Ontwikkelings-
Psychologie
PB 0112
,Hoofdstuk 1: Een inleiding in de ontwikkeling van een kind
1.1 Een oriëntatie op de ontwikkelingspsychologie
Ontwikkelingspsychologie is de wetenschappelijke studie naar groei, verandering en stabiliteit bij mensen met een
accent op de jaren tot de volwassenheid.
1.1.1 De reikwijdte van het vakgebied
Thematische gebieden binnen de ontwikkelingspsychologie
Fysieke ontwikkeling => de relatie tussen ons gedrag en onze fysieke opbouw, de behoefte aan slaap en voeding valt
hier ook onder.
Cognitieve ontwikkeling => heeft betrekking op intellectuele vermogens, zoals denken, leren en probleem oplossing.
Sociaal-emotionele ontwikkeling => sociale relaties, interacties met anderen en omgaan met emoties.
Persoonlijkheidsontwikkeling => duurzame gedragingen en eigenschappen die de persoon onderscheiden.
Leeftijdsgroepen en individuele verschillen
Hier wordt onderscheidt gemaakt tussen de prenatale periode, babytijd (tot 2 jaar), peuter en kleutertijd (2 tot 6 jaar),
schooltijd (6 tot 12 jaar), adolescentie (12 tot 20 jaar).
1.1.2 Invloeden op de ontwikkeling: ontwikkelen in een sociale wereld
Een Cohort is een groep mensen die rond dezelfde tijd op dezelfde plek zijn geboren. Daarnaast zijn nog veel andere
factoren die ontwikkeling bepalen, hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen normatieve en niet-normatieve
gebeurtenissen. Normatieve gebeurtenissen voltrekken zich voor de meeste mensen op dezelfde manier, zoals
historisch bepaalde invloeden, leeftijdsgebonden invloeden en sociaal-culturele invloeden. Niet normatieve
gebeurtenissen zijn speci ek voor de persoon.
1.2 Kinderen: verleden, heden en toekomst
1.2.3 Vraagstukken bij de thema’s van de ontwikkelingspsychologie
Continue veranderingen vs discontinue veranderingen
Bij continue veranderingen gaat het om kwantitatieve veranderingen, een kind leest steeds sneller of wordt
steeds langer, de processen hierachter blijven hetzelfde. Bij discontinue veranderingen vindt de
verandering plaats in stadia die kwalitatief verschillen.
Kritieke en gevoelige perioden: de invloed van de omgeving
Een kritieke periode is een periode in de ontwikkeling waar een speci eke gebeurtenis de grootse en soms
onomkeerbare gevolgen heeft. Inmiddels blijkt bij veel processen een zekere mate van plasticiteit sprake
te zijn, daarom spreekt men nu liever van een gevoelige periode.
Levensloopmodel vs focus op speci eke perioden
Vroeger lag de focus op speci eke perioden tegenwoorden wordt de hele levensloop van belang geacht,
dit legt de nadruk op doorgaande groei en veranderingen.
De relatieve invloed van nature en nurture op de ontwikkeling
Het nature nurture debat neemt een belangrijke plaats in in de ontwikkelingspsychologie. Maturatie is het
geleidelijk ontvouwen van genetische informatie, onderdeel van nature dus.
Gevolgen voor opvoeding en sociaal beleid
Dit debat kan grote gevolgen hebben voor sociaal beleid.
Hoofdstuk 2: Theoretische perspectieven en onderzoek
2.1 Perspectieven bij het kijken naar kinderen
Een theorie biedt een raamwerk om relaties tussen op het oog ongeordende reeks feiten of principes te begrijpen.
2.1.1 Het psychodynamisch perspectief: focus op innerlijke krachten
Psychodynamisch perspectief, gedrag wordt bepaald door innerlijke krachten gevormd in de kindertijd waarover men
weinig bewustzijn of controle heeft.
De psychoanalytische theorie van Freud
De psychoanalytische theorie gaat ervan uit dat onbewuste krachten bepalend zijn voor het gedrag en de
persoonlijkheid. Freud maakt hier onderscheidt tussen het id (genotsprincipe), ego (realiteitsprincipe) en superego.
Deze laatste wordt gevormd rond het 5e en 6e levensjaar.
fi fi fi fi
,De psychoseksuele ontwikkeling verloopt in fases; oraal, anaal, fallisch, latent en genitaal. Van xatie is sprake als er
tijdens de ontwikkeling iets misgaat waardoor gedrag in een eerdere ontwikkelingsfase blijft steken.
De psychosociale theorie van Erikson
Hierbij ligt de nadruk bij sociale interacties met anderen. Psychosociale ontwikkeling omvat de veranderingen in
interacties met anderen en hoe we aankijken tegen het gedrag van anderen en onszelf als leden van de
maatschappij. Deze theorie omschrijft acht verschillende stadia met bijbehorende con icten die (deels) opgelost
moet worden om verder te groeien.
Meningen over het psychodynamisch perspectief
Freuds beschrijving van het onderbewuste is nog steeds van invloed, andere delen van zijn theorie zijn echter in
twijfel getrokken. Eriksons notie dat je je gehele leven blijft ontwikkelen krijgt veel steun echter is deze theorie net als
die van Freud seksistisch.
2.1.2 Het behavioristisch perspectief: focus op waarneembaar gedrag
Het behavioristisch perspectief stelt dat je moet kijken naar waarneembaar gedrag en externe stimuli om de
ontwikkeling van het individu te begrijpen. Ook ziet men de ontwikkeling als kwantitatief, niet kwalitatief.
Behavioristen spreken vaak over stimulus-respons-leren, vormen van leren die je kunt beschrijven in termen van
stimuli en responsen zoals klassieke en operante conditionering.
Klassieke conditionering
Van klassieke conditionering is sprake wanneer een organisme leert reageren op een neutrale stimulus die normaal
dat type respons niet uitlokt.
Operante conditionering
Ontwikkeld door B.F. Skinner, operante conditionering stelt dat je gedrag in meer of mindere mate laat zien
afhankelijk van de consequenties; reinforcements. De principes hiervan vormen de basis van gedragsmodi catie.
De sociaal-cognitieve leertheorie: leren door te imiteren
Sociaal-cognitieve leertheorie van Bandura legt de nadruk op leren door gedrag van anderen te observeren en na te
doen. Dit gaat in vier stappen: Aandacht, Retentie, Reproductie en Motivatie. Straf en beloning speelt hier geen rol. In
deze theorie is zowel de behavioristische als het cognitieve perspectief te herkennen.
Meningen over het behavioristische perspectief
De geest is een ‘black box’ en daarom geen onderwerp van studie. Modeling heeft recent meer aandacht gekregen
door het ontstaan van social media.
2.1.3 Het cognitief perspectief: kijken naar de oorsprong van ons begrip
Het cognitief perspectief richt zich op processen waardoor mensen de wereld leren kennen, begrijpen en
overdenken.
De cognitieve ontwikkelingstheorie van Piaget
Mensen lopen een vast stadia van ontwikkeling door waar ook de kwaliteit van verwerking veranderd. Volgens Piaget
bestaat het menselijk denken uit schema’s die steeds ver jnder worden.
Twee basisprincipes verklaren de adaptatie van kinderen; assimilatie (een nieuwe ervaring interpreteren aan de hand
van het huidige cognitieve ontwikkelingsstadium en denkwijze) en accommodatie (bestaande manieren van denken
en doen veranderen als reactie op nieuwe stimuli).
Meningen over Piagets theorie
De meest belangrijke kritiek op deze theorie is dat ontwikkeling niet in afgebakende stadia voltrekt, dit komt naar
voren in de informatieverwerkingstheorie.
Informatieverwerkingstheorie
De informatieverwerkingstheorie probeert te achterhalen hoe mensen informatie opslaan coderen en terughalen.
Hierin wordt de vergelijking gemaakt met de werking van computers, verandering in ontwikkeling zijn meer
kwantitatief van aard. De zogenaamde neo-piagetiaanse theorieën stellen dat cognitie uit verschillende afzonderlijke
vaardigheden bestaat.
Cognitieve neurowetenschap
De cognitieve neurowetenschap richt zich op de invloed van hersenprocessen op cognitieve activiteit. Het
concentreert zich speci ek op de neurologische activiteit die ten grondslag licht aan het denken en doen.
fi fi fl fi fi
, Meningen over de cognitieve neurowetenschap
De kritiek is dat de neurowetenschap beter is in het beschrijven van problematiek dan het verklaren ervan.
2.1.4 Het systemisch perspectief: brede visies op ontwikkeling
Systemisch perspectief, kijkt naar relaties tussen individuen en de fysieke, cognitieve, persoonlijkheid en sociale
wereld.
Bio-ecologisch model van Bronfenbrenner
Het bio-ecologisch model gaat uit van vijfomgevingsniveaus;
Microsysteem - dagelijkse directe omgeving zoals thuis, ouders vrienden en leraren.
Mesosysteem - zorgt voor connecties tussen de onderdelen van het microsysteem.
Exosysyteem - algemenere invloeden zoals gemeenten, scholen en plaatselijke media.
Macrosysteem - overkoepelende culturele invloeden, zoals de overheid en de maatschappij.
Chronosysteem - ligt ten grondslag aan de andere systemen. Omvat de invloed van het verstrijken van de tijd
inclusief historische gebeurtenissen zoals 9/11 en veranderingen zoals dat vrouwen nu meer werken.
Dit model benadrukt de samenhang tussen de invloeden op de ontwikkeling en daarnaast het belang van de
algemene culturele factoren.
Meningen over het bio-ecologische model
Volgens critici is de rol van de biologische factoren onderbelicht.
De sociaal-culturele theorie van Vygotsky
De sociaal-culturele theorie ziet de cognitieve ontwikkeling als resultaat van sociale interacties tussen mensen. We
leren door probleemoplossende interacties met volwassenen en andere kinderen. Het gaat hier volgens deze theorie
om een wederzijdse transactie. Sca olding beschrijft het proces waarbij kinderen hulp krijgen als ze iets proberen te
doen wat net boven hun niveau ligt.
Meningen over Vygotsky’s theorie
Het gedachtegoed wint aan populariteit. Echter ontbreekt het ook hier aan biologische factoren en is de theorie lastig
te toetsen.
Andere systeemgerichte benaderingen
De contextuele systeemgerichte stroming benadrukt intergenerationele invloeden en geven en nemen, de
cybernetische systeemgerichte stroming het evenwicht in systemen zoals gezinnen, de strategische systeemgerichte
stroming kijkt naar wat welke e ect geeft in een systeem, de structurele systeemgericht stroming kijkt naar de
structuur van het systeem.
Community psychology kijkt naar alle omgevingsinvloeden en integreert deze.
2.1.5 Het evolutionair perspectief: wat onze voorouders bijdragen aan ons gedrag
Evolutionair perspectief heeft een biologische invalshoek en kijkt naar genetisch erfelijk gedrag. Het leunt zwaar op
de ethologie, deze wetenschap kijkt naar biologische kenmerken van gedrag. Bekend is het werk van Konrad Lorenz
die pasgeboren ganzen bestudeerde.
Ook valt hieronder het snel groeiende gebied van de gedragsgenetica, dit bestudeerd de e ecten van erfelijkheid op
gedrag. Epigenetica valt hier ook onder.
Meningen over het evolutionair perspectief
Darwins evolutietheorie beschrijft genetische processen correct, echter is de evolutie moeilijk wetenschappelijk te
testen omdat het zich langzaam voltrekt.
2.1.6 Waarom ‘Welk perspectief is het juiste’ de verkeerde vraag is
Veel ontwikkelingsonderzoekers gebruiken meerdere perspectieven tegelijkertijd. In dit boek worden niet alle
perspectieven behandeld, zo is er bijvoorbeeld het humanistisch perspectief dat ontstond als reactie op het
behaviorisme. Ook de zelfdeterminatietheorie is niet onbelangrijk, deze gaat uit van drie basis behoeften die het
functioneren beïnvloeden; autonomie, verbondenheid en competentie.
2.2 De werkwijze van het wetenschappelijk onderzoek
2.2.1 Wetenschappelijk onderzoek in stappen
Emperisch-wetenschappelijke methoden toetsen vragen met behulp van zorgvuldig gecontroleerde technieken en
systematische dataverzameling gebaseerd op objectieve waarnemingen. Hierin zijn vijf stappen te onderscheiden;
ff ff ff
