Uitgebreide samenvatting wijsgerige pedagogiek. Deze samenvatting bevat de powerpoints en de informatie die de leerkracht (Prof Vlieghe) in de les vertelt in het academiejaar
H0: Inleiding ................................................................................................................................. 1
1 DE VRAAG NAAR DE ESSENTIE VAN OPVOEDING........................................................................ 1
1.1 Illustratie 1: Klaus Mollenhauer: opvoeden is door en door een intergenerationeel
gebeuren ......................................................................................................................................... 1
1.1.1 Mollenhauer: Vergeten Samenhang (1983) ................................................................ 1
Opvoeden als technisch handelen: de case van het behaviorisme (Watson, Skinner) ............... 2
Is behavioristische gedragsverandering échte opvoeding? ........................................................ 3
Mollenhauer: Vergeten Samenhang (1983) ................................................................................ 4
Film Children of Men: .................................................................................................................. 5
1.2 Illustratie 2: Biesta: opvoeding en menselijk subject worden............................................. 5
Vragen naar effectiviteit (‘outcome’) zijn niet noodzakelijk educatieve vragen ........................ 7
HS 1: Filosofie en opvoeding in de klassieke oudheid ..................................................................... 8
1 De sofisten, Socrates, Plato ......................................................................................................... 8
1.1 De sofisten ........................................................................................................................... 9
1.2 Socrates ............................................................................................................................... 9
1.3 Plato................................................................................................................................... 10
1.3.1 De Allegorie van de grot ............................................................................................ 11
1.3.2 De ideeënleer ............................................................................................................ 11
1.3.3 Plato’s mensbeeld ..................................................................................................... 12
1.3.4 Plato’s staatsopvatting (politieke filosofie) ............................................................... 13
1.4 Socrates, Plato en de Sofisten als filosofen en als opvoeder ............................................ 13
1.4.1 Plato’s vrees haat voor de democratie en voor de school ........................................ 14
1.4.2 Filosofie en/als opvoeding......................................................................................... 14
2 Aristoteles (384 – 322 v.Chr.) .................................................................................................... 15
2.1 Het zijn van de dingen; stof én vorm (hylemorfisme) ....................................................... 15
2.2 mens- en godsbeeld .......................................................................................................... 17
2.2.1 Teleologie: denken in termen van doeloorzakelijkheid ............................................ 17
2.2.2 God en Mens ............................................................................................................. 18
2.3 Het goede leven en de opvoeding tot deugdzaamheid .................................................... 18
2.4 Politieke filosofie: Waarom de democratie de beste staatsvorm is ................................. 19
3 Hellenistische filosofie (Vanaf 323 v.Chr.) ................................................................................. 20
3.1 Epikoeros van Samos (341-270 v. Chr.) (Epicurisme) ........................................................ 21
3.2 Het Stoïcisme (Of: de Stoa) ............................................................................................... 23
3.2.1 Epictetus: vrijheid en onvrijheid ................................................................................ 23
3.2.2 De ware vrijheid ........................................................................................................ 24
3.2.3 Opnieuw: het belang van Maximes ........................................................................... 24
3.2.4 Pedagogische opgave: zelf-oefening en zelf-onderzoek ........................................... 25
3.2.5 Stoa verdere principes............................................................................................... 26
,Wijsgerige pedagogiek 2021-2022
3.3 Het scepticisme ................................................................................................................. 26
HS 2: Het Christendom................................................................................................................ 28
1 De radicaliteit van het vroege Christendom ............................................................................. 28
1.1 Het eerste Christendom .................................................................................................... 28
1.2 De dwaasheid van het kruis............................................................................................... 28
1.3 De mateloosheid van het Christendom: de verloren zoon ............................................... 29
1.4 Bemin je Vijand! ................................................................................................................ 30
1.5 Bemin en doe wat je wil! ................................................................................................... 31
1.6 Het ware leven .................................................................................................................. 32
1.7 Erfzonde en de nood aan genade...................................................................................... 32
1.8 Antieke schaamte- versus Chriselijke schuldcultuur ......................................................... 33
1.9 Heil en genezing ................................................................................................................ 33
1.10 Christus als pedagoog........................................................................................................ 34
1.11 Christendom als Pastorale machtstechnologie!! .............................................................. 35
1.12 Het eerste Christendom .................................................................................................... 36
2 De scholastieke filosofie als immunisering tegen de radicaliteit van het Christendom ........... 36
2.1 Late Middeleeuwen: de scholastieke filosofie ‘temt’ de radicaliteit van het Christendom
36
2.2 Thomas Van Aquino: een aristotelische versie van het Christendom............................... 36
2.2.1 Correcties op Aristoteles ........................................................................................... 37
2.2.2 Gevolgen van Thomas’ metafysica ............................................................................ 38
HS 3: René Descartes als vader van de Moderniteit ..................................................................... 39
1 De Moderne tijd (Vanaf de 16e eeuw)....................................................................................... 39
1.1 De veranderende betekenis van opvoeding in de Moderne Tijd: Van presentatie naar
representatie ................................................................................................................................ 39
1.2 Menselijk subject komt centraal te staan ......................................................................... 39
1.3 Getemperde / vertraagde werkelijkheid ........................................................................... 41
1.4 De Pre-moderne Tijd (Middeleeuwen) is de tijd van de presentatie ................................ 42
1.5 Van presentatie naar representatie .................................................................................. 42
1.6 De Moderne Tijd: Opvoeding als representatie ................................................................ 43
1.7 Moderne wijsbegeerte en moderne opvoeding: moderniteit .......................................... 44
2 René Descartes (1596 – 1650) vader van de moderniteit ......................................................... 45
3 De wending naar het subject en de rationale reconstructie van de werkelijkheid .................. 46
3.1 Gedachtenexperiment van de hyperbolische en methodische twijfel ............................. 46
3.2 Het cogito als nieuw vertrekpunt ...................................................................................... 47
4 Descartes’ tegenpool: Blaise Pascal (1623 – 1662) existentialisme .......................................... 49
4.1 Blaise Pascal....................................................................................................................... 50
5 Descartes’ Morale provisoire .................................................................................................... 51
,Wijsgerige pedagogiek 2021-2022
5.1 Uiteindelijk drinkt ook Descartes de soep ook niet zo heet op als ze opgediend wordt: de
‘morale provisoire’........................................................................................................................ 51
6 Filosoferen en opvoeden na de breuk tussen subjectiviteit en objectiviteit ............................ 52
6.1 Descartes: consequenties van zijn systeem voor filosofie en opvoeding ......................... 52
6.2 Descartes: consequenties van zijn systeem voor filosofie en opvoeding ......................... 53
7 Een andere ‘vader’ van de Moderniteit: John Locke en de staat als sociaal contract .............. 54
7.1 De Moderniteit en de wending naar het subject .............................................................. 54
7.2 Een typisch moderne idee: de staat als sociaal contract .................................................. 54
7.3 John Locke ......................................................................................................................... 55
7.4 Het maakt een verschil welk soort verhalen we vertellen ............................................... 56
7.5 Keuzevrijheid als waarde versus keuzevrijheid als voorwaarde (Charles Taylor) ............. 56
HS 4: Immanuel Kant en de Verlichting ....................................................................................... 57
1 Immanuel Kant (1724 – 1804) ................................................................................................... 57
1.1 Kritische transcendentaalfilosofie ..................................................................................... 58
2 Kritiek van de zuivere rede: wat maakt wetenschap wetenschappelijk? ................................. 58
3 Kritiek van de praktische rede: wat maakt dat we moreel kunnen handelen? (Tweede kritiek)
62
3.1 Echt morele regel = categorische imperatief .................................................................... 63
3.2 Categorische imperatief .................................................................................................... 63
3.3 Rede, emotie en moraliteit ............................................................................................... 65
3.3.1 Gevolgen van de tweede kritiek ................................................................................ 66
3.4 Verlicht vooruitgangsoptimisme ....................................................................................... 67
4 Wat is de Aufklärung? En het publieke gebruik van de rede .................................................... 67
4.1 Was ist Aufklärung? ........................................................................................................... 67
4.2 Publiek gebruik van de rede .............................................................................................. 68
5 De pedagogische paradox en de zelfverantwoordelijke zelfbepaling (Langeveld) ................... 69
5.1 Pedagogische paradox: de centrale opvoedkundige vraag in de moderniteit.................. 70
HS 5: Rousseau en de humanistische pedagogiek ........................................................................ 74
1 Jean-Jacques Rousseau (1712-1778) ......................................................................................... 74
2 Rousseaus politieke filosofie: Du Contrat Social ....................................................................... 74
2.1 Du Contrat Social (hoofdwerk van Rousseau) ................................................................... 75
2.2 Rousseau, Kant en de Verlichting: paradoxale verhoudingen .......................................... 77
2.3 Van politiek naar educatie................................................................................................. 78
2.4 De ironie van de geschiedenis ........................................................................................... 79
3 Emile en de natuurlijke opvoeding ............................................................................................ 80
3.1 Opvoeden volgens de natuur ............................................................................................ 82
3.1.1 Opvoeden volgens de natuur: onmiddellijkheid ....................................................... 83
3.1.2 Opvoeden volgens de natuur en het ideaal van onmiddellijkheid: met zo weinig
mogelijk taal .............................................................................................................................. 84
, Wijsgerige pedagogiek 2021-2022
3.2 Film Fahrenheit 451 (Francois Truffeut, 1966): Leven in een wereld zonder boeken ...... 85
3.3 Opvoeden volgens de natuur ............................................................................................ 88
3.4 ‘De ontdekking van het kind’ ............................................................................................. 90
3.5 Perfectibilité (perfectioneerbaarheid, vormbaarheid)...................................................... 91
3.6 Infancy: de mens als ‘eeuwig kind’ = een hypothese ........................................................ 92
4 Carl Rogers en de humanistische pedagogiek ........................................................................... 93
4.1 De cruciale rol van de leerkracht ....................................................................................... 94
4.2 Geloof in de goedheid van de menselijke natuur ............................................................. 96
4.3 Besluit: Rogers <-> Kant/Langeveld !!! .............................................................................. 98
HS 6: Nietzsche en de geesteswetenschappelijke pedagogiek ...................................................... 99
1 Friedrich Nietzsche (1844-1900) ............................................................................................... 99
1.1 Nietzsche over opvoeding: vier eerste impressies nu even om straks dan dieper op in te
gaan 100
1.2 De hele westerse filosofie (en bij uitbreiding de hele westerse cultuur) deugt niet … .. 100
1.3 Umwertung aller werte ................................................................................................... 102
1.4 Een filosofie van pure affirmatie ..................................................................................... 103
1.5 Also sprach Zarathustra (1883) ....................................................................................... 104
1.6 Drie gedaanteverwisselingen .......................................................................................... 104
1.7 Nietzsche en het Nazisme ............................................................................................... 105
1.8 De genealogie van de moraal (1887)............................................................................... 105
1.9 God is dood! .................................................................................................................... 107
1.10 Nietzsche als pedagoog? ................................................................................................. 108
1.11 Film: The Pawnbroker...................................................................................................... 110
1.12 Nietzsche in de context van de late 19e eeuw: Levensfilosofie of vitalisme ................... 113
2 De geesteswetenschappelijke pedagogiek (GWP) .................................................................. 113
2.1 Opvoeden is een deel van het leven ............................................................................... 114
2.1.1 Cf. Andere achtergrond van de GWP naast de levensfilosofie: De hermeneutiek . 115
2.2 Opvoeding bestaat in het doorgeven van en intensifiëren van een cultuur................... 116
2.3 Het leven zelf is contradicoir en het is niet anders met het fenomeen opvoeden ......... 116
2.4 Nimmer eindigend proces van objectivering en resubjectivering .................................. 117
2.4.1 Bildung: een conservatief ideaal? ........................................................................... 117
HS 7: Marx en de kritische pedagogiek .......................................................................................119
1 Back to the roots: Karl Marx (1881 – 1883) ............................................................................ 119
1.1 Wetenschap en macht..................................................................................................... 120
2 Pedagogiek in de voetsporen van Marx .................................................................................. 122
2.1 Directe praktische vertaling ............................................................................................ 122
2.1.1 Freitnet: L’Education du travail : Célestin Freinet (1896 – 1966)............................ 122
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper cathoschelkens. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €6,99. Je zit daarna nergens aan vast.
