Blok 2.4 – Geschiedenis van Opvoeding en
Onderwijs
Probleem 2.4.1 – Van nature goed of slecht?
Leerdoel 1: Wat zijn de drie stromingen? (Humanisme, Verlichting en
Romantiek)
Humanisme 15/16e eeuw
- Onderdeel van de renaissance Wedergeboorte van de klassieke oudheid
o Waardering van de natuur en vooral de mens
o Mens centraal, maar God ook nog belangrijk
- Humanisme Intellectuele stroming, vooral op wijsgerig en literair gebied
o Hoge waardering van de mens en zijn mogelijkheden, niet alleen van het
vermogen om de wereld te kennen, maar ook om zedelijk te handelen
o Focus op de vrije wil
o Vooral voor elite
Ontwikkeling en opvoeding zijn centrale begrippen in humanistisch denken
o Mens is mondig Kan met zijn rede kritiek leveren op schijnbare
zekerheden en onzekerheden
o Nadruk op leren doormiddel van literatuur
o Opvoeddoel Klassieke culturele vorming
o Opvoedingsideaal Uomo universale een ideaal van brede, algemene
geleerdheid
o Moeder verzorgt, vader vormt het kind
o Kind is kneedbaar Opvoeding en onderwijs bepalen hoe een mens wordt
o Veel aandacht geletterdheid, grammatica, Latijns en Grieks
Belangrijke personen
- Erasmus
- Montaigne (1533-1592) Beinvloed door Erasmus
o Gericht op het alledaagse leven, zelfstandig leren
o Geschikt voor adellijke komaf
o Ideaal De oprechte mens
Deugd en wijsheid was belangrijker dan alleen kennis
Kennis was voor hem dus ook geen opvoeddoel, mensen moeten luisteren naar
kinderen en in hun verplaatsen
o Humanisme was volgens hem vooral verzet tegen dogma’s en intellectuele afhankelijkheid
o Reizen en mensen ontmoeten van belang
- Vives (1492-1540) Beinvloed door Erasmus, voorloper Comenius
o Had ook voor de opvoeding van meisjes en gewone bevolking
o Culturele opvoeding kreeg weinig aandacht, ging vooral over moederschap
o Belang voor alledaagse, praktische ervaringen
o Was voor een goed stelsel van armenzorg, georganiseerd door de overheid
o Aandacht voor de inductieve methode van specifiek naar algemeen
o Geïnteresseerd in alle leerlingen, vooral verstandelijk gehandicapte, doofstomme en blinde
kinderen
Hervorming – 16e eeuw Koppelen aan verlichting/humanisme
, - Boekdrukkunst zorgde voor een snelle verspreiding van de nieuwe leer
- Hervorming was vooral gericht op persoonlijke geloofsbeleving en niet per se op geleerdheid
- Visie op de mens was minder optimistisch dan in het humanisme
- Luther pleitte in 1524 al voor de oprichting van volksscholen
- Marnix Kindgerichtheid Bijbel stond centraal, maar daarnaast was de opvoeding
gericht op praktische kennis en vaardigheden. Hechtte waarde aan de moedertaal.
o Dacht alleen aan jongens
o Lichamelijke opvoeding vond hij ook belangrijk
o Tegen hardheid in de opvoeding
Verlichting – 18e eeuw
- Uitgangspunt Overtuiging dat de menselijke rede belangrijk is bij het zoeken naar
de waarheid, rede als toetssteen voor de waarheid
o Ook godswaarheden hebben een redelijk kern
o Hebben een afkeer tegen vooroordelen, bijgeloof en geloof in autoriteiten
- Drie richtingen
o Empirisme Bacon Gebruik van de zintuigen
o Rationalisme Descartes Gebruik van de rede
o Liberalisme Vrijheid van denken, macht van de kerk en overheid
gescheiden
- Drie fasen
o Begin waarin vooral Engelse geleerden zoals Locke een rol speelden
o Hoogtepunt in Frankrijk, natuurlijk geweten samenbrengen in de Encyclopedie
o Latere verlichting in Duitstalige landen (Kant) durf je eigen verstand te
gebruiken
- Alles moest op natuurlijke wijze verklaard worden
o Kennis van de natuur leidde tot kennis van God
- Deïsme De leer die stelt dat God de wereld heeft geschapen, maar daarna niet
meer rechtstreeks ingrijpt
- Politiek Democratie werd het politieke ideaal in de verlichting
- Kennis is belangrijk, maar niet zoals bij het humanisme, hier speelt deugd ook een rol
Opvoeding en onderwijs
- Mensen gaan van elkaar verschillen door de invloed van de omgeving
- Zagen kind niet echt als een kind maar iets wat volwassen moest worden
- Belang van spel voor kinderen
- Afkeer tegen dreigingen zoals heksen, spoken en andere verzinsels
o Betje Wolff was een van de felste bestrijders
- De mens was dus opvoedbaar en maakbaar
- Leesrevolutie Burgers gingen meer en anders lezen, door de honger naar nieuwe
kennis
o Nieuwe genre Spectatoriale geschriften tijdschriften die wekelijks/ 2-
wekelijks verschenen met de misstanden van de tijd, zoals bestaand bijgeloof
of dogmatiek in geloofszaken
o Maatschappij van Nut van ’t Algemeen
Gaf goedkope leesboeken uit voor school, opende scholen,
bibliotheken en spaarbanken
- Twee reacties op humanistische geletterdheid (grammatica etc.)
, o Piëtisme Alledaagse wijsheid, aandacht voor armen Christelijke Ouders
bv tips geven over opvoeding
o Pedagogisch realisme Taal is te eenzijdig
Belangrijke personen
- Locke
- Rousseau
- Comenius
- Fénélon (1651-1715)
o Hoofse opvoeding Alleen gericht op adel/hoge milieus
o Doel van meisjesopvoeding Hoge opvatting over opvoeden en huishouden
o Aandacht voor opvoeding kleuters spelend leren
Romantiek – 19e eeuw
- Waardering voor gevoel en intuïtie, volksverbondenheid en gevoel voor historische
wortels van individu en gemeenschap
- Nationaal en sociaal Kinderen moesten zich deel gaan voelen van een nationale
cultuur
Opvoeding
- Belang voor kinderspel
- Grote aandacht voor ontwikkelingsstadia
- Zagen kind echt als kind
- Kind is van nature goed
Belangrijke personen
- Pestalozzi Verlicht en romanticus
o Boek Lienhard en Gerturd + Meisterwahrheit
o Praktischer en meer een volksopvoeder, sociaal pedagoog
o Moeder-kind relatie was voor hem de kern van alle opvoeding en onderwijs
o Alle slechtheid kwam door ongunstige omgevingsfactoren
o De noodzaak van zelfopvoeding was een van de belangrijkste ontdekkingen uit zijn
leven Meisterwahrheit
o Onderwijs moest volgens hem de natuurlijke verstandsontwikkeling van kinderen
volgen
- Fröbel Kleuterpedagoog, leerling Pestalozzi
o Nationalistisch
o Zuigelingentijd was erg belangrijk, niemand voor Fröbel heeft dat zo benadrukt
o Symboliek van de bal, cilinder en kubus.
Bal harmonisch, symbool van eenheid, dynamische
Cilinder rond als recht, bewegend en stilstaand
Kubus statisch
- Herbart
o Wortels in de verlichting
o Opvoeder moet zich vooral bezighouden op onderricht, niet alleen op weten maar ook op
deugd Veelzijdige belangstelling, dat is de vrucht van zelfwerkzaamheid en persoonlijke
verworven kennis en ervaring
Romantiek vs verlichting
- Romantiek als tegenbeweging op de verlichting
- Verlichting Vermogen van de mens om de werkelijkheid te vinden met behulp van
de rede
o Mens is maakbaar en opvoedbaar
, o Zag de mens als vrij individu met een afstand tot het volk en het verleden,
mensen waren autonome wezen die onderling contact moesten regelen op
basis van recht op veiligheid en vrijheid Sociaal contract
o Uniforme menselijke natuur, focus op overeenkomst tussen individuen
o Pedagogiek centraal geloof in opvoedbaarheid en vormbaarheid van
toekomstige burger
o Kennisideaal
- Romantiek Verlichte ideaal te veel beperkt tot alleen kennis, ook gevoel en intuitie
zijn belangrijk. Meer oog voor gevoelens die spelen in de diepere lagen van de mens
o Aan de maakbaarheid van mensen zit een grens
o Het volk is een organisch eenheid waarvan het individu voor zijn voortbestaan
afhankelijk is
o Uniciteit mens/volk/verleden, gefocust op verschillen van mensen
o Pedagogiek centraal Kind zelf, omdat de kindertijd de oorsprong is van het
volwassen leven
o Aandacht voor muziek, lichamelijke opvoeding ipv alleen kennis
Leerdoel 2: Hoe verhouden de drie stromingen tot elkaar, hoe
hebben ze elkaar beïnvloed?
De verlichting is door het humanisme voorbereid. De romantiek ontwikkelde zich als reactie
tegen de verlichting, met een hoge waardering voor gevoel en intuïtie als geestelijke
vermogens.
Renaissance Humanisme is een stroming hierbinnen, aandacht voor wijsgerigheid en
literair gebied.
Humanisme Voorbereiding op de verlichting door zelf denken
Reformatie/hervorming Breken met de kerk, God is niet meer het middelpunt
Verlichting Gevolg van de reformatie, voorbereid door het humanisme
Romantiek Tegenreactie op de verlichting
Leerdoel 3: Wat is de visie van Locke, Rousseau en Erasmus?
(Mens/kindbeeld en opvoeding/onderwijs)
Erasmus – 1466-1536
Mensbeeld
- Stroming Humanistisch
- Mens is van nature goed geneigd
o Zonder opvoeding/vorming is de mens slechter dan een dier
- Focus op intellectueel en verdraagzaamheid, toekomstige geleerde centraal
- Belang onderwijs van jongs af aan
- Zeer invloedrijk geworden door zijn vertaling van het Nieuwe Testament uit het
Grieks
Opvoeding
- Doel Klassieke culturele vorming + kerkelijke vroomheid
