb je ook de discussie van de Poolse rechters.
Overleving aan Polen, dit was begin dit jaar, dat was een grote zaak waarbij de
internationale rechtshulpkamer in Amsterdam (die gaat over de uitleveringsverzoeken) heeft
geweigerd om te overleveren aan Polen, omdat ze vinden dat daar de rechters niet
onafhankelijk genoeg zijn en ze wel een eerlijk proces moeten hebben. Dat is in de Europese
context een afwijzing van het systeem van Polen. Binnen de context van de EU hebben we
afgesproken: we hebben een basisniveau van fundamentele rechten en dat het
strafprocesrecht goed op orde is en goed georganiseerd is. Is het dan een probleem als een
land zegt: wij vinden jullie strafprocesrecht niet goed? Dat is wat er dan namelijk gezegd
wordt. Hier liggen een aantal grondbeginselen aan ten grondslag. Wederzijdse
erkenning en het wederzijdse vertrouwen = zijn fundamenteel voor het Europese recht
in zijn algemeenheid, maar ook een grote rol spelen binnen het Europese strafrecht.
Wederzijdse erkenning is de hoeksteen van het Europese strafrecht.
,We hebben het over de internationalisering van de strafrechtspleging. En de
Europeanisering. Het is niet alleen beperkt tot alleen de EU. Het EHRM is niet tot stand
gekomen binnen de Europese Unie, maar binnen de Raad van Europa, het is belangrijk
om dit uit elkaar te houden! Dit is een belangrijke organisatie waarin verdragen op het
gebied van Europees strafrecht tot stand zijn gekomen. We hebben daar
uitlevingsverdragen, rechtshulpverdragen, verdragen op terrorisme en corruptie. Alle
onderdelen van het hele strafrecht! Dat is wel een ander regime!
Dus er moet een onderscheid worden gemaakt de EU en de Raad van Europa. Als je
met een land buiten de EU wil samenwerken, dan moet je kijken of er verdragen zijn
binnen de RvE, binnen de EU kijk je binnen de EU (dus je kijkt naar het juiste regime).
We hebben binnen de EU ook de Raad van Ministers en de Europese Raad en DAAROM is
het belangrijk om voor ogen te houden dat de Raad van Europa een ANDERE
organisatie is! En NIET toebehoort aan de EU.
Daarnaast is er ook een samenwerking en een minimale bevoegdheden overdracht naar de
Navo of de VN en meer naar de EU. Bindende afspraken in conventies met een hele groep
staten, bijvoorbeeld binnen de Raad van Europa of de Verenigde naties of bilateraal (met 1
andere staat, zoals bij uitlevering). Bij uitlevering heb je veel bilaterale verdragen. En door
onderlinge afstemming van de regelgeving. Dat is een vorm van harmonisatie (die onderlinge
afstemming) en dat zien we voornamelijk op het niveau van de Europese Unie en is de
meest vergaande vorm van strafrechtelijke samenwerking die we kennen.
Er is zowel een invloed op het Europese strafrecht op nationaal niveau (bijvoorbeeld bij
implementatie van richtlijnen die op Europees strafrecht zien): als er bijvoorbeeld een
definitie is gegeven van een bepaald misdrijf, dan moet dat geïmplementeerd worden in
nationale wetgeving, dus dat heeft een direct gevolg voor het nationale Europees strafrecht.
Het zijn dus gezamenlijke normen die gelden ten aanzien van het formele en materiele
strafrecht.
Afspraken met betrekking tot het lenen en verkrijgen van rechtshulp. Wat is rechtshulp? Je
roept hulp in als politie, officier, rechter of RC van een ander land om je bewijs rond te
krijgen, een verdachte aan te houden of de zaak over te nemen. Je vraagt dus een
ander land om hulp bij het rondkrijgen van jouw strafzaak. Dit gebeurt met name als
het over de grens wordt gepleegd.
, België zou dan bijvoorbeeld eerst kunnen kijken op basis van het verdrag van Prum:
ze hebben hier toestemming tot de systemen in Nederland, denk bijvoorbeeld aan de
nummerplaten, zodat je meteen een naam en persoon hebt bij de auto die bij een
misdrijf betrokken is. Er is dus afgesproken om DNA-systemen etc. aan elkaar te
koppelen. Om die reden kunnen zij heel snel vragen: kunnen jullie bij die persoon langs
gaan, kunnen jullie die persoon verhoren, kunnen jullie de auto in beslag nemen, etc. etc.
Het rechtstreeks als burger toegang naar het EHRM, dat is niet mogelijk. Je moet eerst
alle nationale middelen hebben uitgeput. Je moet eerst in een nationale procedure en
daarna naar het EHRM. Bij het Hof van Justitie van de EU (dat is de EU-rechter, weer een
andere rechter dan het EHRM) heb je ook weer mogelijkheden.
Wat wordt verstaan onder agentschappen van de EU? Europol (voor ons van belang),
Eurojust, het Europese Openbaar Ministerie, dit zijn instituties van de EU. Die
agentschappen zijn instituties van de EU, net als de Commissie, de Raad en het
Europese Parlement. Dat is weer van belang, omdat je tegen besluiten van deze
agentschappen procedures kunt starten bij het EHRM. Vb. Als jij bijvoorbeeld
opgenomen bent in het informatiesysteem van Europol en jij komt daarachter en jouw
gegevens staan daar niet goed in en jij wordt gelinkt aan een misdrijf, waar jij niet bij
betrokken bent geweest, dan is er een hele procedure om jouw gegevens uit dat systeem te
krijgen. Als dat niet gebeurt, kun je uiteindelijk dus naar de Europese rechter stappen.
Binnen de EU hebben we een sterke mate van supranationaal recht en supranationale
instituties. Je hebt bij supranationaal instituties die boven de staten staan. Er zijn
bevoegdheden overgedragen vanuit de lidstaten naar de EU. Bij de
bevoegdheidstoedeling gaat het erover dat, op specifieke terreinen die bevoegdheden
zijn overgedragen van de lidstaat naar de EU en dan is de EU bevoegd en de lidstaten
niet meer. Dan hebben we het over exclusieve bevoegdheidstoedeling, maar je hebt
ook een gedeeltelijke bevoegdheidstoedeling. Dan zijn zowel de EU als de lidstaten
gezamenlijk bevoegd. Maar zodra er op Europees niveau iets geregeld is, dan is de
lidstaat NIET meer bevoegd. En dan zijn er ook nog terrein waar de bevoegdheden
volledig aan de EU zijn overgedragen (op gebied van monetaire fonds en de Euro).
Bevoegdheid voor het Europees strafrecht zal je niet vinden in het verdrag, maar we
hebben wel het terrein van vrijheid, veiligheid en recht = daarop hebben we een
gedeeltelijke bevoegdheid overdracht. Daarmee bedoelen we dat zowel de EU en de
lidstaten gezamenlijk bevoegd zijn om op dat terrein maatregelen en besluiten te
