Verhalend verzet tegen sociale ongelijkheid: inleiding sociaal lijden
We maken kennis met het idee van sociaal lijden van de Franse socioloog Pierre Bourdieu.
Kenmerkend aan Bourdieu is dat hij niet enkel de sociale werkelijkheid wil begrijpen en
verklaren, maar ook onze manier van denken en kijken wil veranderen. In zijn boek La
misère du monde heeft hij mensen gevraagd naar ervaringen in de huidige samenleving. Dit
heeft Bourdieu gepresenteerd als vormen van ‘sociaal lijden’, samen met collega’s,
waaronder Abdelmalek Sayad, auteur van The suffering of the immigrant, en die behandeld
is in het artikel De gekleurde werkelijkheid. We lezen in deze module de roman Ze hebben
mijn vader vermoord om sociaal lijden te begrijpen wat sociaal lijden is en hoe politiek beleid
ongelijke uitwerkingen kan hebben. De schrijver Édouard Louis laat op indringende wijze
zien hoe ingrijpend politieke keuzes zijn voor mensen die in sociale uitsluiting ervaren
Sociaal lijden
Pierre Bourdieu laat in zijn boek La misere du monde zien wat de sociaal psychologische
gevolgen zijn van sociale uitsluiting voor groepen mensen. Hij heeft samen met een
onderzoekgroep de gevolgen opgetekend van sociaal lijden.
Hij laat zien dat onder de individuele verhalen van mensen maatschappelijke verhalen zitten
ofwel onder de biografie van een persoon zit een maatschappelijke structuur.
‘Het meest persoonlijke is tegelijkertijd het meest onpersoonlijke’
Bij het sociaal lijden gaat het niet om het grote lijden (armoede, hongersnood etc) maar het
gaat om andere vormen van lijden. Alledaags lijden, het kleine lijden.
Het grote lijden is naar de achtergrond verdwenen.
Het positioneel lijden lijden ten opzichte van de ander in de samenleving vormen van
ongelijkheid die gevoelens van overbodigheid, mislukking, wrok en ressentiment in de hand
werken.
Economische en materiele tekorten en gedeeld ervaringen met processen van ongelijkheid,
sociale daling, stigmatisering en uitsluiting vaak wordt het van generatie op generatie
doorgegeven en gaan mensen hun positie als natuurlijk beschouwen.
Sociaal lijden kun je bestuderen in de werkplaats, de buurt, de school etc.
Als je iets te weten wil komen over sociaal lijden moet je volgens Bourdieu in gesprek met de
mensen zelf Maar hoe kun je in gesprek komen met mensen over hun sociaal lijden?
Sociaal kapitaal
Putnam
Hij is niet de uitvinder van het sociaal kapitaal maar het begrip is wel hoofdzakelijk via zijn
werk in het sociaal werk terecht gekomen.
Drie soorten sociaal kapitaal
Sociaal kapitaal is volgens Putnam een belangrijk aspect van de kwaliteit van onze
samenleving. Het gaat daarbij om elementen zoals sociale netwerken, betrokkenheid op
elkaar en de samenleving, normen en vertrouwen.
Bonding Het behoren tot een groep, het hebben van sociale contacten
Bridging Het hebben van sociale contacten met andere groepen (autochtoon en
allochtonen)
, Linking Het meedoen aan de samenleving, participatie
Sociaal kapitaal is belangrijk volgen Putnam, niet alleen als doel op zich, maar ook omdat
het bijdraagt aan meer veiligheid, een betere gezondheid en meer zorgzaamheid
Bourdieu
Kijkt naar de verhoudingen binnen de samenleving en richt zich op geprivilieerden sociale
klassen.
Maakt onderscheid tussen sociaal, economisch en cultureel kapitaal
Economisch kapitaal bezit van geld (inkomen uit arbeid of investeringen), erfenis,
aandelen, vastgoed, materiële dingen zoals een auto, elektronica
Sociaal kapitaal Sociaal kapitaal bestaat uit het kunnen terugvallen op relaties met gezin,
familie, vrienden, kennissen, collega’s, … Kortom het uitbouwen van een sterk netwerk van
mensen rondom je. Hoe beter je band met mensen en hoe meer mensen waarop je kan
terugvallen, des te sterker is je netwerk.
Cultureel kapitaal Opleiding, kennis, inzicht en vaardigheden. Het houdt verband met het
bezit van diploma’s en boeken, het bezoeken van concerten, musea, …, of het beoefenen
van allerhande vormen van kunst of wetenschap.
De maatschappij bevat een aantal overlappende velden: arbeid, onderwijs, wetenschap,
politiek, kunst en vrije tijd.
Binnen de velden is een constante macht machtsstrijd gaande tussen de medespelers om
schaarse middelen. Om in een veld macht te verwerven hebben mensen kapitaal nodig.
In elke veld ontwikkelen mensen onbewust een bepaalde Habitus een manier van
waarnemen, denken en handelen waarmee mensen zich kunnen handhaven en verder
ontwikkelen.
Iedereen zet hun sociaal – economisch en cultureel kapitaal in om hun positie op een van die
overlappende gebieden te versterken.
Het resultaat van de strijd om verschillende vormen van kapitaal is “sociale” ongelijkheid en
daarmee het ontstaan van “sociale” klassen. Dit zijn de lage klasse, middenklasse en de
hoge of dominante klasse
Bourdieu:
theorie over de kapitalen
Sociaal kapitaal de relaties en netwerken die mensen hebben die hun in staat
stellen macht en invloed uit te oefenen in de samenleving
Cultureel kapitaal de beheersing van culturele competenties in. Culturele
competenties die eigen zijn aan hogere sociale posities. Het zijn de schoolse kennis,
houdingen, opvattingen en smaak die kenmerkend zijn voor hoge sociale posities.
Economisch kapitaal de financiele middelen die mensen hebben om macht en
invloed te bereiken binnen een samenleving
Symbolisch kapitaal Krediet dat mensen opbouwen in de ogen van anderen
Linguïstisch kapitaal de beheersing van de taal van de dominante cultuur