Samenvatting Mensenrechten & Veiligheid
Week 1:
Artikel Veiligheid nader beschouwd:
Het concept veiligheid is voor verschillende soorten uitleg vatbaar. We kijken in dit artikel vanuit
verschillende invalshoeken naar veiligheid.
Fysieke en sociale veiligheid
Fysieke veiligheid:
- Veiligheid die afhankelijk is van fysieke factoren die aanleiding kunnen geven tot het
ontstaan van branden, ongevallen en rampen. Ook wel: het gevrijwaard zijn (en voelen) van
gevaar dat voortvloeit uit ongevallen van diverse aard. Dit gevaar bedreigt materiële en
immateriële zaken die de maatschappij waardevol acht, zoals leven en gezondheid van mens
en dier, goederen, milieu en het ongestoord functioneren van de maatschappij.
- Heeft ook een vertouwenscomponent: het vertrouwen dat regels en handhaving zodanig is
dat er geen of weinig ongelukken gebeuren.
Sociale veiligheid:
- De bescherming of het zich beschermd voelen tegen gevaar dat veroorzaakt wordt door of
dreigt van de kant van menselijk handelen in de openbare ruimte.
o ‘Bescherming’ = de maatregelen die bescherming bieden tegen gevaar
o ‘Zich beschermd voelen’ = subjectieve veiligheid, ofwel gevoelens van (on)veiligheid
o ‘Gevaar’ = de kans slachtoffer te worden van incidenten in de openbare ruimte
- Sociale veiligheid is tegenwoordig meer en meer een kapstok geworden waaraan allerlei
sociale problemen worden opgehangen.
Objectieve en subjectieve veiligheid
- Objectieve veiligheid = veiligheid die objectief is vast te stellen, bijvoorbeeld aan de hand van
het aantal geregistreerde inbreuken op veiligheid of het aantal gemeten incidenten.
- Subjectieve veiligheid = hierbij gaat het over gevoel, bijvoorbeeld over angst om slachtoffer
te worden van misdrijven en criminaliteit.
Over het algemeen is Nederland objectief veilig. Maar toch voelt het alsof Nederland niet veilig is
(subjectieve veiligheid). Gevoelens van onveiligheid worden door verschillende factoren bepaald:
- Slachtofferschap: mensen relateren hun gevoel van veiligheid vrijwel altijd aan mogelijk
slachtofferschap van criminaliteit. Aan andere vormen van onveiligheid, zoals ongelukken,
natuurrampen of oorlog wordt niet of nauwelijks gedacht.
- Angst: mensen hoeven geen ervaring te hebben met criminaliteit om er bang voor te zijn en
onveiligheidsgevoelens komen lang niet altijd voort uit negatieve ervaringen die mensen zelf
met criminaliteit hebben. Vaak zegt het meer over de instelling waarmee ze over straat gaan,
over de mate waarmee ze met risico’s omgaan en of ze bereid zijn hun leven hierdoor te
laten beïnvloeden. Mensen die zich wel eens onveilig voelen hebben een negatiever beeld
over de ontwikkeling van criminaliteit, normen en waarden in Nederland, de overheid en de
rechter.
- Incidenten: het gevoel van onveiligheid wordt mede bepaald en versterkt door incidenten die
breed worden uitgemeten in de media. We kunnen onze ogen niet sluiten voor deze
incidenten: incidentalisme. Wanneer geweldsuitbarstingen schijnbaar los van elkaar staan
1
, maar toch een patroon lijken te vormen noemen we het structureel incidentalisme. Zodra
een incident plaatsvindt, wordt door publiek en politici geëist dat regels worden
aangescherpt en maatregelen worden genomen. Toch zijn incidenten betekenisvol in de zin
dat zij de kwetsbaarheid van het systeem en de realiteit van dreigingen illustreren. Het
incident fungeert dan als kapstok om achterliggende problemen zichtbaar te maken.
- Dreigingen
Consequentie van onveiligheid is dat (een) onveiligheid(gevoel) niet goed is voor de leefbaarheid van
een wijk en het maakt identificatie, het ‘wijkgevoel’, nagenoeg onmogelijk. Buurtproblemen leveren
een belangrijke bijdrage aan onveiligheidsgevoelens van burgers.
Nederland is dus veilig, maar voelt onveilig. Klopt het wel dat we ons onveiliger voelen? Twee
relativeringen:
1. De beleving van onveiligheid vertoont volgens de statistieken een dalende trend.
2. Vergeleken met andere landen is de angst voor criminaliteit een stuk lager in Nederland.
Het is bekend dat de relatie tussen enerzijds de beleving van onveiligheid en anderzijds de feitelijke
omvang ervan beperkt is: beleving en feitelijkheid ontwikkelen zich tot op zekere hoogte los van
elkaar. De maatschappelijke onrust en de daaraan gekoppelde behoefte aan maatregelen lopen vaak
meer parallel aan de beleving van onveiligheid dan aan de feiten. Dat betekent dat een weergave van
feitelijke onveiligheid gewoonlijk een slechte voorspeller is voor de overheid om maatregelen te
treffen. De beleving hangt niet samen met de (objectieve) hoeveelheid criminaliteit, maar vooral met
de mate van dreiging die erdoor ontstaat. Mensen zijn dus van mening dat Nederland steeds
onveiliger wordt, maar zelf voelen ze zich juist minder onveilig. De discrepantie tussen objectieve en
subjectieve veiligheid wordt ook wel aangeduid met het begrip de ‘veiligheidskloof’.
Aanvaardbaarheid van (on)veiligheid
Als veiligheid de bescherming tegen gevaar inhoudt, is onveiligheid te definiëren als gevaar
opleverend. Veiligheid en onveiligheid gaan in de maatschappelijke context over zekerheden en
risico’s. De aanvaardbaarheid van (on)veiligheid gaat over de waarde die de samenleving hecht aan
de bescherming die de overheid moet bieden tegen gevaren die een bedreiging vormen. Het betreft
de omvang van de veiligheidszorg en daarmee in wezen de verdeling tussen burger en overheid over
wie op het gebied van veiligheid waarvoor verantwoordelijk is.
De benadering van het begrip veiligheid is vaak negatief: het gaat vaak niet om hoe veilig mensen zijn
en zich voelen, maar hoe onveilig. Gevoelens van onveiligheid worden niet alleen veroorzaakt door
reële gevaren, maar door veel bredere economische, sociale en culturele ontwikkelingen. Veiligheid
is daarom dus niet meer alleen een zaak voor politie en justitie. In de klassieke rolverdeling bij
veiligheid biedt de overheid bescherming aan haar burgers tegen externe gevaren. Maar in de
moderne maatschappij kan de overheid die rol niet volledig vervullen, denk aan de ongekende
gevolgen van terrorisme, klimaatverandering, etc. We leven in een risicosamenleving waarin de
verantwoordelijkheid voor veiligheid diffuus is.
Burgers maken zich zorgen over de ontwikkeling van veiligheid in de samenleving. Om hiervan een
goed begrip te krijgen helpt het om een maatschappelijke context te schetsen waarin we
veiligheidsgevoelens kunnen plaatsen: een weergave hoe veiligheid in de samenleving cultureel en
sociaal kan worden geduid:
1. Risicosamenleving
Risicomaatschappijen zijn die samenlevingen die worden geconfronteerd met de uitdagingen als
gevolg van de zelf gecreëerde mogelijkheid om alles op aarde te vernietigen (zoals technologie). Het
2
,gevolg is dat een grote mate van zekerheid gepaard gaat met grote, veelal onzichtbare risico’s. er is
sprake van een veiligheidsparadox. Door de succesvolle modernisering zijn de materiële noden
afgenomen, maar zijn de potentiële bedreigingen juist toegenomen. De burger wil niet langer met
onveiligheid leven en eist van de overheid meer veiligheidszorg. De overheid belooft dit, hoewel zij
dit natuurlijk niet kunnen waarmaken gelet op de enorme hoeveelheid vraagstukken in de
veiligheidszorg.
2. Vloeibare samenleving
Oude zekerheden verdwijnen zonder dat er nieuwe voor in de plaats komen. De vloeibare
samenleving leidt tot onthechting, ontwijking, vluchtgedrag en hopeloze jacht op identiteit. De
sociale context is minder gestructureerd, minder hiërarchisch en minder vanzelfsprekend. Het is te
beschrijven als een cultuur die mensen ontvankelijk maakt voor normoverschrijdingen en/of angst
daarvoor. We leven daarmee in een protocriminele cultuur. Dit wordt gekenmerkt door radicale
individualisering wat zorgt voor onaangepast gedrag, een verlangen naar zekerheid waardoor
gemankeerde gemeenschapsvormen ontstaan die in zichzelf een bedreiging kunnen vormen van de
sociale orde, en een hoog tempo van culturele verandering dat het gevaar van uitsluiting verhoogt.
3. Emotiesamenleving
Als we kijken naar de emoties in de maatschappij dan blijkt dat percepties en belevingen in de
huidige samenleving veel belangrijker zijn dan ooit eerder. Als mensen denken dat het openbaar
vervoer onveilig is, dan zullen zij daarnaar handelen en het openbaar vervoer bij voorkeur vermijden.
Hoe terecht of onterecht ook.
4. Non-sociale samenleving
Een van de oorzaken van sociale onveiligheid is de relatief hoge criminaliteit. Maar ook
maatschappelijke ontwikkelingen zijn belangrijk. Mensen kunnen zich onbehaaglijk voelen door een
gebrek aan sociale cohesie in de woonbuurt, vergrijzing, multiculturalisme in bepaalde wijken, etc.
Ook de ‘ontbedding’ van het sociale leven (dat niet langer is ingebed is in een vaste, nabije omgeving)
en de veranderde sociale banden tussen burgers en binnen groepen speelt een rol. Gevoelens van
onbehagen en onveiligheid worden daarnaast versterkt doordat mensen onvoldoende vertrouwen
hebben in instituties die hun veiligheid moeten waarborgen. De afnemende sociale cohesie heeft
nadelige sociale gevolgen, zoals anonimiteit, vervreemding, onveiligheid, criminaliteit en afnemend
welzijn. Uiteindelijk zal dit ertoe leiden dat het bestuur zijn handelen steeds moeilijker kan
legitimeren omdat het ‘losgezonken’ raakt van de burgers. Het resultaat is en slechter
functionerende democratie.
5. Multiculturele samenleving
Jarenlang werd de multiculturele samenleving beschouwd als beleidsdoelstelling, als na te streven
eindstation. Maar de kloof tussen groepen burgers onderling lijkt alleen maar groter te zijn
geworden. En het gaat zelfs zo ver dat multiculturaliteit en integratieproblematiek gekoppeld worden
aan leefbaarheid en veiligheid.
3
, Artikel Boutellier:
Veiligheid als dominant maatschappelijk thema
Criminaliteit en onveiligheid hebben aan het begin van de 21 e eeuw geleid tot grote bezorgdheid,
zowel van burgers als van de overheid. Dat veiligheid zo’n belangrijk sociaal thema zou kunnen
worden was onverwacht en onverhoopt. Er zijn minstens 3 redenen waarom dat het geval is: de
toename van criminaliteit vormt de concrete aanleiding, de positie van de staat bepaalt de hoge
inzet en de culturele veranderingen vormen de oorzaak.
1. Er is weinig twijfel mogelijk over dat het criminaliteitsprobleem groter is geworden, zowel in
kwantitatieve als kwalitatieve zin.
2. Door de pendelbeweging tussen het veranderde criminaliteitsbeeld en de media-aandacht
ervoor is criminaliteit uitgegroeid tot een politiek probleem. Hierbij is de legitimiteit van de
overheid direct in het geding, want burgers zijn slechts bereid zich te schikken naar de wet
onder de voorwaarde dat deze hun veiligheid weet te garanderen. Wanneer de bevolking
twijfelt aan de bescherming, stelt zij in feite de legitimiteit van de staatsmacht ter discussie.
3. Gedurende de ontwikkeling van de verzorgingsstaat kon de veiligheidsgarantie worden
opgevat als een nevenproduct van andere overheidsvoorzieningen. De ontzuiling,
individualisering en migratie leidden echter tot een drastische verandering van het culturele
landschap.
Een vitalistische cultuur
We moeten veiligheid ook in culturele zin begrijpen. De veiligheidsbehoefte doet zich voor binnen
een context van een ongekende vrijheidsbeleving. Deze kan worden getypeerd in termen van
vitalisme. Vitaliteit vormt een gemene deler voor tal van fenomenen die kenmerkend zijn voor de
hedendaagse samenleving, zoals de dominantie van de markt met haar nadruk op ondernemerszin,
risiconeming en concurrentie. Deze mentale veranderingen kunnen aan de hand van 5 thema’s
worden beschreven:
1. Individualisering: individuen zijn steeds minder afhankelijk van anderen en hebben
toenemende behoefte aan keuzevrijheid en zelfsturing. Naarmate de ruimte voor eigen
beslissingen groter wordt, neemt de kans op normoverschrijding toe.
2. Informalisering: de afnemende invloed van instituties op de organisatie van onze
samenleving en bij de inrichting van het eigen leven.
3. Informatisering: de steeds verdergaande technologie (continu bereikbaar zijn, computers,
etc.) hebben consequenties voor de omgangsvormen tussen mensen. Een tweede
consequentie is dat het internet een permanent beschikbaar, anoniem en amoreel decor
biedt bij de vormgeving van het individuele levensproject.
4. Internationalisering: de nationale politiek is steeds minder het centrum van de macht.
Bovendien leidde de internationalisering tot migratiebewegingen met integratieproblemen.
Dit heeft consequenties voor de natiestaat en het gevoel van verbondenheid daarmee.
5. Intensivering: de grote dynamiek van de samenleving; we willen steeds maar hoger, harder
en sneller. Dit leidt tot een zekere uitbundigheid en onbegrensdheid waarmee het eigen
levensproject wordt vormgegeven. De individuele beleving vormt een belangrijk criterium
voor het gedrag. Deze ontwikkeling kan worden begrepen in negatieve termen zoals
narcisme of egoïsme, maar beter kan het begrip vitalisme worden gebruikt. De investering
van het samenleven genereert zowel normoverschrijding als geïntensiveerde
vrijheidsbeleving.
4
