Inhoud
Samenvatting kennislijn .......................................................................................................................... 1
Ik maak drukte want ik ben een druktemaker Dehue ........................................................................ 1
Wie niet ziek is, is gezien. Devish. ....................................................................................................... 5
Boekje normaliteit en andere afwijkingen .......................................................................................... 7
Powerpoint les 1 .................................................................................................................................. 8
Powerpoint les 2 .................................................................................................................................. 9
Powerpoint les 3 ................................................................................................................................ 10
Powerpoint les 4................................................................................................................................ 10
Powerpoint les 5 ................................................................................................................................ 11
Samenvatting Verdiepingslijn ................................................................................................................ 11
Kansrijk en gezond opvoeden actieprogramma................................................................................ 11
Social Media ...................................................................................................................................... 16
Taal- en spraakontwikkeling, meertaligheid en geletterdheid ......................................................... 20
Kwetsbaar ouderschap ...................................................................................................................... 20
PBS 5 .................................................................................................................................................. 26
Gezonde ontwikkeling 0-18/23 jaar .................................................................................................. 30
Samenvatting Trainingslijn .................................................................................................................... 31
Hoofdstuk 1 Bestaat het gezin .......................................................................................................... 31
Hoofdstuk 2 Een systemische bril ..................................................................................................... 33
Hoofdstuk 3 Hulpverlenen een persoonlijk vlak ............................................................................... 37
Hoofdstuk 6 in kaart brengen............................................................................................................ 38
Hoofdstuk 7 De positionering van de hulpverlener .......................................................................... 41
Powerpoint 2: .................................................................................................................................... 43
Hoofdstuk 9 Individuele kwetsbaarheid in context .......................................................................... 44
Hoofdstuk 11 De systemische hulpverlener in actie ......................................................................... 47
Samenvatting kennislijn
Ik maak drukte want ik ben een druktemaker Dehue
Doordat de definitie van een psychische stoornis steeds verder wordt opgerekt lijden steeds meer
mensen aan deze ‘stoornis’, terwijl ze eigenlijk nergens last van hebben. Zo ontstaat een
maatschappij waarin mensen zichzelf als hun eigen voornaamste project gaan zien.
1
,Dat is de gewoonte om over psychische stoornissen te praten alsof ze los bestaan van de
gedragingen waarin ze 'tot uitdrukking komen’. De algemene neiging dit te doen is de spil van het
complexe maatschappelijke proces waardoor steeds meer mensen een psychiatrische diagnose
krijgen.
Wanneer heeft iemand ADHD? Welke definitie geven wij aan het woord ADHD?
Het is onwaarschijnlijk dat Vaknin zich in de scanner hield aan de opdracht om afwisselend positieve
of negatieve emoties op te roepen. De kans is ook groot dat hij zijn antwoorden op de PCL in de door
hem gewenste richting boog. Maar dat is niet de voornaamste reden om Vaknins diagnose met een
korrel zout te nemen. Laten we uitgaan van een proefpersoon die zich wel aan de regels houdt. Zou
met deze tests dan hard bewijs te leveren zijn van psychopathie? Weinig emoties bij het ophalen van
herinneringen is een vergaande abstractie van wat doorgaat voor psychopathie. Er zijn nu eenmaal
mensen die gevoelens niet sterk herbeleven, zeker niet als dat moet in een testsituatie. Zij zullen niet
allemaal koudbloedige monsters zijn. (Wanneer ben je een psychopaat... je kunt de testen vervalsen
door aan andere dingen te denken bij de test, of vragenlijsten in de goede richting te beantwoorden)
De Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM) bepaalt in dit vakgebied welke
diagnosen kunnen worden gesteld. Het handboek definieert ruim 350 psychische stoornissen. Bij
deze stoornissen ontstaan echter gemakkelijk vergelijkbare mechanismen: ADHD en autisme
bijvoorbeeld worden in het dagelijkse taalgebruik al gauw op zichzelf staande ziekten die zich uiten
in bepaald gedrag, wat niet de bedoeling is van de samenstellers van de DSM.
Teams van deskundigen stelden de DSM samen en werken nu aan een volgende versie. Zij bepalen in
overleg welke emoties en gedragingen afwijkend moeten heten en wat de benamingen ervoor
moeten zijn. Dat dient om orde te scheppen in de wanordelijke werkelijkheid van disruptieve
emoties en gedragingen. Het belangrijkste doel is om spraakverwarring in de geestelijke
gezondheidszorg tegen te gaan. In heden en verleden waarschuwden de samenstellers van de DSM
dan ook tegen het 'reïficeren’ (van iets een ding maken) van de psychiatrische ziektecategorieën.
Reïficeren is een filosofische term die 'tot ding maken’ betekent. De term verwijst naar de neiging
definities als dingen te zien die gevoelens en gedragingen produceren.
BIJV ADHD: Het gaat om een afkorting (beschrijving) van een beschrijvende term en niet om een
oorzaak van het beschreven gedrag. Iemand kan niet druk zijn DOOR zijn ADHD.
De samenstellers van vorige DSM-versies waarschuwden tegen deze manier van denken en dat doen
ook de initiatiefnemers van de komende vijfde versie. Ze doen dat vooral omdat er geen
neurobiologische correlaten voor de ziektenamen zijn vastgesteld. Zelfs over stoornissen waarvan
overduidelijk is dat ze biologisch verankerd moeten zijn (denk aan klassiek autisme of alzheimer) is
onbekend om welke neurobiologische afwijkingen het precies gaat.
In kringen van de DSM gaat men er vaak van uit dat reïficeren wel gerechtvaardigd zal zijn zodra er
een biologisch correlaat is vastgesteld. Maar wetenschapsfilosofen stellen dat reïficeren dan net zo
min verdedigbaar is. Eventuele toekomstige zekerheid over een biomarker (biologische indicator) zou
immers nog niet betekenen dat er een oorzaak is gevonden. De biomarker is zelf ook veroorzaakt en
kan het gevolg zijn van prenatale en postnatale omstandigheden of een samenstel daarvan.
Bovendien is een kenmerk met duidelijke biologische correlaten niet noodzakelijk een stoornis.
Of en wanneer dat stoornissen zijn zal altijd afhangen van menselijke besluitvorming. Het woord
'stoornis’ drukt uit dat we een kenmerk niet hoeven te aanvaarden, omdat het de betrokkene
2
,en/of zijn omgeving te veel schaadt. Daarover kan niet de biologie maar moet de samenleving
uitsluitsel geven.
Het woord 'stoornis’ drukt uit dat we vinden dat de gezondheidszorg er iets aan moet doen. Sinds
de jaren negentig zijn we dat van steeds meer kenmerken gaan vinden. Reïficeren is een cruciaal
onderdeel van dit medicaliseringsproces. (Andere gedragingen die we onaanvaardbaar vinden
worden opgelost door politie, onderwijs, maatschappelijk werk)
Terwijl diagnosen mensen rubriceren en daarmee identiek maken aan anderen ziet holistisch denken
geen ziekten maar individuen die ontregeld zijn. Elke zieke persoon is volgens dit model een uniek
samenstel van biologische en omgevingsfactoren die zowel veranderlijk zijn als in constante
interactie. Dat geldt ook voor bacteriële besmettingen: het kan niet die ene bacterie zijn die ons ziek
maakt, maar het is die bacterie gecombineerd met dit mens levend in deze situatie.
Emotionele en gedragsproblemen komen vanuit holistisch perspectief al helemaal voort uit een
patroon van onderling verbonden factoren dat voor iedereen weer anders is.
… laat zien dat de nadruk op diagnostiek de tussenstap naar reïficeren is. Het bespreekt vooral dat
psychiatrische classificaties de laatste jaren inderdaad actoren zijn geworden. Niet alleen kunnen ze
'zich uiten’ of 'toeslaan’ in metaforische zin, ze veranderden daadwerkelijk de relatie tussen de
behandelaar en de patiënt, evenals hun beider zelfbeeld. De DSM-classificaties duiken ook op in
allerlei andere maatschappelijke praktijken, van het verzekeringswezen tot de rechtspraak en het
onderwijs. Ze beïnvloeden de manier waarop mensen over zichzelf en anderen denken en hoe ze
omgaan met zichzelf en hun naasten.
HET HOLISME wint tegenwoordig weer aan kracht met de systeembiologie die complexe eenheden
bestudeert. We zien het eveneens terug in de noties van neuroplasticiteit en epigenetica die
onderlinge interactie van aanleg en omgeving impliceren. Maar het entiteitsmodel van psychische
problemen lijkt voorlopig niet aan populariteit te verliezen.
Wetenschapsbeoefenaren, zo luidt dit betoog dat internationaal rondgaat, 'ontdekten tot hun
verrassing’ dat autistische meisjes heel andere en veel minder symptomen vertonen dan autistische
jongens. De bijgeleverde verklaring is dat meisjes socialer zijn en zich beter aanpassen, wat hun
stoornis verhult. Merk op dat wetenschapsbeoefenaren zoiets niet kunnen hebben ontdekt, want
het gaat opnieuw om een verandering van de definitie. Tot voor kort konden sociale mensen met
aanpassingsvermogen per definitie niet autistisch zijn. Autisme is ook hier als zelfstandige entiteit
losgezongen van de criteria voor het gebruik van het woord en gaat als het ware aan die criteria
vooraf. Dergelijke teksten waarschuwen dat de meisjes en vrouwen met verborgen autisme de
broodnodige zorg ontberen.
Zo blijven er straks geen niet-autistische mensen meer over. Deze redeneerwijze valt bovendien niet
alleen in de lekenpers te vinden, maar evengoed in de gevestigde wetenschap.
Daaraan voegde het toe dat dit getal een onderschatting moet zijn, omdat 'de symptomen van ADHD
meer heterogeen en subtiel zijn bij volwassenen’. Opnieuw verandert zo een normatieve definitie in
een entiteit die mensen op allerlei manieren kan treffen. Deze onderzoekers bepleiten erkenning
van dit idee in de nieuwe DSM, zodanig dat de diagnose ADHD voor volwassenen kan worden gesteld
bij een grotere diversiteit aan problemen die ook geringer mogen zijn. Dit lijkt te gaan lukken, zodat
grote groepen volwassenen straks gelegitimeerd met ADHD kunnen worden gediagnosticeerd.
Waarom reïficeren? Pas met het diagnostische denken ontstond het entiteitsmodel van ziekte.
Rosenberg tekent ook aan dat dit een typisch westers model is. Hij schrijft de victorie ervan toe aan
3
, de bureaucratisering van de zorg samen met de ontwikkeling van medische technologie, die beide
de laatste tijd een groeispurt beleefden. Het is nodig mensen te rubriceren voor gestandaardiseerde
zorg en het testen van technologie, die overigens ook veel goeds brachten.
De filosofische vakliteratuur kent het woord 'biopower’ dat staat voor een gezondheidspolitiek die
zich ongemerkt en met de beste bedoelingen heeft verspreid. Vanaf het eind van de vorige eeuw
kreeg het idee de overhand dat de rol van overheden beperkt kan blijven als mensen zelf, op basis
van verschafte informatie, de juiste keuzen kunnen maken voor hun huidige en toekomstige
bestaan. We moeten volgens deze neoliberale politiek de oorzaak en de aanpak van problemen bij
onszelf zoeken en aan de slag gaan met onze gezondheid en die van onze kinderen. Dat kan
zonodig met hulp van deskundigen en medicijnen, maar gebeurt liefst met technieken als 'e-mental
health’ of zelfhulpmiddelen als vitaminen of sportschoolbezoek en vooral door veel
voorlichtingsmateriaal.
De term 'biopower’ staat, anders gezegd, voor regulering van de samenleving via de vrije keuze van
het individu dat zijn eigen belangen begrijpt en nastreeft. Het is een machtsuitoefening van mensen
onderling die elkaar voorhouden dat ze het lot in eigen hand moeten nemen, ook en vooral als dat
lot biologisch is.
Vanuit dit ideaal bezien is gezondheid geen kwestie meer van pech of geluk, maar van moraliteit en
verdienste. Wie niet aan zijn gezondheid werkt schaadt niet alleen zichzelf maar is de samenleving
tot last.
Reïficeren, is zo hardnekkig omdat het de borgpen is van dit ideaal. Trek die pen eruit en de
constructie valt uit elkaar. Alleen op voorwaarde dat we onwenselijke gevoelens en gedragingen als
stoornissen in onszelf lokaliseren, blijven we hard met dat zelf aan de gang. Doordat het niet meer
om definities gaat maar om entiteiten die ons treffen, verdwijnen bovendien maatschappelijke
oorzaken van neerslachtigheid, angst of onvermogen uit het zicht. Reïficeren suggereert dat zelfs de
geringste onvermogens een kwestie van inherente tekortkomingen zijn, zodat een maatschappij
ontstaat waarin mensen zichzelf en hun kinderen als hun eigen voornaamste project gaan zien.
Een samenleving kan de aanpak van leed en onvermogen ook zoeken in een zachtzinniger omgang
met elkaar. Neem de mensen die we in Nederland 'allochtonen’ noemen. De gezondheidszorg
signaleert bij hen veel onbehandelde 'angst- en stemmingsstoornissen’. Zouden we gewoon zeggen
dat immigranten vaak angstig en ongelukkig zijn, dan komen we eerder op de vraag of ze daar
misschien goede redenen voor hebben. Is het niet begrijpelijk dat ze zich ellendig voelen (of
opstandig als het om jongeren gaat) door een permanente negatieve pers en vijandige bejegening?
Voorlopig komt er niet meer maar juist minder acceptatie van menselijke diversiteit. Velen zeggen
elkaar nu na dat 'de multiculturele samenleving is mislukt’ en de 'verzorgingsstaat’ al helemaal. Het
onderlinge ongeduld neemt in rap tempo toe, zodat een psychiatrische diagnose vaak het enige
excuus en dus een opluchting is. Tegelijkertijd drukken forse bezuinigingen op de geestelijke
gezondheidszorg uit dat mensen meer aan zelfbehandeling moeten doen. Zo dreigt zich in
Nederland een samenleving te ontwikkelen naar het voorbeeld van Engeland en de VS: afbouw van
de zorg, maar zeker geen afname van het aantal mensen dat psychisch ziek heet te zijn.
Vragen uit les Artikel Dehue:
1. Wat is precies de cirkelredenering waarop Dehue wijst?
Cirkel redenering: net doen als je ergens een naam aan geeft en dat je dan een oorzaak hebt. Piet is
druk OMDAT hij adhd heeft. Dat kan dus niet.
4
