Ned
sam erlands
e nv a e
ttin
g!
Biologische
psychologie
13e editie
ISBN 978-1-337-40820-2
Biologische Psychologie
Tentamencijfer: 8
Toegepaste Psychologie (Saxion)
Collegejaar 2020-2021
Samengevat door Jacoline Kruijt
H1, H2, H3, H4, H5 en H6
,Voorwoord, disclaimer en literatuurlijst
Is biologie voor jou het verschrikkelijkste schoolvak? Of heb je gewoon geen zin of tijd om het boek te lezen,
maar wil je wel enigszins weten en bovenal snappen waar de stof over gaat? Dan is deze samenvatting wellicht
iets voor jou! Deze samenvatting is de opgegeven tentamenstof in vertaalde verhaalvorm (zo’n vier keer korter
dan het boek om precies te zijn), geen onduidelijke aantekeningbundel vol betekenisloze termen. Zeker voor
de biologiedummies onder ons een aanrader! Misschien is deze samenvatting iets langer dan dat je gewend
bent van een samenvatting, maar je hoeft in ieder geval niet from scratch te beginnen met leren vanuit het
boek. Dat scheelt weer een hoop tijd en mentale inzinkingen, toch?
Mocht je niet bekend zijn met biologie, dan kan het zijn dat de samenvatting na één keer lezen nog absoluut
geen sense maakt. Geen paniek, dit wordt echt beter naarmate je de stof vaker doorneemt en je de verbanden
tussen concepten gaat zien. Daarbij wordt niet elke biologieterm tot op de kern uitgelegd, maar ondersteunen
deze ‘onbekende termen’ de groen gemarkeerde begrippen die wél belangrijk zijn om te leren voor je
tentamen. Probeer de leerstof in ieder geval in kleine blokken te verdelen, gebruik het boek en de vele
illustraties daarin als ondersteuning en start alsjeblieft niet pas de avond voor het tentamen.
Deze samenvatting is geschreven in lettertype 10. Ik reken een bepaald bedrag per bladzijde (voorblad, deze
pagina en de inhoudsopgave niet inbegrepen). Hoe kleiner het lettertype, hoe goedkoper de samenvatting.
Dit betreft een Nederlandse samenvatting van een Engels studieboek. Vertalen heb ik gedaan met hulp van
docenten en DeepL Pro, één van de meest betrouwbare vertaalmachines op dit moment. Daarnaast is dit
document tientallen keren gecheckt op fouten, zowel wat betreft taal als lay-out. Al vertalend samenvatten
blijft uiteindelijk echter mensenwerk, dus bij voorbaat mijn excuses als er nog fouten in dit document staan.
Alle informatie uit deze samenvatting (inclusief overgenomen (aangepaste) tabellen en afbeeldingen) zijn ten
eerste afkomstig uit het boek Biological Psychology en de gevolgde colleges aan Saxion Hogeschool in 2020,
tenzij anders vermeld. Andere gebruikte bronnen zijn te vinden in de literatuurlijst hieronder:
Christensen, A.M., Passalacqua, N.V., & Bartelink, E.J. (2019). Forensic anthropology: Current methods and
practice (2de ed.). Elsevier Science Publishing Co Inc.
Chudler, E.H. (z.d.). Directions and planes of section [Illustratie]. Neurscience for Kids. Geraadpleegd op 2
februari 2022, van https://faculty.washington.edu/chudler/slice.html
Kanker.nl. (z.d.). DNA-onderzoek bij mensen met kanker: Wat zijn DNA, genen en afwijkingen? Kanker.nl.
Geraadpleegd op 6 februari 2022, van https://www.kanker.nl/algemene-onderwerpen/dna-onderzoek-
bij-mensen-met-kanker/hoe-werkt-dna-onderzoek/wat-zijn-dna-genen-en-afwijkingen
Kok, A. (2007, 24 mei). Schets van een gyrus en twee aangrenzende sulci [Illustratie]. Wikipedia. Geraadpleegd
op 2 februari 2021, van https://nl.wikipedia.org/wiki/Hersengroeve#/media/Bestand:Gyrus_sulcus.png
Nederlandse Vereniging voor Audiologie (NVA). (2011). Het tijdverloop van een actiepotentiaal, op een vaste
plaats in een axon gemeten [Illustratie]. Geraadpleegd op 15 november 2021, van
https://audiologieboek.nl/content/6-1-12-neuronen-synapsen-en-receptoren/
Pinterest. (z.d.). Opbouw van de ruggenwervel [Illustratie]. Geraadpleegd op 2 februari 2022, van
https://nl.pinterest.com/pin/441352832226138417/
Stefan, J. (z.d.). Anatomical orientation and directional terms [Illustratie]. Quizlet. Geraadpleegd op 2 februari
2022, van https://quizlet.com/94580914/anatomical-orientation-and-directional-terms-flash-cards/
1
,Inhoudsopgave
Introductie 3
Hoofdstuk 1: Zenuwcellen en zenuwimpulsen 4
H1.1: De cellen van het zenuwstelsel 4
H1.2: De zenuwimpuls 7
Hoofdstuk 2: Synapsen 11
H2.1: Het concept van de synaps 11
H2.2: Chemische processen rond de synaps 13
Hoofdstuk 3: Anatomie en onderzoeksmethoden 18
H3.1: Structuren van het zenuwstelsel 18
H3.2: De cerebrale cortex 22
H3.3: Onderzoeksmethoden 24
Hoofdstuk 4: Genetica, evolutie, ontwikkeling en plasticiteit 25
H4.1: Genetica en evolutie van gedrag 25
H4.2: Ontwikkeling van de hersenen 29
H4.3: Plasticiteit na hersenbeschadiging 33
Hoofdstuk 5: Gezichtsvermogen 35
H5.1: Visuele codering 35
H5.2: Verwerking van visuele informatie 37
H5.3: Parallelle verwerking in de visuele cortex 42
Hoofdstuk 6: Andere sensorische systemen 44
H6.1: Gehoor 44
H6.2: Mechanische zintuigen 47
H6.3: Chemische zintuigen 49
2
,Introductie
Het doel in deze introductie is het geven van een idee van de soort vragen die biologische psychologen hopen
te beantwoorden. Twee diepgaande, moeilijke vragen:
• Waarom bestaat het universum?
• Waarom bestaat het bewustzijn?
Uit deze vragen ontstaat het mind-brain problem of het mind-body-problem, de vraag hoe geest zich verhoudt
tot hersenactiviteit. Gegeven dat het universum bestaat uit materie en energie, waarom is er dan zoiets als
bewustzijn? Ongeacht of dit te beantwoorden is, motiveert het onderzoek naar verwante onderwerpen.
De biologische psychologie is de studie van de fysiologische, evolutionaire, en ontwikkelingsmechanismen van
gedrag en ervaring. Het houdt zich voornamelijk bezig met de studie naar hersenactiviteit. Biologische
psychologie is niet alleen een studiegebied, maar ook een benadering. Ze stelt dat we denken en handelen
zoals we doen vanwege hersenmechanismen, en dat we die hersenmechanismen geëvolueerd zijn omdat
dieren in de oertijd overleefden en zich voortplantten.
Drie belangrijke punten om uit dit boek te onthouden:
1. Waarneming vindt plaats in de hersenen, niet in het zintuig.
2. Geestelijke activiteit en bepaalde soorten hersenactiviteit zijn onafscheidelijk. Dit standpunt staat
bekend als monisme, het idee dat het universum uit slechts één soort wezen bestaat. Daar tegenover
staat het dualisme, het idee dat geest en materie gescheiden zijn.
3. We moeten voorzichtig zijn met wat een verklaring is en wat niet (zie verklaringen hieronder).
Biologische verklaringen van gedrag vallen in vier categorieën uiteen:
I. Een fysiologische verklaring brengt gedrag in verband met de activiteit van de hersenen en andere
organen. Ze houdt zich bezig met de ‘machinerie’ van het lichaam.
II. Een ontogenetische verklaring beschrijft hoe een structuur van gedrag zich ontwikkelt, rekening
houdend met de invloeden van genen, voeding, ervaringen en hun wisselwerkingen.
III. Een evolutionaire verklaring relateert gedrag aan de evolutionaire geschiedenis van een soort. Deze
verklaring vestigt onder andere de aandacht op gedragsovereenkomsten tussen verwante soorten.
IV. Een functionele verklaring beschrijft waarom gedrag zich op een bepaalde manier heeft ontwikkeld.
Dieren worden veel gebruikt voor onderzoek. Er zijn verschillende redenen waarom biologische psychologen
en neurowetenschappers niet-mensen bestuderen, terwijl ze wel geïnteresseerd zijn in de mens:
- De onderliggende mechanismen van gedrag zijn bij alle soorten min of meer gelijk en soms
gemakkelijker te bestuderen bij een niet-menselijke soort.
- We zijn geïnteresseerd in dieren, omdat mensen van nature nieuwsgierig zijn.
- Wat we over dieren leren verduidelijkt de menselijke evolutie.
- Wettelijke of ethische beperkingen verhinderen bepaalde soorten onderzoek op mensen.
De wettelijke norm, wat betreft dierenonderzoek, legt de nadruk op the three R’s:
I. reduction vermindering van het aantal dieren te gebruiken in onderzoek
II. replacement vervanging van dieren voor bijvoorbeeld computermodellen
III. refinement verfijning of het aanpassen van pijnlijke en ongemakkelijke procedures
De tegenstand tegen dierproeven varieert sterk:
- De minimalisten tolereren bepaalde soorten dieronderzoek, maar willen de andere soorten beperken
of verbieden. Dit is afhankelijk van de waarschijnlijke waarde van het onderzoek, de mate van leed
voor het dier en het soort dier.
- De abolitionisten zien geen ruimte voor een compromis en stellen dat alle dieren dezelfde rechten als
mensen hebben. Het is verkeerd om dieren te gebruiken voor onderzoek, ongeacht de
omstandigheden, omdat dieren geen informed consent kunnen geven voor onderzoek.
3
,Hoofdstuk 1
H1.1: De cellen van het zenuwstelsel
In het zenuwstelsel zijn er twee soorten cellen te vinden:
- Een neuron is een ander woord voor zenuwcel, een cel die gespecialiseerd is om informatie te
ontvangen, te verwerken en aan andere cellen door te geven. Zenuwcellen communiceren met elkaar
om elkaars activiteit te beïnvloeden en variëren in grootte, vorm en functies. Een volwassen brein
bevat gemiddeld 86 miljard neuronen. Een bundeling van een groot aantal neuronen wordt een
zenuw genoemd. De vier belangrijkste structuren in een neuron zijn:
1. dendrieten
2. soma (cellichaam)
3. axon
4. presynaptisch eindpunt
- Een gliacel is een cel die de activiteit van neuronen op vele manieren ondersteunt en wijzigt.
Gliacellen zijn meestal kleiner dan een neuron en brengen geen informatie over grote afstanden over.
! Niet alle cellen zijn neuronen, maar wel alle neuronen zijn cellen
De Spaanse onderzoeker Santiago Ramón y Cajal wordt erkend als één van de belangrijkste grondleggers van
de neurowetenschap. Hij ontdekte dat het zenuwstelsel is opgebouwd uit afzonderlijke cellen (nu neuronen
genoemd) door gebruik te maken van nieuwe kleuringstechnieken (kleuringstechnieken worden gebruikt om
cellen en weefsels te markeren zodat ze beter zichtbaar worden onder de microscoop).
structuur van een dierlijke cel: Neuronen bevatten dezelfde inwendige structuren als andere dierlijke cellen:
§ Het oppervlak van een cel is de membraan (ook wel plasmamembraan genoemd), een structuur die
de binnenkant van de cel scheidt van de buitenomgeving.
§ Op de rode bloedcellen na, hebben alle cellen een nucleus. Dit is de celkern, ofwel de structuur die de
chromosomen bevat.
§ Een mitochondrium is de structuur die chemische energie uit suikers, vetten en eiwitten omzet in een
voor de cel bruikbare vorm van energie (dit proces wordt stofwisseling of metabolisme genoemd).
Mitochondriën hebben eigen genen die gescheiden zijn van de genen in de kern van een cel, en
daarnaast verschillen mitochondriën ook onderling genetisch van elkaar:
- overactief mitochondrium " energie snel op + oververhitting
- minder actief mitochondrium " aanleg voor depressie en lage pijngrens
§ De ribosomen zijn de plaatsen in een cel waar nieuwe eiwitmoleculen geproduceerd worden. Deze
eiwitten leveren bouwstoffen voor de cel en vergemakkelijken chemische reacties. Sommige
ribosomen zweven vrij in de cel. Andere ribosomen zitten vast aan een netwerk van dunne buisjes die
geproduceerde eiwitten naar andere plaatsen vervoeren, ofwel het endoplasmatisch reticulum.
Er zijn drie groepen neuronen:
1. De sensorische neuronen geleiden signalen van de zintuigen naar de hersenen, die zorgen voor
sensaties van zicht, smaak, gehoor, aanraking, geur en evenwicht.
2. De motorische neuronen geleiden signalen vanuit de hersenen en het ruggenmerg naar de spieren,
organen en klieren. Ze geleiden dus de instructies voor al onze handelingen.
3. Sensorische neuronen communiceren niet rechtstreeks met motorische neuronen (behalve bij
reflexen). Daarvoor maken ze gebruik van interneuronen of schakelcellen. Een interneuron is aan
beide einden verbonden is met andere zenuwcellen, tussen sensorisch en motorische neuronen. Ze
dienen voor informatieoverdracht door middel van een actiepotentiaal (zie H2.1). Schakelcellen
krijgen informatie van sensorische zenuwcellen en/of andere schakelcellen en geven informatie door
aan motorische zenuwcellen en/of andere schakelcellen.
sensorisch neuron motorisch neuron
4
, Hoe werken neuronen?
w In de communicatie tussen neuronen worden er twee soorten
onderscheiden. Het neuron dat een boodschap levert wordt het
presynaptische neuron genoemd en het neuron dat de boodschap
ontvangt wordt het postsynaptische neuron genoemd.
w De dendrieten zijn vertakte vezels die zich uitstrekken vanuit het
cellichaam waar ze werken als een soort visnet, waarin ze signalen
verzamelen die ontstaan na directie stimulatie van de zintuigen. Veel
dendrieten bevatten dendritische stekels, die het dendrietoppervlak
vergroten door de hoeveelheid synapsen. Hoe groter het
dendrietoppervlak, hoe meer informatie de dendriet van
andere neuronen kan ontvangen.
w Dendrieten geven hun bericht door aan de soma of het cellichaam.
Dit is de celkern van de zenuwcel waar zich de nucleus, ribosomen en
mitochondrium bevinden. De soma evalueert alle impulsen die het
ontvangt en zorgt dat het cellichaam overgaat op excitatie (opwekking)
of inhibitie (afremming).
w In het geval van voldoende excitatie is het cellichaam voldoende
gestimuleerd en ontstaat er een elektrische prikkel in het axon, waarop
het neuron zelf een boodschap naar het axon vuurt. Het axon is een
uitloper van een neuron die de informatie vanuit het cellichaam naar de
eindknopjes vervoert (zie H1.2 voor de werking van het axon).
w De gliacel is een cel die structurele steun biedt aan zenuwcellen bij
het samenbrengen van de juiste zenuwcellen. Gliacellen zorgen voor een
isolerend laag, de myelineschede. Net als het omhulsel rond een
elektriciteitskabel, isoleert en beschermt de myelineschede op een
neuron de cel. De onderbrekingen op de myelineschede staan bekend als
knopen van Ranvier (zie bladzijde 9 voor het nut hiervan).
w Het axon kan vertakkingen hebben. Het uiteinde van elke tak heeft
een zwelling, wat een presynaptisch eindpunt genoemd wordt. In deze
‘eindknopjes’ bevinden zich vesikels, ofwel pakketjes gevuld met
neurotransmitters (al worden neurotransmitters ook buiten de vesikels
in het presynaptisch eindpunt bewaart). Een neurotransmitter is een
chemische boodschapper die boodschappen van het ene neuron naar
het andere neuron brengt.
w Een vesikel scheurt open als de actiepotentiaal aankomt en de
doorstroom van calcium mogelijk maakt. Deze calcium maakt de neurotransmitters vrij uit het presynaptisch
eindpunt. Binnen 1-2 milliseconden nadat calcium de terminal binnenkomt, veroorzaakt het exocytose, ofwel
uitbarstingen van afgifte van neurotransmitters uit het presynaptische neuron. Wat voor transmitter en
hoeveel transmitters dit zijn verschild, want het zenuwstelsel is erg flexibel.
w Vervolgens komen deze neurotransmitters terecht in een nauwe ruimte die de zenuwcel scheidt van de
naburige zenuwcel. De nauwe ruimte heet de synaps of de synaptische spleet. De synaps bestaat eigenlijk uit
drie onderdelen: (1) een aanvoerend stukje axon, (2) een spleet tussen het uiteinde van een axon van een
zenuwcel en (3) een doelwit cel met ionenkanaaltjes. Doelwitcellen kunnen andere zenuwcellen zijn, maar ook
spiercellen of kliercellen. Transport van informatie door de synaptische spleet (van het ene neuron naar de
andere, bijvoorbeeld) via neurotransmitters wordt synaptische transmissie genoemd.
w Neurotransmitters die aankomen bij de membraan van de ontvangende zenuwcel maken zich vast aan de
receptoren. Dit zijn eiwitten in de celmembraan, het cytoplasma of de celkern, waaraan een specifiek
molecuul kan binden. Receptoren kunnen signalen van binnen of buiten de cel doorgeven. Doordat
neurotransmitters zich binden aan de receptoren, stimuleren zo de ontvangende zenuwcel. Dit verandert de
activiteit van die zenuwcel en daarna maken de neurotransmitters zich weer los van de receptoren.
w Te veel neurotransmitters kunnen zich ophopen tot schadelijke niveaus. Er kunnen verschillende dingen
gebeuren met een teveel aan neurotransmitters. Zo kan het teveel worden teruggenomen door de originele
zenuwcel door heropname (wat de boodschap tussen de neuronen verzwakt), óf het teveel wordt afgebroken
tot inactieve chemicaliën door het enzym MAO (monoamine oxaidase) dat te vinden is in neuronen die de
neurotransmitters serotonine, dopamine, of noradrenaline afgeven.
5
