Hoofdstuk 5 - Ontdekkers & Hervormers
1500 tot 1600
Paragraaf 1: De Renaissance
KA: Het veranderde mens- en wereldbeeld van de renaissance en het begin van een nieuwe
wetenschappelijke belangstelling
- Het leven op aarde stond in de middeleeuwen in teken van het leven na de dood.
"Memento mori." (gedenk te sterven) -> “Carpe diem” (pluk de dag) De kerk bleef
belangrijk, maar, wetenschappelijke ontdekkingen moeten hierop aansluiten.
- Er vind een wedergeboorte (Renaissance) plaats, de Grieks-Romeinse filosofie, literatuur
en kunst keert terug. Ook de mens verandert, van volgzaam naar onderzoekend.
Schilderijen krijgen realisme en worden tot in perfectie gemaakt.
- Humanisme: kritische denkhouding, universele mens (bijvoorbeeld Da Vinci)-> wereld
verklaren op rationele manier
- Uitvinding van de boekdrukkunst
Ontstaan Renaissance:
1. Italiaanse handelssteden, zoals Genua, Florence en Venetië worden rijk en handelaren
willen genieten van hun rijkdom - mede door kruistochten
2. In het Italië van de late Middeleeuwen zijn veel restanten (beelden en bouwwerken) te
vinden van het Romeinse Rijk. Veel italianen willen terug naar die tijd en af van de
donkere middeleeuwen.
De italiaanse kunstenaars bestudeerden het klassieke erfgoed, de nalatenschap van de
Grieks-Romeinse cultuur, dat in de vorm van ruïnes en beeldhouwwerken volop in Italië
aanwezig was. Ze probeerden de klassieke kunst te evenaren en overtreffen. Ze meenden dat ze
de grootheid van de oudheid lieten herleven. Daarom noemden ze hun tijd de renaissance
(letterlijk: wedergeboorte)
De Renaissance heeft de volgende belangrijke kenmerken:
- Een sterke oriëntatie op de klassieke oudheid. De ‘renaissancisten’ vonden dat de tijd
waarin zij leefden een wedergeboorte was, na de duistere middeleeuwen. De term
‘middeleeuwen’ werd ook geboren tijdens de Renaissance. De middeleeuwen werd
gezien als een periode tussen de klassieke oudheid en de huidige tijd, die de klassieke
oudheid idealiseerde en weer terughaalde.
- Een focus op het ‘aardse’ leven en de mens als individueel en uniek wezen. De mens als
persoon kwam centraal te staan en men werd meer individualistisch. Tegelijk verdween
religie en het leven na de dood meer naar de achtergrond.
- Kennis en brede ontwikkeling werden belangrijk. De breed ontwikkelde intellectueel, die
zelf de klassieke bronnen bestudeerde, werd het ideaal. Dit stimuleerde ook het
wetenschappelijk denken.
,De intellectuele basis van de Renaissance was het humanisme, een stroming die de nadruk
legde op het individu.
Belangrijke vertegenwoordiger van het Christelijk humanisme was de monnik Erasmus van
Rotterdam.
- Door studie van christelijke teksten uit oudheid ontdekte hij dat veel van wat de kerk
leerde, niets met het zuivere christendom te maken had. Hij constateerde dat de Bijbel
vol fouten zat. Zijn kritiek op misstanden in de samenleving uitte Erasmus onder meer in
het satirische boek Lof der Zotheid.
De humanisten geloofden dat na de middeleeuwen, een periode van verval, een nieuwe
bloeiperiode was aangebroken met de mens als middelpunt.
De kritische denkhouding, drive om te willen leven als een universeel mens en leergierigheid
zorgen voor het ontstaan van een Nieuwe Wetenschappelijke Belangstelling. Vanaf nu af aan
probeert men de wereld te verklaren op een rationele manier (met behulp van het verstand).
! Belangrijke gebeurtenis: verovering van Constantinopel -> veel christelijke
geleerden vluchten naar de Italiaanse stadstaten en nemen hun Griekse en
Romeinse geschriften mee.
De uitvinding van de boekdrukkunst zorgde ervoor dat de ideeën van de Renaissance zich goed
konden verspreiden. De Bijbel kon nu ook worden vertaald in volkstalen, zodat de bevolking het
boek zelf kon lezen. Daarom richtten de humanisten zich in de vroege renaissance vooral op de
studie en de vertaling van de klassieke werken. Maar op een gegeven moment gingen ze een
stapje verder en probeerden ze de klassieke methoden en stijlen te imiteren en te verwerken in
hun eigen werk. Ze probeerden hiermee zelfs de klassieken te overtreffen.
Renaissance Schilder: Leonardo da Vinci
- maakten realistische, schijnbaar driedimensionale schilderijen
- bestudeerden de natuur om deze zo perfect mogelijk af te beelden
De Renaissance had de volgende gevolgen:
- Een veranderend wereldbeeld door het ontdekken van andere werelddelen en de bloei
van de wetenschap. Dit zorgde ervoor dat het beeld dat men had gehad over hoe de
wereld eruit zag, werd bijgesteld. Waar het wereldbeeld eerst geocentrisch was (de
aarde als centrum), veranderde dit tijdens de Renaissance naar heliocentrisch (de zon
als centrum).
- Een veranderend mensbeeld. De visie van de humanisten zorgde voor een groeiend
individualisme en een focus op het aardse leven.
- Een conflict met de kerk. Door het bestuderen van de originele bronnen kwamen
humanisten erachter dat de vertaalde versies van de Bijbel niet altijd klopten. Ze
ontdekten dat de kerk verschillende gebruiken had die niet gebaseerd waren op de
originele bijbel. Dit leidde tot toenemende kritiek op de kerk, wat uiteindelijk zou leiden
tot de Reformatie.
- Het vormde de basis voor de latere wetenschappelijke revolutie.
,KA: De hernieuwde oriëntatie op het erfgoed van de klassieke oudheid
- Humanisten proberen op basis van klassieke teksten de wereld en de mens beter
begrijpen en ontdekken ‘overschrijffouten’ en foute interpretaties humanisten
bestuderen klassiek Latijn en Grieks en ontwikkelen een kritische houding ten aanzien
van teksten
- Nieuwe belangstelling voor klassiek erfgoed:
Architectuur: De architectuur van de klassieke oudheid werd overgenomen.
Literatuur: Thema’s en vormen uit de Oudheid werden gebruikt in Renaissance Teksten.
Kunst: In de kunst werden nu technieken als perspectief en anatomie gebruikt.
- Enkele Noord-Italiaanse steden ontwikkelen zich tot zelfstandige stadstaten, zoals in het
klassieke Griekenland.
Paragraaf 2: De Europese expansie
Eurocentrisch: het benadrukken van Europa
Kolonisatie: het vestigen van eigen bevolking in land die nog niet door het eigen volk bewoond is
Driehoekshandel: de handel tussen Europa, Amerika en Afrika waarin goederen en slaven
verhandeld werden
Europese overzeese expansie: uitbreiding van activiteiten van europeanen buiten Europa vanaf
omstreeks 1500
KA: Het begin van de Europese overzeese expansie
- Groeiende behoefte om India te bereiken over zee (landroutes waren in handen van de
Arabieren en Turken, waardoor specerijen erg duur waren)
- Groeiende twijfel over de OT-vorm van de aarde ‘wetenschappelijke’ behoefte om de
bolvorm van de aarde te ‘bewijzen’.
- Columbus (Spa) ‘ontdekt’ Hispaniola (Amerika,1492)
De Renaissance werd ook gekenmerkt door het veranderde beeld dat mensen van zichzelf en de
wereld hadden. Dit kwam door de ontdekkingsreizen.
Er waren verschillende redenen om op ontdekkingsreis te gaan:
1. Handel en rijkdom; in de 15e eeuw groeide het beroep van handelaar. De vraag naar
goud en andere waardevolle metalen groeide. De handel in exotische producten leverde
tevens een hoop op. Onder andere door conflicten met Arabieren en om sneller en
goedkoper goederen te kunnen inkopen, ging men op zoek naar alternatieve
handelsroutes.
2. Religie, faam en fortuin; terwijl handelaren hun fortuin wilde vergroten, vonden anderen
dit een goed moment om hun geloof aan derden over te brengen en hen te bekeren tot
het christendom. De christenen ondervindt concurrentie van de islam en probeerden
overal mensen te evangeliseren (bekeren tot het christendom). In de 15e eeuw kwam
ook het individualisme op. Faam en glorie begonnen mee te spelen als redenen voor
exploratie.
, 3. Wetenschap en nieuwsgierigheid; wetenschappers wilden de kennis vergroten en
avonturiers wilden andere gebieden ontdekken. De nieuwe wetenschappelijke
belangstelling leidde tot ontdekkingen op het gebied van scheepvaart, waardoor het
mogelijk werd om overzeese reizen te ondernemen.
Het sterker worden van het centrale gezag zorgde ook voor het begin van de overzeese expansie.
Door het sterker worden van het centrale gezag kregen vorsten meer greep op hun rijk en
daardoor kregen ze meer mogelijkheden voor een zoektocht naar rijkdom overzee.
De aanloop van de Europese overzeese expansie was de toenemende welvaart en de opkomende
handel. Maar ook de groei van het Ottomaanse Rijk -> val van Constantinopel in 1453. Het
Ottomaanse Rijk breidt uit. Het Ottomaanse Rijk bemoeilijkte zo handel tussen West-Europa en
Islamitische handelaren in Oostelijk-Middellandse zeegebied.
Rond de 15e eeuw beginnen Spaanse en Portugese handelaren de overzeese expansie.
Waarom? Islamitische handelaren importeerden al jarenlang luxe producten naar Europa, deze
verkochten ze hier voor veel geld. Europese handelaren wilden de producten liever zelf gaan
halen uit het land van herkomst.
Ook Spaanse en Portugese vorsten stimuleerden de overzeese tochten vanwege
- rijkdom die handelaren mee zouden nemen
- grondgebied dat valt onder heerschappij van de koning
Engeland, Frankrijk en de Nederlanden volgden later met de ontdekkingsreizen.
In het begin bleef de Spaanse interesse voor ontdekkingstochten beperkt tot de Canarische
eilanden en het onbewoonde Madeira. Later gingen de Spanjaarden en Portugezen verder op
ontdekkingstocht de wereld over.
De bekendste ontdekkingsreizigers van deze tijd zijn de Portugees Bartolomeu Dias en de
italiaan Christoffel Columbus, die onder de Spaanse vlag reisde. Dias ontdekte in 1488 een
zeeroute om het meest zuidelijke punt van Afrika (Kaap de Goede Hoop) en bereidde hiermee de
eerste zeetocht naar India voor. Columbus ontdekte in 1492 Amerika. De ontdekkingsreizen
hadden grote gevolgen voor Europa en de ontdekte gebieden. De Spanjaarden veroverden met
geweld ook het Aztekenrijk, waardoor heel centraal-Amerika onder Spaans gezag kwam te
vallen. Ook het rijk van de Inca’s werd later overgenomen. De veroveringen van deze rijken
verliepen vrij gemakkelijk.
Door de Renaissance leerde men dat de aarde rond was.
De Portugezen wilde geen grote gebieden veroveren. China, Japan en andere Aziatische rijken
waren daarvoor te sterk. In plaats daarvan namen ze langs de kusten kleine gebieden in bezit en
bouwden ze er factorijen (handelsposten).
De Portugezen bedreven ook handel aan de kusten van west-Afrika. Ze haalden er goud, ivoor en
steeds vaker ook zwarte slaven. Deze Afrikanen werden gebracht naar Brazilië, dat de
portugezen koloniseerden vanaf 1530.
