Interculturele aspecten van opvoeding, onderwijs en
hulpverlening
College 1 - Een kritische blik op het vakgebied
Waarom een kritische blik?
De bestudering van (relaties met) mensen met verschillende culturele achtergronden gaat
inherent over perspectieven, manieren van kijken naar de wereld. Dat roept de vraag op
welke perspectieven wel/niet aan bod komen in de maatschappij als geheel, in de
universiteit en het vakgebied van pedagogiek in het bijzonder. Verschillende mensen kijken
anders naar de wereld (,kinderen en opvoeding). Sommige kennis lijkt ‘normaal’, maar er zijn
verschillende perspectieven.
Welke kennis wordt (niet) geproduceerd? Vooral onderzoek over witte, westerse
gezinnen
Welke kennis wordt (niet) overgedragen? Westers perspectief (Engelse/Amerikaanse
boeken)
Welke kennis wordt (niet) gewaardeerd? Vooral kwantitatief i.p.v. kwalitatief
Wie is (niet) vertegenwoordigd in de lesstof?
Wie zijn er (niet) in de collegezalen? Veel westerse studenten en docenten
Het verborgen curriculum (Jachim, 1987)
Op school leer je academische dingen (bijvoorbeeld wiskunde) het formele curriculum.
Het verborgen curriculum bestaat impliciete normen, waarden en procedures in het
onderwijs (worden niet hardop gezegd, maar zitten verstopt), zoals je hand op steken, stil
zitten, regels die school heeft en hard werken. Deze kunnen verstopt zitten in:
De structuur: vormgeving (docent achter een bureau, colleges volgen, leren), regels
(luisteren), verwachtingen, autoriteit (docenten bepalen), convergentie
De inhoud: thema’s, taalgebruik, ‘juiste’ antwoorden, objectiviteit
Normatief: waarbij normen in een tekst erg naar voren komen. Hierdoor kan je bepaalde
mensen uitsluiten. Bijvoorbeeld:
- Als er veel wordt gesproken over gevoel en ervaringen. Hierbij wordt nergens gezegd
dat er ook daadwerkelijk sprake van is. Beter: wetenschappers concluderen.
- Niet-westerse allochtonen je maakt de meerderheid en minderheid duidelijk.
- “Onze”: wie is ons? Wie is de lezer? Wie is de auteur?
- De term ontwikkelingslanden: terwijl veel aspecten in alle landen voorkomen.
- Positive parenting: een specifieke set, die alleen in Nederland geldt en je weet niet
wat dat in andere culturen doet.
Het bovenstaande stuk was een voetnoot uit een belangrijk onderzoek. Deze zinnen laten de
huidige samenleving zien: vrouwen zijn minder dan mannen. Dit komt vaak voor, in boeken,
spraak, lesstof etc. Het wordt niet expliciet gezegd, maar tussen de regels door.
, Belangrijk: content is objectief en is belangrijker dan het proces, convergent denken is
wenselijker dan divergent denken, onderwijs is het weten van antwoorden op
vooropgestelde vragen en autoriteit heeft het antwoord op deze vragen.
Kritiek op het hoger onderwijs (Giroux, 2010)
Hedendaagse universiteiten leggen de nadruk op kennis voor het vakgebied, zodat je kunt
bijdragen aan de economie. Er is weinig aandacht voor morele en politieke kennis en kritisch
denken wat leidt tot een kritische burger. Hedendaags onderwijs bestaat uit:
Conservatieve ideologieën: (steeds dezelfde theorieën), reproductie (weinig slaan een
nieuwe weg in)
‘Verslaafd’ aan methoden en verantwoording: de focus ligt op punten scoren en
diploma’s uitdelen in plaats van goed onderzoek
Gericht op vaardigheden en kennis voor de markt (gericht op beroep) in plaats van
intellectuele uitdagingen
Teaching for the test: alles hapklaar aanleveren, studenten weten wat ze op het
tentamen krijgen en leren alleen hiervoor
Ranking: het belangrijkste doel is goede cijfers halen (presteren)
Rethinking education as the practice of freedom: Paulo Freire and the
promise of critical psychology.
Freire was een Braziliaanse alfabetiseringsmedewerker (1921-1997) en was geïnteresseerd
in de rol van macht in de kennisproductie en -verspreiding. Hij wordt gezien als grondlegger
van de kritische pedagogiek. Hij wil macht begrijpen en studenten maken tot kritische
mensen die dingen in twijfel trekken. Als je weinig macht hebt kan je weinig kennis
produceren en verspreiden. Vooral Westerse mensen hebben macht.
Freire wil open exploratie. Het verkennen van mogelijkheden en hierover in debat
gaan: neem de wereld niet zoals hi is, denk na over alternatieven
We moeten kritisch reflecteren op het heden en verleden: geschiedenis is een
verhaal voor een kritische dialoog, geen tekst die we moeten leren/accepteren.
Zorg voor een relatie tussen de lokale context – wereldorde: waarom zijn sommige
landen machtiger? Kolonisatie heeft nog steeds effect. Denk na over de relaties van
jouw land met andere landen.
Leg de nadruk op sociale verantwoordelijkheid: leer niet alleen voor jezelf, maar ook
voor de samenleving. Niet instant houden van discriminatie
Onderwijs is niet neutraal: elke keuze heeft te maken met wat men wel/niet belangrijk
vindt. Het is directief en wil studenten een bepaalde manier van handelen leren. Het is geen
indoctrinatie. Kritische pedagogiek wil studenten maken tot kritische mensen die dingen in
twijfel trekken.
Technologie is ook geen goede vooruitgang, het vervaagt cultuur en veel kan anders
voorgedaan worden dan het is. Ook wordt technologie niet neutraal aangeboden, zelfs
Google en Microsoft zijn hier schuldig aan. Zij hebben veel macht.
Volgens Freire moet school je niet alleen klaarmaken voor je werk, maar voor een self-
imagined-life. Hij vindt dat de meeste scholen onderwijs geven op basis van conservatieve
ideologieën en houden zich vast aan methodes. Wat studenten doen wordt bijna gezien als