Samenvatting Inleiding Onderwijswetenschappen Deeltoets 1
Basiscollege thema 1: onderwijsbeleid - 09-09-2021
Inrichting onderwijs op basis van
- Macroniveau: stelsel, wet- en regelgeving, beleid, inrichting nationaal
onderwijsstelsel, curriculumontwikkeling, beleid op internationaal, landelijk of
gemeentelijk niveau.
- Mesoniveau: leerklimaat in een school of organisatie, leiderschap in scholen,
professionalisering van docenten of publieksbegeleiders.
- Microniveau: didactische vormgeving onderwijs, individuele verschillen in
leerprocessen en prestaties, leerling en docent relatie, in het klaslokaal.
Artikel: Overheid en onderwijsbestel. Beleidsvorming rond het Nederlandse
onderwijsstelsel, Bronneman-Helmers (2011) (p. 19-39)
Artikel 23
- Overheid moet zorgen dat er onderwijs is (lid 1).
- Het geven van onderwijs is vrij (vrijheid van
stichting).
- Garantieplicht overheid voor openbaar onderwijs
(lid 3 en 4).
- Bijzonder onderwijs vrijheid van invulling van het
onderwijs (vrijheid van richting en inrichting) (lid 2,
5, 6).
- Gelijkheid van eisen en bekostiging door overheid
van openbaar en bijzonder onderwijs. (Uitkomst
schoolstrijd) (lid 7).
- De regering doet elk jaar verslag over het onderwijs
aan de Staten Generaal (lid 8).
Openbare scholen mogen nooit gebaseerd zijn op een
richting, mogen wel zelf de inrichting bepalen.
Schoolstrijd
Begin 19e eeuw: Het onderwijs werd gedomineerd door protestants-christelijke
stromingen -> Verzet van andere groeperingen, m.n. katholieken en gereformeerden
Schoolstrijd ging over: karakter van de school, mogelijkheid voor groeperingen om eigen
scholen te stichten, financiering van scholen
1806: wet lager schoolonderwijs en onderwijs in de Bataafse Republiek
1848: vrijheid van onderwijs (Grondwet art. 23 lid 2 t/m 4)
1874: kinderwetje van Van Houten: kinderen tot 12 jaar mogen niet meer werken in
fabriek
1887: subsidie voor bijzondere scholen
,1917: Pacificatie: financiële gelijkstelling openbaar en bijzonder onderwijs (Grondwet art.
23 lid 5 t/m 7; einde schoolstrijd)
Onderwijsbeleid macroniveau
- Onderwijsstelsel: omvat het Nederlandse schoolwezen (geheel van scholen,
schooltypen, instellingen en opleidingen, en de wet- en regelgeving die daarop
van toepassing is).
- Onderwijsbestel: omvat niet alleen het onderwijsstelsel, maar ook het
geïnstitutionaliseerde krachtenveld waardoor het wordt beïnvloed (het geheel
van instanties, overheden en organisaties binnen en buiten het onderwijsveld dat
zich richt op het functioneren, voortbestaan en ontwikkelen van het
onderwijsstelsel).
Van stelselverantwoordelijkheid naar bestelverantwoordelijkheid.
Fasen in ontwikkeling onderwijsstelsel:
- Fase I (1920-60): uitbouw van het door de overheid bekostigde stelsel
(gelijkstelling openbaar en bijzonder onderwijs -> sterke toename rol overheid.
Overheidsbeleid was in deze periode sterk centralistisch, allocatief en
overwegend juridisch).
- Fase II (1960&70): discussie structuur stelsel & maatschappelijke functie onderwijs
(Mammoetwet: die al het algemeen voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs
regelde. Leerplichtverlenging. Onderwijs wordt ingewikkelder. Ongelijkheid en
vernieuwing te weinig aangepakt. Onderwijsbeleid was centralistisch en
corporatistisch).
- Fase III (1980&90): deregulering & schaalvergroting, toename invloed
bedrijfsleven (economische overwegingen krijgen de overhand door meer
verbinding onderwijs en arbeidsmarkt en door bezuinigingen op de
overheidsuitgaven. Deregulering, meer autonomie voor instelling, versterking
management en toename doelmatigheid. Lumpsumbekostiging: geld dat scholen
zelf mochten besteden van de overheid. Onderwijs moet meer aansluiten op
arbeidsmarkt).
- Fase IV (vanaf eind 1990): van stelsel naar bestel, toezicht & verantwoording
(overheid wil kwaliteit en toegankelijkheid van onderwijs waarborgen en
aansluiting op opleidingen verbeteren. Aparte wet voor onderwijstoezicht.
Invloed Europa op onderwijs groeide. Meer verantwoordelijkheid voor burgers en
onderwijsveld).
Mammoetwet in 1968: alle onderwijssoorten tussen lager onderwijs en wetenschappelijk
onderwijs worden vastgelegd.
Leerplichtwet in 1969: leerplicht tot 9 jaar en er komt een leerplichtambtenaar.
- In 1975: leerplicht tot 10 jaar
Jaren 90: veel discussie over onderwijs over bijv: middenschool, basisvorming vo,
structuren.
,Belangrijkste veranderingen jaren 80 en 90:
- Kleuter en lager onderwijs wordt basisonderwijs
- Scheidslijnen tussen reguliere basis- en voortgezet onderwijs en speciaal
onderwijs gedeeltelijk doorbroken
- Vmbo naast havo/vwo ontstaan allemaal
- Hbo en mbo krijgen eigen wettelijk kader
- Hbo en wo in een wettelijk kader voor hoger onderwijs
Het onderwijsstelsel is rond 2010 geregeld in vijf sectorwetten:
1. wet voor primair onderwijs
2. wet voor het speciaal onderwijs voor kinderen met ernstige beperkingen
3. wet voor voortgezet onderwijs
4. wet voor (middelbaar) beroepsonderwijs en volwasseneneducatie
5. wet voor het hoger onderwijs
Artikel: Onderwijspolitiek na de commissie-Dijsselbloem, Onderwijsraad (2014)
(p.7 &29-46)
Invloed Commissie Dijsselbloem op onderwijspolitiek: beperkte invloed, veel bemoeienis
van de overheid, weinig vertrouwen.
Aanbevelingen:
- Laat de overheid zich beperken tot hoofdlijnen en daarop krachtiger kiezen (niet
bemoeien met inrichting van scholen, alleen goed functioneren).
- Zoek naar nieuwe vormen van representatie (op zoek naar relevante actoren,
breder draagvlak zoeken, ook anderen verdienen inspraak zoals ouders, leraren
en leerlingen).
- Maak beter gebruik van informatie uit wetenschap en onderwijsveld.
Zorgen over ‘het nieuwe leren’ en andere onderwijsvernieuwingen. Algauw ging
discussie over algehele kwaliteit van onderwijs.
“De overheid heeft haar kerntaak, het zeker stellen van de kwaliteit van het onderwijs, de
afgelopen jaren ernstig verwaarloosd.” Doordat de overheid zich ten onrechte heeft
begeven op het terrein scholen (pedagogisch-didactische aanpak).
Onzorgvuldige beleidsprocessen, met onvoldoende draagvlak
Verdiepingscollege thema 1: onderwijsbeleid - 16-09-2021
Grondrechten
Klassieke grondrechten: vrijheden van burgers die de overheid moet verdedigen (bijv.
recht op onderwijsvrijheid).
Sociale grondrechten: opdrachten die de overheid heeft om dingen te regelen voor de
burgers (recht op overheidszorg: kwaliteit onderwijs, voldoende openbare scholen etc).
, Artikel: Actieplan lerarentekort grote steden, Kernteam G5-besturen (2020) (p.
1-15 & 36-37)
Lerarentekort
Steeds groter lerarentekort in het primair onderwijs in de G4 (Amsterdam, Rotterdam,
Den Haag, Utrecht (en Almere)). Zorgt voor grote problemen als: grotere klassen, lage
leskwaliteit. Dit is een directe bedreiging voor de kwaliteit van het onderwijs en zorgt
voor te weinig kansen voor leerlingen om talenten te ontwikkelen. Er is een regionale
aanpak nodig met een landelijk beleid, want het probleem groeit overal maar op andere
manieren en in een andere omvang.
- Aanzien als docent is niet heel hoog. Meer salaris geven zou oplossing kunnen
zijn, maar dat kan er ook voor zorgen dat ze minder gaan werken omdat ze dan
evenveel verdienen als eerst.
- Lerarentekort heeft meer geld nodig, maar onderwijs krijgt al erg veel geld elk
jaar.
- Het is onaantrekkelijk om te wonen en werken in een grote stad omdat huizen
duur zijn en daarom minder leraren in grote steden. Hier zijn structurele
maatregelen voor nodig om het aantrekkelijker te maken.
- Er zijn te weinig doorgroeimogelijkheden en teveel werkdruk.
- Op scholen met veel leerlingen met niet-Westerse achtergrond is meer tekort.
Dit zorgt voor versterking van ongelijke kansen. Hoe hoger het schoolgewicht
(hoe meer leerlingen met risico op onderwijsachterstand), hoe meer
lerarentekort. Ook het speciaal onderwijs heeft last van veel tekorten.
Belangrijk: gezamenlijke verantwoordelijkheid. Collegegeld PABO verminderen. Meer
info over beroep. Evolutie ipv revolutie.
Plan:
- Lijn 1: in-, door- en uitstroom van lerarenopleidingen
- Lijn 2: bevorderen van zij instroom
- Lijn 3: behoud van leraren
- Lijn 4: activeren stille reserve
- Lijn 5: beloning en carrièreperspectief
- Lijn 6: anders organiseren en innovatieve ideeën
Artikel: Lerarentekort in het primair onderwijs [Kamerbrief], Ministerie van
Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (2017)
Het gebruik van pabo studenten voor het lerarentekort is onwenselijk. Er is een
regionale aanpak nodig, er moet per regio gekeken worden naar wat de aard van het
probleem is en welke oplossingen mogelijk zijn.
Hoger salaris kan een oplossing zijn, ook makkelijker informatie over het beroep vinden
en de zij-instroom bevorderen zouden oplossingen kunnen zijn.
Beleid
