Samenvatting Ridderbos, Paulus, hfd. 2, 3, 5, 6
2. Grondstructuren
7. De volheid des tijds. De openbaring van het geheimenis
Hoe moeten we Paulus prediking interpreteren?
We moeten Paulus, maar ook Jezus interpreteren op een heilshistorische, niet-individuele manier. Het
kernthema bij Paulus alsook Jezus is de openbaring van het geheimenis, waarin het geheimenis niet
alleen noëtisch, maar juist ook historisch moet worden opgevat.
8. Het geheimenis van Christus. Eschatologie en christologie.
Wat zijn kenmerken van Paulus’ eschatologie?
De grondstructuur van Paulus prediking is alleen vanuit zijn christologie te benaderen. Kenmerken van
zijn eschatologie zijn:
a) Eschatologie = Christus-eschatologie;
b) Theocentrisch karakter (dus niet antropologisch, contra Bultmann);
c) Alomvattend (niet-individueel) karakter;
d) Naar de Schriften
e) Spanning tussen het vervullings- en verwachtingsaspect (reeds en nog niet; ambivalentie van
het “nu”)
f) Geen sluitend eschatologisch tijdssysteem.
9. De Eerstgeborene uit de doden. De laatste Adam
Op welke manier heeft de opstanding te maken met Paulus’ eschatologie?
Paulus’ evangelie heeft zijn uitgangspunt in de dood en opstanding van Christus, waarbij de
opstanding niet zozeer te maken heeft met onsterfelijkheidsgeloof, maar veeleer betekent dat er een
nieuwe aeon is begonnen in heilshistorische zin. De titel “Eerstgeborene uit de doden” moet daarom
verstaan worden als Baanbreker of Inaugurator. Christus en Adam staan tegenover elkaar als de grote
vertegenwoordigers van twee aeonen.
10. In Christus, met Christus. De oude en de nieuwe mens
Hoe valt hetgeen in Christus’ kruisdood en opstanding geschiedt is aan de zijnen ten deel?
Christus voor ons: Christus doet Zijn heilswerk ten behoeve van ons;
Christus in ons: Christus vormt met de zijnen een eenheid;
Christus met ons: “met Christus gekruisigd, gestorven en opgestaan”.
We moeten het “in Christus” opvatten in analogie met “in Adam”: in hun doen en lot ligt de beslissing
voor allen die tot hen behoren (corporatieve verbondenheid van het allen-in-Eén). Daarom moeten
uitdrukkingen als “de oude mens en de nieuwe mens” ook niet individueel, maar heilshistorisch
verstaan worden: het gaat om een “levensorde”, het corporatieve in Hem deelhebben.
11. Geopenbaard in het vlees. Vlees en Geest
Welke betekenis heeft Christus’ leven op aarde vóór Zijn dood en opstanding?
Impliciet ligt die betekenis in Zijn onderwijs. Maar bovenal ligt die betekenis in Zijn komen in het
vlees (= het menselijke in zijn zwakheid en vergankelijkheid). Tegenover deze bestaanswijze van het
vlees (waarin Christus gekomen is) ligt het leven in de Geest. Deze grondstructuur van vlees en Geest
die we in Paulus’ verkondiging terugzien, is niet gegrond in Hellenistische filosofie, maar heeft als
achtergrond het Oudtestamentische spreken over de Geest als herscheppende kracht Gods.
12. Christus, de Zoon Gods en het Beeld Gods
Welke rol speelt Christus’ pre-existentie in de heilsgeschiedenis?
Bij Paulus is niet (alleen) sprake van een verhogings-Christologie: Gods Zoonschap wordt niet
gecreëerd, maar verondersteld bij Zijn zending naar de wereld. Vóór Zijn incarnatie was Christus dus
al Zoon van God (pre-existentie). Als Paulus van Christus’ pre-existentie spreekt, is dat altijd met het
oog op de openbaring van Christus in de heilsgeschiedenis:
1
, Christus is het Beeld Gods, waarin Gods heerlijkheid openbaar wordt. Deze aanduiding van Christus
als het Beeld Gods (ook in Zijn pre-existentie) moet worden geïnterpreteerd in categorieën, die aan
Zijn betekenis als tweede Adam ontleend zijn. Dat brengt ons tot de conclusie dat het Zoonschap en
het Verlosser-zijn (“de tweede Adam”) van Christus in Paulus’ prediking nergens losgekoppeld
worden.
13. De Eerstgeborene van alle schepsels
Wat is Christus’ positie ten opzichte van alle schepselen?
Paulus’ christologie wordt gekenmerkt door een kosmische dimensie: Christus is de Eerstgeborene van
alle schepsels. Dit is in het verleden op allerlei wijzen begrepen:
1. Joodse wijsheidsliteratuur. Christus wordt hierin voorgesteld als de joodse Wijsheidsfiguur
uit bijv. Spreuken. Maar de Wijsheid in Spreuken blijft een schepsel van God, terwijl Christus
juist van al het geschapene onderscheiden wordt bij Paulus. Bovendien is de Wijsheid in het
Oude Testament gepersonifieerd, terwijl Christus werkelijk Persoon is.
2. Philo. Hier worden Paulus christologische uitspraken gelieerd aan de speculaties van Philo
over een goddelijke ideeënwereld, waar de Logos dan de Eerste is. Aangezien Paulinische
terminologie (“Beeld”, “Eerstgeborene”) een wijde circulatie hadden in de joodse literatuur is
het echter niet noodzakelijk om te stellen dat Paulus afhankelijk geweest is van deze
filosofische categorieën. Bovendien vermaant Paulus de gemeente juist te blijven bij het
evangelie en zich niet van de wijs te laten brengen door een vreemde leer.
3. Gnostiek. Christus wordt hierin voorgesteld als identiek aan de gnostische anthropos. Maar
een dergelijke link met gnostische concepten rijmt niet met centrale motieven uit de
oerchristelijke prediking.
In tegenstelling tot deze drie interpretaties hebben we te maken met scheppingscategorieën. Wat
plaatsvindt in een tekst als Kol. 1:15 (“Hij is het Beeld van de onzichtbare God, de Eerstgeborene van
heel de schepping.”) is dat Paulus dezelfde “adamietische” categorieën (Beeld, Eerstgeborene),
waarmee hij Christus’ betekenis in de eschatologie beschrijft, óók toepast op zijn plaats in de
protologie. De lastigheid is vervolgens dat we enerzijds moeten voorkomen dat Christus dan Zelf als
Schepper wordt gezien, terwijl we anderzijds moeten voorkomen dat Christus wordt gezien als het
voorwerp van Gods scheppingsdaad. De oplossing is dat we dit soort uitdrukkingen niet lezen als
uitdrukkingen van bemiddeling van Christus bij het scheppingsgebeuren, maar als uitdrukkingen van
Zijn blijvende, centrale plaatsen alomvattende betekenis ten aanzien van alles in de hemel en op de
aarde. Er is in Paulus prediking een zeer organisch en structureel verband tussen Christus’ plaats in de
“Endgeschichte” en in de “Urgeschichte”.
Concluderend kunnen we stellen dat aan Christus’ betekenis als tweede Adam alle categorieën worden
ontleend die zijn betekenis als Eerstgeborene van alle schepsel nader omschrijven.
Er is daarbij sprake van een dubbele adamietische betekenis: Christus als:
Eerstgeborene van alle schepsel
Laatste Adam.
14. Christus de verhoogde en komende Kurios
Wat is de betekenis van de verhoging van Christus na Zijn opstanding?
Na de hemelvaart van Jezus, stort God de Heilige Geest uit op aarde. De Geest is degene, in wie de
verhoogde Christus de gemeenschap met de gemeente onderhoudt. Hij is de eschatologische gave bij
uitstek, het onderpand van hetgeen God nog schenken zal. Dus in het kader van de heilshistorische
grondstructuur van Paulus’ evangelie, kan de specifieke betekenis van de nauwe verbinding tussen
Christus en de Geest verstaan worden.
Toch moet de betekenis van Christus’ verhoging niet slechts in pneumatische categorieën worden
beschreven, noch enkel uit het gezichtspunt van Zijn verhouding tot de gemeente worden beschouwd.
De verhoging van Christus betekent ook dat Christus een centrale positie ten aanzien van al het
geschapene heeft (“zittend aan de rechterhand van God”). Paulus’ toekomstverwachting draagt dus
een theocentrisch karakter.
2
