Voor studenten die de opleiding tot hbo-verpleegkunde of de opleiding tot operatie
assistent volgen. Informatie is samengevat uit het boek klinische pathologie. Ook de
bijbehorende leerdoelen zijn uitgebreid beantwoord d.m.v. studiemateriaal vanuit
E-learning’s, hoorcolleges en filmpjes van de Juf Danielle Academie. Voorbeelden en uitleg
wordt gegeven aan de hand van afbeeldingen.
Hieronder zie je alle hoofstukken die aanbod komen voor het behalen van de toets Klinische
Pathologie (2e deel). Succes met leren!!
1. Circulatie
2. Zenuwstelsel
3. Temperatuur
4. Pijn
5. Huid
6. Spijsverteringstelsel
7. Uitscheiding
,1. Circulatie
Leerdoelen
De student kan:
1. de oorzaken, symptomen en behandeling uitleggen van: myocardinfarct - angina pectoris – longembolie,
PAV/atherosclerose, decompensatio cordis, hypertensie en diepe veneuze trombose
2. de begrippen tachycardie, bradycardie, atriumfibrilleren en ventrikelfibrilleren uitleggen
3. de verschillende vormen van shock benoemen en uitleggen.
4. de verschijnselen van shock herkennen en verklaren.
Myocardinfarct
Een myocard infarct is een acute en irreversibele beschadiging van een deel v/d hartspier ten gevolge van het
tekort schieten v/d bloedtoevoer. Dit leidt tot necrose en verlittekening v/h myocard.
Bij lichamelijk onderzoek zie je:
• Lage bloeddruk en lage saturatie
Oorzaak: atherosclerose(aderverkalking) en arteriosclerose(slagaderverkalking) door
• Snelle ademhaling
ophoping van cholesterol/vetten in de vaatwand. Dit veroorzaakt plaque(kalk) wat kan
• Trage of snelle pols
zorgen voor vaatafsluiting. Ontstaat in de plaque een beschadiging/scheur, dan klonteren • Crepiteren
de bloedplaatjes samen en kan het bloedvat helemaal afgesloten raken. (zie afbeelding • Lab: hartenzym → troponine
hart, A) verhoogd in het bloed
Risico op: ischemie(er komt geen bloed meer door heen), hartinfarct en herseninfarct. • ECG: ST elevatie(STEMI) of
Symptomen: pijn op de borst. In rust kan de pijn uitstralen naar de bovenarmen, hals, depressie (Non STEMI).
kaak en maag. De pijn duurt langer dan 5 min. in rust. Ook kunnen de symptomen
zweten, misselijkheid en braken voorkomen.
Behandeling: dotteren met het plaatsten van een stent. Of bypass operatie.
• Bij het begin van de coronair arterie (bij het woord GROOT), wordt het bloed
direct in de coronair arterie gestopt → grotere beschadiging v/h myocard t.o.v.
de coronair arteriën verderop richting de apex.
Roken is de grootste risico factor voor het krijgen van het
myocard infarct. De tabaksdeeltjes beschadigen de
bloedvatwand, daardoor gaat het bloed sneller stollen en kan
cholesterol hierdoor makkelijker afzetten tegen de bloedvatwand.
Angina pectoris
Bij angina pectoris vernauwen de vaten waardoor er minder bloed kan doorstromen
naar de hartspier. Het zuurstof tekort is tijdelijk en zonder blijvende letsels.
Oorzaak: atherosclerose(aderverkalking) en arteriosclerose(slagaderverkalking) door
ophoping van cholesterol/vetten in de vaatwand. Dit veroorzaakt plaque(kalk) wat kan
zorgen voor vaatvernauwing. (zie afbeelding hart, B).
Symptomen: pijn op de borst en is tijdelijk. De pijn uitstralen naar de bovenarmen,
hals, kaak en maag.
• Stabiele angina pectoris: in rust geeft dit geen klachten, maar wel bij inspanning,
emoties en zware maaltijden. Het hart moet dan zelf ook meer zuurstofrijk bloed
krijgen, omdat het harder moet werken. Dan is een vernauwde doorgang een
belemmering → met als gevolg beklemmende pijn.
• Instabiele angina pectoris: ook in rust klachten.
Behandeling: medicatie en aanpassen leefstijl
• nitraten→ verwijden v/d bloedvaten,
• betablokkers→ verlagen v/d bloeddruk en hartslag,
• cholesterol verlagers
• antistollingsmiddelen
,Decompensatio cordis ofwel hartfalen
Bij hartfalen is de pompfunctie v/h hart verminderd en wordt er niet genoeg
bloed rondgepompt. Organen en weefsels krijgen hierdoor te weinig zuurstof.
Hartfalen is op delen in:
• Welke fase is aangedaan: fase van samentrekken(systolisch) of fase van ontspannen(diastolisch)
• De duur: acuut, tijdelijk, chronisch. Hartfalen is vaak chronisch.
• Welke harthelft: links- of rechtszijdig hartfalen.
Fase Links en rechtszijdig
Systolisch hartfalen (komt het meeste voor). Linkszijdig hartfalen (links decompensatio)
De hartspier trekt niet genoeg samen. Hierdoor Het hart pompt te weinig bloed het lichaam in. Hierdoor hoopt het
wordt er per hartslag veel minder bloed bloed zich op in de longen ofwel stuwing. Dit zorgt voor een hogere
rondgepompt dan normaal. druk in de longaders waardoor oedeem(vochtophoping) ontstaat in
de longen. → het gevolg hiervan is dat de ademhaling wordt
bemoeilijkt.
Er ontstaat kortademigheid(dyspnoe). Dit lijkt op de klachten van
astma en wordt daarom ook wel astma cardiale genoemd.
Links decompensatio leidt uiteindelijk tot rechts decompensatio.
Doordat het hart te weinig bloed het lichaam in pompt, ontstaat er in
de rest van het lichaam doorbloedingsstoornissen.
Diastolisch hartfalen (vaker bij vrouwen) Rechtszijdig hartfalen (rechts decompensatio)
De hartspier kan zich niet genoeg ontspannen, Het hart pompt te weinig bloed de longen in. Hierdoor hoopt het
waardoor het hart zich niet goed kan vullen met bloed zich op in de aders van het hele lichaam/organen ofwel
bloed. Hierdoor is er minder bloed beschikbaar stuwing. Dit zorgt voor een hogere druk in de aders waardoor
om rond te pompen. oedeem(vochtophoping) ontstaat. Er is vooral veel oedeem in de
onderbenen en een dikkere buik te zien.
Oorzaak:
• Hartinfarct: er sterft een deel af van de hartspier, waardoor de pompfunctie van het hart verminderd.
• Hoge bloeddruk: het hart moet steeds tegen een hoge druk in pompen → de hartspier maakt hiervoor meer
spieren aan en wordt hypertrofisch. Na een tijdje wordt de verdikte hartspier stijver en neemt de pompfunctie
af.
• Hartklepafwijkingen: als de hartkleppen niet goed sluiten of vernauwd zijn, moet het hart harder werken. De
hartspier wordt hypertrofisch.
• Ritmestoornissen: hierbij klopt het hart te snel, te langzaam of onregelmatig. Het hart moet zich meer
inspannen en kan zorgen bij langdurige ritmestoornissen voor een verminderde pompfunctie.
• Cardiomyopathie (hartspierziekte): hierbij is de hartspier verdikt of uitgerekt. Hierdoor neemt de pompfunctie
van het hart langzaam af.
Symptomen: vermoeidheid, kortademigheid vooral bij inspanning, oedeem, onrustige slaap door het vaak
plassen s’ nachts, hartritmestoornissen gewichtstoename door oedeem, prikkelhoest door oedeem etc.
Gevolgen van hartfalen: er wordt onvoldoende bloed rondgepompt. Het hart probeert dit in 1 e instantie te
compenseren.
1. Het hart gaat krachtiger pompen.
2. De nieren gaan minder vocht uitscheiden. De nieren halen minder vocht uit het bloed waardoor de
hoeveelheid bloed in het lichaam toe neemt en de bloeddruk hersteld zich.
Uiteindelijk is het compenseren een tijdelijke oplossing en wordt hartfalen alleen maar ernstiger.
Behandeling: verminderen van de klachten en het remmen van de achteruitgang van de pompfunctie v/h hart.
Door medicatie, operatie en leefstijl aanpassen.
Operatie: dotterbehandeling of bypass operatie. Reparatie hartklep, verwijderen littekenweefsel of het plaatsten
van een pacemaker.
Medicatie: diuretica, bètablokkers en nitraten.
,PAV/atherosclerose
Perifeer arterieel vaatlijden (PAV) is een vernauwing of afsluiting in de slagader naar het been veroorzaakt door
slagaderverkalking.
Er is sprake van een ophoping van vetten, cholesterol en calcium in de bloedvatwand: er wordt een plaque
gevormd. De ophoping van deze stoffen in de vaatwand zorgt ervoor dat het vat stijver en nauwer wordt.
Oorzaak: plaques ontstaan door een te hoog gehalte aan vetten en cholesterol. Maar ook schade aan de
bloedvaten dragen bij aan de vorming van plaques. Andere factoren verhogen het risico zoals: oudere leeftijd,
erfelijke aanleg, hoge bloeddruk, DM, roken, ongezond dieet en overgewicht.
Symptomen: Het proces van aderverkalking kan lang doorgaan, zonder dat je er last van hebt. Vaak ontstaan er
pas klachten als een slagader erg vernauwd is. Dit voel je door: pijn op de borst bij het sporten of heftige emoties
(angina pectoris) en pijn tijdens het lopen (etalagebenen)
Gevolgen: een stijvere vaatwand raakt makkelijker beschadigd en als gevolg van deze schade kunnen
bloedstolsels ontstaan in de vaatwand. Ook kunnen deze bloedstolsels losraken(embolie) v/d vaatwand en
terechtkomen in kleinere bloedvaten van verschillende organen. Wanneer de bloedvoorziening door een plaque,
trombus of embolie volledig wordt afgesloten, spreken we van een infarct. In de hersenen is dit een
herseninfarct(beroerte) en in het hart is dit een hartinfarct. Tenslotte kan atherosclerose een aneurysma
veroorzaken. Bij atherosclerose wordt de vaatwand steeds zwakker, waardoor er een uitstulping(aneurysma)
ontstaat. Deze aneurysma kan uiteindelijk scheuren met een grote bloedding tot gevolg.
Behandeling: leefstijladviezen. Medicatie: anticoagulantia, antihypertensiva, cholesterol remmers.
Katheterisatie: plaatsen van een stent en dotteren.
Operatieve behandeling: endarterectomie, hierbij wordt het binnenste laagje v/h bloedvat inclusief plaque
verwijderd. En een bypass operatie, hierbij wordt m.b.v. een ander bloedvat een omleiding aangelegd om de
vernauwing heen.
Hypertensie
De bovendruk wordt veroorzaakt door het regelmatig samentrekken van het hart,
waardoor bloed richting de slagaders van het lichaam wordt gepompt. De onderdruk
wordt veroorzaakt doordat het hart zich ontspant.
De grenswaarden van een boven- en onderdruk voor hypertensie zijn 140/90 mmHg.
Oorzaak: meestal wordt er geen aandoening gevonden die verantwoordelijk is voor
het ontstaan van hypertensie. Hypertensie wordt dan ook veroorzaakt door één of meerdere van de volgende
factoren: aanleg, leeftijd, geslacht, leefstijl(overgewicht, roken, teveel zout inname), bepaalde medicijnen, DM.
Symptomen: alleen bij zeer hoge hypertensie treden hoofdpijn, wazig zien, misselijkheid en braken op.
Langdurige hypertensie heeft een verhoogd risico op hart en vaatziekten. De hoge druk in de vaten draagt bij aan
het ontstaan van slagaderverkalking.
Gezondheidsrisico’s/ gevolgen: Een hoge bloeddruk verhoogt je kans op een hartinfarct of
beroerte(herseninfarct). Een hoge bovendruk verhoogt je risico méér dan een hoge onderdruk. De bovendruk is
namelijk een betere voorspeller van een beroerte en hartaanval. Maar een te hoge bloeddruk geeft
gezondheidsrisico’s. Dat komt doordat de binnenbekleding van de vaten dan beschadigd raakt en minder goed
functioneert. Daardoor vormt zich bindweefsel, dat de vaten stijver en nauwer maakt en dat kan weer leiden tot
hart- en vaatziekten.
Behandeling: het aanpakken van de bekende oorzaak. Verder wordt hypertensie behandeld door
leefstijladviezen en medicatie.
Longembolie
Oorzaak: Een longembolie kan worden veroorzaakt door een bloedstolsel uit het been(veneuze trombose) of
onderbuik. Het stolsel kan losraken en via het bloed naar de longen stromen.
Symptomen: longembolie hoeft niet altijd tot klachten te leiden. Symptomen zijn: kortademigheid, pijn op de
borst, pijn vastzittend aan de ademhaling, hoesten, bloed ophoesten.
Behandeling: antistollingsmiddelen, compressietherapie(zwachtelen),
elastische kousen en advies om te bewegen.
Diepe veneuze trombose
Trombose betekent dat een bloedstolsel ontstaat in een bloedvat. Trombose
kan zowel ontstaan in de slagaders als de aders. Bij een bloedstolsel in een
diep gelegen ader(ader ligt tussen de spieren) spreekt men van diep veneuze
trombose.
Oorzaak van trombose→ Er zijn drie factoren die daarbij een rol spelen: de
toestand van de vaatwand, de toestand van de bloedstroom en de
samenstelling van het bloed. Deze drie factoren worden de Trias van
Virchow genoemd. Als een van deze drie factoren verandert, neemt het risico op bloedstolsels toe:
1. De wand van een bloedvat is aangetast, bijvoorbeeld door een operatie of bij aderverkalking, dan kan
makkelijk een stolsel ontstaan aan de vaatwand.
2. Het bloed langzamer stroomt door lang stilzitten of liggen bijvoorbeeld na een operatie of bij ziekte, is de
kans groter dat er een stolsel ontstaat.
3. De samenstelling van bloed verandert, door bijvoorbeeld zwangerschap of ziekte, dan kan eerder een
stolsel ontstaan.
,Oorzaak: een aantal factoren verhoogt de kans op het ontwikkelen van een DVT: immobilisatie, roken,
overgewicht, erfelijke aandoeningen zoals een stollingsstoornis, medicatie(anticonceptiepil), zwangerschap
Symptomen: door afsluiting van een bloedvat kan de afvoer van zuurstofarm bloed verstoord worden. Hierdoor
staan symptomen als pijn in het been/arm, zwelling en strakgespannen huid, verhoogde temperatuur,
vermoeidheid, verkleuring v/d huid(rood-paars).
Gevolgen/risico’s: het risico van een DVT is de kans op een longembolie. Het losgekomen stuk
bloedstolsel(embolus) kan vastlopen in een longslagader en deze (gedeeltelijk) afsluiten.
Behandeling: antistollingsmiddelen, compressietherapie(zwachtelen), elastische kousen en advies om te
bewegen.
, Begrippen uitleggen
• Tachycardie = een snelle hartslag van boven de 100 hartslagen p/m
• Bradycardie = een trage hartslag van onder de 60 hartslagen p/m
• Atriumfibrilleren = een hartritmestoornis. De boezems trekken te vaak samen wat zorgt voor fibrillatie. De
bloedstroom wordt gereduceerd omdat het niet zo makkelijk de kamers(ventrikels) instroomt. Hierdoor heb je
kans op trombus vorming, want het bloed blijft vooral op 1 plek namelijk in de boezems. Er kunnen
bloedstolsels ontstaan en de slagader van de hersenen afsluiten. Daarnaast zie je een onregelmatige
hartslag en een verlaging van de cardiac output. Snel ingrijpen door defibrillatie → cardioversie
geven(elektrische shock) zodat je weer een goed sinusritme krijgt.
• Ventrikelfibrilleren = De hartkamers worden snel en chaotisch geprikkeld. Hierdoor knijpen de kamers niet
meer effectief samen. Er wordt geen bloed meer rondgepompt en er ontstaat een hartstilstand.
Ventrikelfibrilleren treedt meestal op bij een plotse beschadiging van de hartspier, zoals bij een hartinfarct.
Ventrikelfibrillatie kan worden behandeld met een externe defibrillator tijdens reanimatie. Alleen een
elektrische schok kan het hart dan weer op gang brengen.
Het hartminuutvolume= de cardiac output → is de hoeveelheid circulerend bloed die door het hart per minuut
wordt rondgepompt (normaal ongeveer 5 liter). Het hartminuutvolume zelf wordt bepaald door het slagvolume
(ongeveer 70 cc) en de hartfrequentie (ongeveer 70 slagen per minuut).
De verschillende vormen van shock benoemen en uitleggen:
Hypovolemische shock:
• Hypovolemische shock wordt veroorzaakt door een tekort aan volume(bloed en plasma) in de bloedvaten. Dit
kan gebeuren door ernstige inwendige of uitwendige bloedingen, brandwonden en andere manieren van
groot vochtverlies (diarree, braken en zweten). Bij hypovolemie is de veneuze terugvloed naar het hart
afgenomen(de preload), waardoor het hartminuutvolume ofwel de cardiac-output afneemt, waardoor de
bloeddruk daalt. Het lichaam laat zo’n shock niet zomaar gebeuren en gaat daarom compenseren: er is een
hogere hartslagfrequentie en er treedt vasoconstrictie op.
• Door vasoconstrictie en een lage bloeddruk: wordt de huid klam en koud. → cold shock
• Bij bloedverlies wordt het Hemorragische shock genoemd. Dit ontstaat door bijvoorbeeld een trauma.
Cardiogene shock
• Is een shock die wordt veroorzaakt door het hart. Bijvoorbeeld door een hartinfarct. Hierdoor daalt het
slagvolume, de cardiac output en als volgt daalt de bloeddruk. Ook hier is er sprake van vasoconstrictie en
een lage bloeddruk: wordt de huid klam en koud. → cold shock
Obstructieve shock
• Hierbij is er sprake van een obstructie buiten het hart om. Door obstructie kan het hart niet meer genoeg het
bloed rondpompen. Obstructieve shock wordt veroorzaakt door het blokkeren van een van de grote
bloedvaten van of naar het hart (obstructie). Dit kan door een bloedstolsel of door het afknellen van een
bloedvat. Hierdoor daalt het slagvolume, de cardiac output en als volgt daalt de bloeddruk. Ook hier is er
sprake van vasoconstrictie en een lage bloeddruk: wordt de huid klam en koud. → cold shock.
• Als er vocht/pus/bloed in het pericard(hartzakje) terecht komt, kan het hart niet meer goed vullen omdat het
hart verdrukt wordt. Dit zie je bij myocarditis en bij een harttamponnade, waarbij er bloed in het pericard
komt.
Distributieve shock
Distributieve shock wordt veroorzaakt door een verkeerde verdeling (distributie) van bloed. Hierbij is juiste de
perifere weerstand het probleem, omdat de bloedvaten te veel gaan openstaan(vasodilatatie) waardoor de
bloeddruk daalt. Hierdoor kan het bloed niet goed meer rondgepompt worden.
Dit kan meerdere oorzaken hebben zoals een sepsis(bloedvergiftiging), een allergische reactie, uitvallen van
neurologische regulatie.
Omdat hierbij geen sprake is van vasoconstrictie maar van vasodilatatie, kan het bloed
er juist te snel door heen stromen waardoor het bloed zijn zuurstof niet meer kan
afgeven aan de weefsels. Hierbij is de huid roder, warm en droog → warm shock
Onder distributieve shock vallen: Septische shock, Anafylactische shock, Neurogene
shock onder.
