Aantekeningen hoorcolleges internationaal privaatrecht
College 1 INTERNATIONAAL PRIVAATRECHT (IPR).
Wat is IPR?
Nationaal recht voor internationale (privaatrechtelijke) rechtsverhoudingen
geschreven. IPR = nationaal recht(!), maar er is vergaande internationalisering
(door EU-verordeningen en diverse verdragen). Nationaal recht geschreven voor
internationale situaties. Het lost conflicten op tussen verschillende rechtsstelsels
Er bestaat een tendens tot internationalisering (HCCH en EU)
IPR is een afsplitsing van burgerlijk recht en bestaat uit verschillende deelgebieden:
internationaal burgerlijk recht, internationaal handelsrecht en internationaal burgerlijk
procesrecht.
Materieel IPR = conflictenrecht of collisierecht (internationaal burgerlijk en
handelsrecht) welk recht is van toepassing op een bepaalde rechtsverhouding
Formeel IPR = internationaal burgerlijk procesrecht gaat over bevoegdheid van de
rechter, welke rechter is bevoegd om geschil te behandelen en ook over
tenuitvoerlegging van bepaalde akten.
Drie hoofdvragen van het IPR: 3 afzonderlijke vragen dus afzonderlijk beantwoorden
1. Welk recht is van toepassing op een internationale rechtsverhouding? (→
toepasselijk recht)
2. Is de Nederlandse rechter bevoegd om kennis te nemen van het geschil over een
internationale rechtsverhouding? (→ rechtsmacht) (Welke rechter is bevoegd om
kennis te nemen van het geschil over een internationale rechtsverhouding?)
Formele vraag, we kijken alleen of de Nederlandse rechter bevoegd is.
3. Kan een buitenlands vonnis in Nederland worden erkend en ten uitvoer gelegd? (→
erkenning en tenuitvoerlegging)
De vragen separaat beantwoorden, dat het Nederlands recht van toepassing is, wil niet
automatisch zeggen dat de Nederlandse rechter bevoegd is en vice versa.
Internationaliteit
Het IPR lost de conflicten tussen de verschillende rechtsstelsels die bij een casus zijn
betrokken
Het IPR is slecht bij internationale situaties van toepassing elke casus is internationaal
Wanneer is sprake van een internationale situatie? Hoe bepaal je de internationaliteit
- Woonplaats van partijen
- Nationaliteit van partijen
- Rechtsfeit in het buitenland
- Goed in het buitenland
- Beslissing van de buitenlandse rechter
Wat is een internationale rechtsverhouding: een casus waarbij meerdere rechtsstelsels zijn
verbonden. Internationaliteit casus → meerdere rechtstelsels kunnen van toepassing zijn.
- Werkwijze van het nationale recht: Casus → analyseren van de casus (b.v.
onrechtmatige daad) → toepassing van de desbetreffende bepaling (art. 6:162 BW)
, - Werkwijze van het IPR: Casus → analyseren van de casus (b.v. onrechtmatige daad)
→ conflictregel (art. 4 lid 1 Rome II): lex loci damni (= recht van het land waar de
schade zich voordoet) → toepasselijk nationaal recht → toepassing van de
desbetreffende bepaling
Zelfstandige regel van het IPR (art 32 ErfVo, art 431 lid 1 Rv) geeft de oplossing
Door middel van de conflictregel ga je kijken welk recht van toepassing is. De Lex loci
damni is een voorbeeld hiervan, namelijk het recht van het land waar de directe
schade zich voordoet. Bij een zelfstandige recht van het IPR wordt er niet verwezen
naar een zelfstandig rechtsstelsel op basis waarvan je de oplossing moet baseren,
maar het geeft zelfstandig een oplossing.
Werkwijze van het IPR Stappenplan
1. Internationaal karakter? Is er sprake van een internationale casus
2. Kwalificatie grondslag vordering casus analyseren, wat is de grondslag
3. Welk instrument is van toepassing? Bron waar je de conflictregel gaat zoeken
- Let op het toepassingsgebied! Ze zijn niet altijd van toepassing
4. Toepassen instrument
Het materiële IPR bepaalt welk recht op een internationale rechtsverhouding van toepassing
is. Daartoe gebruikt de IPR conflictregels (ook genaamd verwijzingsregels of collisieregels).
Het IPR is regelneutraal. Het conflictenrecht geeft niet de oplossing, het IPR wijst slechts via
een conflictregel het toepasselijke recht aan dat de oplossing geeft. De regels inzake de
rechtsmacht kunnen de oplossing geven. Je eindigt je vraag met het antwoord welk recht
van toepassing is, je gaat dus niet de casus helemaal uitwerken ook al is er sprake van
toepassing van Nederlands recht. Het IPR geeft geen oplossing, maar zegt alleen waar je de
oplossing kunt vinden.
Algemene leerstukken:
1. Kwalificatie
2. Aanpassing
3. Renvoi (niet renvooi!!)
4. Leer van de voorvraag
5. Leer van de verkregen rechten
6. Openbare orde
Kwalificatie = het brengen van een rechtsvraag onder een conflictregel (verwijzingsregel,
collisieregel). Een conflictregel werkt met aanknopingsfactoren, zoals nationaliteit,
woonplaats, plaats van ligging, plaats van het ongeval.
Kwalificatie van de rechtsverhouding: waar gaat het om in casu? Bijvoorbeeld
onrechtmatige daad of een contract
- HR 18 maart 1938, NJ 1939/69 (Ooievaar)
Crash van een KLM-vliegtuig boven Siam (Thailand)
Vliegtuigcrash is gevolg van een fout van de gezagvoerder van het vliegtuig
De weduwe van een Franse passagier stelt KLM aansprakelijk en vordert
schadevergoeding bij de Nederlandse rechter
, Nederlandse rechter bevoegd: KLM te Amstelveen gevestigd (thans art 4 EEV-
VO II)
Kwalificatie van een rechtsregel Welk rechtsterrein, dus faillissementsrecht of
contractenrecht
- HR 17 mei 1929, NJ 1929/1279 (Clemens/Klein)
- HR 31 mei 1996, NJ 1998/108 (De Vleeschmeesters)
Naast de conflictregels bestaan in het IPR ook de zgn. zelfstandige regels van het IPR. Zij
verwijzen niet naar een bepaald rechtsstelsel, maar geven direct een oplossing (b.v. wat te
doen wanneer in het kader van de vererving personen gelijktijdig zijn overleden?, zie art.
32 Erfrechtverordening (ErfVo,) of kan een buitenlands veroordelend civielrechtelijk vonnis
in Nederland ten uitvoer worden gelegd wanneer met het land van herkomst van dat
vonnis geen verdrag bestaat en daarvoor geen EU-verordening geldt?, antwoord: zie art.
431 Rv, waarin rechtstreeks is bepaald dat buiten verdrag of verordening buitenlandse
vonnissen in Nederland niet voor tenuitvoerlegging in aanmerking komen).
Kwalificatie:
Hoe moet worden bepaald bij welke conflictregel de casus moet worden ondergebracht
opdat het toepasselijke recht op het internationale geval kan worden aangewezen?
- Aan de hand van de lex fori (= het recht van de aangezochte rechter) → kwalificeren
naar eigen opvattingen
- Het Ooievaar-arrest: drie kwalificatiemogelijkheden van de vordering van de Franse
weduwe tegen de KLM naar aanleiding van het vliegtuigongeluk van het KLM-toestel
De Ooievaar boven Thailand (Siam), waarbij haar man om het leven kwam. Is de
vordering van de weduwe (1) een onrechtmatige daad, zodat daarop de lex loci
damni van toepassing is, hetgeen leidt tot het recht van Thailand?, of (2) een
vordering uit hoofde van een vervoerovereenkomst, waarop de wet van de vestiging
van de vervoerder van toepassing is, dus Nederlands recht, omdat de KLM in
Nederland is gevestigd?, of (3) een vordering uit hoofde van alimentatie (voor de
nagelaten betrekkingen, omdat de weduwe werd onderhouden door haar man en is
daarop van toepassing de wet van de gewone verblijfplaats van de
onderhoudsgerechtigde, hetgeen leidt tot Frans recht? De HR koos zonder veel
omhaal van woorden voor de kwalificatie van onrechtmatige daad, omdat deze
vordering van de weduwe ‘wortelt’ in de onrechtmatige daad.
Andere voorbeelden van kwalificatieproblemen:
- Hoe moet de Islamitische bruidsschat (‘mahr’) worden gekwalificeerd? Is dat een
kwestie van persoonlijke huwelijksbetrekkingen, van huwelijksvermogensrecht, van
alimentatie of van een geheel eigen aard? De rechtspraak is verdeeld.
, - Hoe moet een vordering uit afgebroken onderhandelingen worden gekwalificeerd? Is
dat een vordering uit overeenkomst of een uit onrechtmatige daad? Zie in dit
verband art. 12 Rome II: de vordering wordt gezien als een vordering uit hoofde van
een niet-contractuele verbintenis.
- Hoe moet de verjaring van een vordering worden gekwalificeerd? Is dat een kwestie
van procesrecht (zoals in Anglo-Amerikaanse rechtsstelsels wordt gezien) of is het
een kwestie die beheerst wordt door het recht dat de desbetreffende vordering
beheerst? Zie art. 10:14 BW, alsmede art. 12 lid 1 sub d Rome I en art. 15 sub h.
Rome II, waarin is gekozen voor de oplossing dat de verjaring wordt beheerst door
het recht dat de vordering in materieel opzicht beheerst (de lex causae).
Het IPR is in principe regelneutraal en blind. Er wordt in beginsel niet gekeken naar het
resultaat van de verwijzing. Het Nederlandse IPR is gebaseerd op de leer van F.C. von
Savigny. Een voordeel van de regel neutrale leer van Von Savigny is de rechtszekerheid.
Bronnen van het IPR.
Let op: Eenvormig privaatrecht gaat vóór het IPR (voorbeelden van eenvormig privaatrecht:
Weens Koopverdrag, CMR-Verdrag). EPR heeft voorrang boven IPR
Bij gebreke van eenvormig privaatrecht geldt het internationaal privaatrecht. Daarvan zijn de
bronnen: Hou deze volgorde aan
1. Verdragen
- Unificatie van het IPR:
a. De Haagse Conferentie voor het IPR (sinds 1893; jongste verdrag dat is tot stand
gekomen: Verdrag inzake de erkenning en tenuitvoerlegging van rechterlijke
beslissingen in burgerlijke en handelszaken, 2 juli 2019, nog niet in werking
getreden), andere voorbeelden: (Haags Kinderbeschermingsverdrag 1996, Haags
Erfrechtverdrag, Haags Alimentatieprotocol enz.)
b. Benelux (De Benelux Eenvormige Wet inzake het IPR heeft lange tijd veel invloed
gehad op de Nederlandse rechtspraak, maar is nimmer in werking getreden).
c. EU (zie hierna)
2. Verordeningen
- Tot stand gekomen op basis van art. 81 VWEU
- Positie van het Verenigd Koninkrijk en Ierland (opting in en opting out zij geven
per verordening aan of ze gebonden zijn of niet) alsmede bijzondere positie van
Denemarken gebonden aan enkele verdragen door overeenkomst met EU waarin
zij zich gebonden verklaard aan sommige verordeningen. Let op: VK per 31/12/2020
geen lidstaat meer van de EU, maar blijft gedurende de overgangsperiode tot
31/12/2020 gebonden aan alle EU-wetgeving, dus ook aan de verordeningen
waaraan het VK voordien was gebonden.
- Voorbeelden van verordeningen:
a. Herschikking EEX-Verordening (afgekort: EEX-Vo II/Brussel I bis) → regeling van de
rechtsmacht en van de erkenning en tenuitvoerlegging van rechterlijke beslissingen
in burgerlijke en handelszaken
