Inleiding forensische psychiatrie &
psychologie
Aantekeningen van het voorbereidend college en college 1 tm 12
Voorbereidend college: Strafrecht voor Niet-Juristen
e.e.nauta@uu.nl
4 onderwerpen:
1. Het strafrecht
2. Het strafproces
3. De beslissing van de strafrechter
4. Tenuitvoerlegging van straffen en maatregelen
Het Strafrecht
De Nederlandse rechtsorde
Publiekrecht: overheid oefent macht uit (Staats- en bestuursrecht & strafrecht)
vs.
Privaatrecht: tussen burgers onderling / tussen burgers en bedrijven / tussen burger en overheid
In Nederland: civil law met wetboeken
Het strafrecht onder te delen in materiele strafrecht en formele recht.
Materiële strafrecht: welk gedrag is strafbaar, onder welke voorwaarden, welke straffen zijn er?
- Wetboek van Strafrecht
- Bijzondere wetten (bijv. Opiumwet)
Formeel strafrecht: regels voor opsporing, vervolging en berechting
- Wetboek van Strafvordering
- Bijzondere strafwetten
Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens: hierin staan alle hele fundamentele rechten.
(Verbod op foltering, Recht op vrijheid, Recht op eerlijk proces)
Het Nederlandse strafrecht: beginselen
- Vervolgingsmonopolie OM (geen eigenrichting, niet voor eigen rechter spelen)
- Legaliteitsbeginsel (geen straf zonder wet, formele: opsporing mag niet plaatsvinden anders
dan door de wet voorzien, politie mag tijdens opsporing geen dingen doen die niet in de wet
staan)
- Onschuldpresumptie (onschuldig tot tegendeel bewezen)
- Nemo Tenetur (je hoeft niet mee te werken aan je eigen veroordeling, zwijgrecht bijv.)
- Recht op eerlijk proces (bijv. recht op een tolk)
- Subsidiariteit (het meest geschikte middel kiezen)
, - Proportionaliteit (geen grotere inbreuk toegestaan dan nodig)
Het strafproces
Verschillende fases:
- Opsporing (voorbereidend onderzoek)
o Onderzoek naar strafbaar feit (bijv. na aangifte)
o Onder leiding van de officier van justitie
o Belangrijke rol rechter-commissaris
o Een verdachte komt in beeld
- Vervolging (dagvaarding of einde vervolging, door: seponeren/transactie/strafbeschikking)
o Opportuniteitsbeginsel: OM hoeft niet te vervolgen, kan ook geseponeerd worden.
o Transactie (betalen van geldsom, ofwel ‘boete’, waardoor strafvervolging voorkomen
kan worden)
o Strafbeschikking (het OM kan voor veel voorkomende strafbare feiten zelf een straf
opleggen)
o Art. 12 Sv (strafvordering, wanneer gekozen is om niet te vervolgen kan d.m.v. Art.
12 toch besloten worden te vervolgen)
o Dagvaarding > verdachte voor de rechter brengen
- Onderzoek ter terechtzitting
o Kan zijn voor een enkelvoudige of meervoudige kamer (1 of 3 rechters)
o Te woord komen:
Advocaat, verdachte, getuigen, deskundigen, slachtoffers/nabestaanden
- Na zitting: Beraadslaging en uitspraak
o Geheim van de raadkamer (rechters mogen niet aan buitenwereld vertellen wat ze
hebben besproken)
o De rechter(s) moet(en) een beslissing nemen!
o Moet binnen een redelijke termijn
o Wanneer verdachte of OvJ van mening is dat er sprake is van verkeerde uitspraak >
Hoger Beroep
- Tenuitvoerlegging:
o Gevangenis / taakstraf / boete
De rechtsmiddelen:
- Eerste aanleg: de Rechtbank
- Hoger beroep: het Gerechtshof
- Cassatie: de Hoge Raad: Alleen rechtsvragen, meestal geen zitting
De beslissing van de strafrechter
Het beslisschema van de rechter:
- Formele vragen (proces)
o Is de dagvaarding geldig?
o Is de rechter bevoegd? (is het wel de juiste rechtbank voor de zaak)
, o Is de OvJ ontvankelijk? (mag hij de zaak wel aanbrengen, niet als bijv. de verdachte is
overleden)
o Zijn er redenen om de vervolging te schorsen? (te ziek fysiek of mentaal om bij de
rechtszaak te zijn)
- Materiële vragen (inhoudelijk)
o Is het feit bewezen?
Wat is een strafbaar feit?
Opbouw van een strafbaar feit
o Een menselijke gedraging (geen dieren en geen gedachten)
o Die voldoet aan een wettelijke delictsomschrijving (soms
kwestie van interpretatie)
o Die wederrechtelijk is (tegen het recht, en tegen de gedachte
van het recht)
o Die verwijtbaar is
Opzet en schuld = subjectieve bestanddelen
o Opzet = willens en wetens handelen (voorwaardelijk opzet =
bewust de aanmerkelijke kans aanvaarden)
o Schuld (culpa in latijn) = verwijtbare aanmerkelijke
onvoorzichtigheid
o Verschil opzet en schuld= opzet is bewust de aanmerkelijke
kans aanvaarden, bij schuld is de verdachte zich daar niet
van bewust geweest, maar wel te onvoorzichtig geweest
Poging en voorbereiding (beide strafbaar)
o Poging = het begin van de uitvoering van een misdrijf
o Voorbereiding = de voorbereiding van een misdrijf
Strafrechtelijke causaliteit
o Is het feit strafbaar? Is er sprake van een rechtvaardigingsgrond?
(rechtvaardigheidsgrond = iemand heeft het wel gedaan, maar dat was in de
omstandigheden van het geval gerechtvaardigd)
Noodweer (proportionele verdediging)
Overmacht als noodtoestand (iemand wordt door omstandigheden
gedwongen)
Bevoegd gegeven ambtelijk bevel (iemand handelt naar ambtelijk beval)
Wettelijk voorschrift
Ontbreken materiële wederrechtelijkheid (In Jip en Janneke-taal: wanneer
het feit wordt gepleegd om iets goeds te doen. Bijv. veearts die gezonde
koeien bewust infecteert met virus zodat ze antistoffen ontwikkelen)
Rechtvaardigingsgrond = ontslag van alle rechtsvervolging
Geen rechtvaardigingsgrond = volgende vraag
o Is de dader strafbaar (schulduitsluitingsgrond = iemand heeft het wel gedaan, maar
dat kan diegene niet worden verweten. De dader is niet strafbaar)
Noodweerexces (doorschieten in noodweer)
Psychische overmacht (emotie)
Onbevoegd ambtelijk bevel
Ontoerekeningsvatbaarheid (psychische stoornis)
, Afwezigheid van alle schuld
Schulduitsluitingsgrond = ontslag van alle rechtsvervolging
Geen schulduitsluitingsgrond = volgende vraag
o Wat is de beste straf of maatregel? (binnen wettelijke mogelijkheden)
Straffen: (gevangenisstraf / taakstraf / geldboete)
Gelden ter vergelding, afschrikking en beveiliging
Straf moet meestal in verhouding staan tot de ernst van het delict en
de schuld van de dader
Geen straf zonder schuld
Maatregelen: (TBS / LSD / GVM )
Gelden ter beveiliging
Gedragsbeïnvloeding
Mogelijk onbepaalde duur: geen proportionaliteit
Onafhankelijk van de schuld van de dader
Meeste straffen en maatregelen kunnen naast elkaar worden opgelegd
Maximale gevangenisstraf is 30 jaar (kan ook levenslang, levenslang =
levenslang met kans op vrijlating)
Tbs: stoornis vereist, onbepaalde duur, ook mogelijk naast lange
gevangenisstraf
Belangrijk verschil tussen vrijspraak en ontslag van alle rechtsvervolging:
Vrijspraak = de verdachte heeft het niet gedaan
Ontslag van alle rechtsvervolging = verdachte heeft het wel gedaan maar wordt niet veroordeeld
- Tenuitvoerlegging van straffen en maatregelen
o Waar?
Gevangenis, inrichting voor stelselmatige daders (maatregel), justitiële
jeugdinrichting, forensisch psychiatrisch centrum (tbs-kliniek), maar ook:
penitentiaire psychiatrische centra (PPCs)
o Wie houdt er toezicht?
Ministerie van Justitie en Veiligheid, Raad voor de Strafrechtstoepassing &
Jeugdbescherming, Inspectie voor de Geestelijke gezondheidszorg,
Committee for the Prevention of Torture (CPT)
Hoorcollege 1: Introductie in de forensische
gedragskunde – algemene inleiding
Wat is forensische psychiatrie? Grensvlak tussen psychiatrie & recht.
(zaak Breivik) Van belang of denkbeelden gedeeld worden met anderen, of dat het een individueel
idee is. Het criterium voor ontoerekeningsvatbaarheid in Noorwegen was op dat moment:
psychotisch moeten zijn.
