Overig
Deel 2 artikelen juridische aspecten van bedrijfskunde
Bij deze het tweede deel van de artikelen voor het vak 'juridische aspecten van bedrijfskunde'. Dit zijn de artikelen van week 4 t/m 7
[Meer zien]Voorbeeld 4 van de 117 pagina's
Voorbeeld 4 van de 117 pagina's
In winkelwagengesponsord bericht van onze partner
Verkoper
VolgenVoorbeeld van de inhoud
Erfdienstbaarheden en devervuiling van de openbare
registers
mr. C.J.L. Boissevain1
De beëindiging van waarde- en nutteloos geworden erfdienstbaarheden blijkt in de praktijk een heikel
punt. Hoewel in theorie verscheidene mogelijkheden tot beëindiging bestaan, blijken deze in de prak-
tijk slecht toepasbaar.
1. Inleiding 2. Molen Mannekus4
Hoe kan het dat in de openbare registers nog zoveel Vanaf 1661 tot 1892 werd aan de Lange Miening in
waardeloos geworden erfdienstbaarheden staan? Zoeterwoude een zaagmolen geëxploiteerd. De
Erfdienstbaarheden zijn in beginsel eeuwigdurend zaagmolen, in der tijd bekend als de Molen van
en blijven derhalve in beginsel bestaan tot de recht- Mannekus, zaagde boomstammen op windkracht.5
hebbende het recht heeft doen eindigen.2 De beëin- Maar nog voordat de boomstammen in planken en
diging van erfdienstbaarheden blijkt in de praktijk balken konden worden gezaagd, moesten de stam-
echter een heikel punt. Hoewel er in theorie ver- men jarenlang weken in ondiepe wateren - ook wel
scheidene mogelijkheden tot beëindiging bestaan, ‘balkengaten’. Het is waarschijnlijk het Papemeer
blijkt dat, vanuit tijd- en kostenbesparende overwe- geweest dat voor de Molen Mannekus als balkengat
gingen, niet vaak de moeite wordt genomen waar- heeft gediend.
deloos geworden erfdienstbaarheden te beëindigen. De weg van de molen van en naar het Papemeer
De houding van partijen vormt echter niet het enige kon per boot over het water worden afgelegd. Ech-
beletsel; ook als partijen wel bereid zijn onderzoek ter, het is waarschijnlijker dat de weg ook aan de
te laten gelasten naar de beëindigingsmogelijkhe- oever moest worden afgelegd. Boten hadden des-
den, bieden de beëindigingsmogelijkheden vaak tijds immers nog geen automatische aandrijving en
weinig soelaas. Het inroepen van een van de wette- konden niet altijd zeilen op de wind. Bij windstilte
lijke beëindigingsmogelijkheden door de notaris of moesten boten daarom veelal worden gehaald door
voor de rechter kan ofwel onmogelijk, dan wel een een scheepsjager, die langs de oever met zijn paard
zeer langslepend en kostbaar proces zijn. Dit heeft de boot voorttrok.
onder andere te maken met de moeilijkheid dat Ook de heer Mannekus, de eigenaar van de Molen
erfdienstbaarheden na verloop van tijd niet alleen Mannekus vanaf 1870, 6 heeft naar alle waarschijn-
meer op de oorspronkelijke heersende en dienende lijkheid het pad langs de oever 7 nodig gehad om de
erven rusten, maar door splitsing en samenvoeging boten met gewaterde boomstammen naar zijn mo-
van percelen over land lijken te verspreiden. Daar- len te kunnen halen. Om de toegang tot het pad te
naast wordt de situatie niet inzichtelijker doordat kunnen waarborgen, zal de heer Mannekus een erf-
erfdienstbaarheden, ook al zijn zij reeds van rechts- dienstbaarheid inhoudende een recht van overpad
wege geëindigd,3 in opvolgende verkrijgingstitels hebben gehad. Deze erfdienstbaarheid zal er hebben
blijven worden opgenomen en doorgelegd. uitgezien als weergegeven in figuur 1 en ongeveer als
De geschetste problematiek rondom waarde- en volgt hebben geluid:
nutteloos geworden erfdienstbaarheden zal wor-
den geïllustreerd aan de hand van een (deels) fictie-
ve casus over de Molen Mannekus.
4. De hierna te schetsen casus is grotendeels gebaseerd
op feitelijke gegevens. De erfdienstbaarheid en het be-
1. Caroline Boissevain is kandidaat-notaris Vastgoed bij staan ervan is zelf bedacht.
Pels Rijcken. 5. Molen van Mannekus, Molen Post, databasenr. 2081,
2. J.G. Gräler, ‘Mandeligheid en erfdienstbaarheden’, molendatabase.org.
Mon. BW nr. B27, Deventer: Kluwer 2014/41. 6. J.S. Bakker, ‘Verloren gewaande Leidse molen terug-
3. Erfdienstbaarheden kunnen bijvoorbeeld al zijn ge- gevonden’, Molenwereld 17e jaargang 2014, nr. 9, p. 324.
eindigd door vermenging of de werking van art. 5:76 7. Thans ook niet geheel toevallig genaamd het ‘Boer-
lid 2 BW. landpad Balkengat’.
126 Tijdschrif t voor AGRARISCH RECHT Nr. 3 maart 2021
, Erfdienstbaarheden en de vervuiling van de openbare registers
‘Ten behoeve van het perceel kadastraal bekend
gemeente Zoeterwoude, sect ie E, nummer 763,
plaatselijk bekend de Molen van Mannekus aan
de Lange Miening, gemeente Zoeterwoude, als
heersend erf en ten laste van de percelen ka-
dastraal bekend gemeente Zoeterwoude, sect ie
E, nummers 762, 761, 759, 757, 756, 755, 754, 752
en 751, plaatselijk bekend weilanden boeren 1 en
2 nabij het Papemeer, gemeente Zoeterwoude,
wordt bij deze gevest igd de erfdienstbaarheid
houdende het recht van overpad om te voet en met
paard, op de minst bezwarende wijze, over het
bestaande pad, plaatselijk bekend Boerlandpad
Balkengat, te komen en gaan naar het Papemeer.’
Figuur 1: Kadastrale kaart uit de periode 1811-1832 van kadastrale gemeente Zoeterwoude, sect ie E, blad 03, met
daarop uitgetekend de belast ing van de erfdienstbaarheid.
Bron: Beeldbank van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, beeldbank.cultureelerfgoed.nl.
Twintig jaar later, op 22 oktober 1892, brandde de
Molen van Mannekus af na een blikseminslag. De
molen kon niet meer worden gered en werd niet
meer herbouwd. 8
Meer dan een eeuw later ziet de situatie er heel an-
ders uit: er is een grote weg, de Europaweg, aange-
legd, een van de boerderijen heeft plaats gemaakt
voor een verfwinkel en een autogarage en waar het
erf oorspronkelijk de Molen van Mannekus stond
zijn meerdere gezinswoningen gebouwd. Tenslotte
is, te midden van de weilanden, een recreatief ge-
bied met restaurant gerealiseerd.
De molen verdween, maar de erfdienstbaarheid
niet. De erfdienstbaarheid is na de brand van de
Molen van Mannekus nog altijd in de openbare
registers te vinden. De erfdienstbaarheid rust nog
steeds op het gebied zoals weergegeven op figuur 2.
8. ‘Gemengd Nieuws’, Het Leidsch Dagblad, dinsdag 25
oktober 1892, leiden.courant.nu, p. 5.
Nr. 3 maart 2021 Tijdschrif t voor AGRARISCH RECHT 127
,Erfdienstbaarheden en de vervuiling van de openbare registers
Figuur 2: Huidige kadastrale situat ie (d.d. 15 november 2019) in combinat ie met figuur 1.
Bron: Kadastralekaart.com en Beeldbank van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, beeldbank.
cultureelerfgoed.nl.
3. De problematiek Dit vertaalt zich – onder andere – in art. 5:76 BW.11
Op grond van lid 1 van dit artikel blijft, bij de ver-
3.1. Inleidend deling van het heersend erf, de erfdienstbaarheid
bestaan ten behoeve van ieder gedeelte ten voorde-
Hoewel evident lijkt dat de hiervoor besproken erf- le waarvan deze kan strekken. Bij de verdeling van
dienstbaarheid uit de Molen Mannekus zijn nut en het dienende erf blijft de last van de erfdienstbaar-
doel heeft verloren, blijkt het in de praktijk veelal heid, op grond van lid 2, rusten op ieder gedeelte ten
lastig om tot beëindiging van erfdienstbaarheden aanzien waarvan naar de akte van vestiging en de
te komen. Dit heeft te maken met: aard de uitoefening mogelijk is. Deze bepalingen
de besmettelijkheid van erfdienstbaarhe- hebben tot gevolg – analoog aan zekerheidsrechten
den; zoals pand- of hypotheekrechten – dat de rechten
de notariële praktijk; en van de rechthebbende geen nadeel kunnen onder-
de beëindigingsmogelijkheden in de prak- vinden van de gedeeltelijke vervreemding van het
tijk. 'onderpand', in deze het erf.12
Echter, op grond van – een à contrario lezing van –
1. Besmetting van percelen lid 2 van art. 5:76 BW vervalt een erfdienstbaarheid
voor wat betreft het van het dienend erf afgesplits-
Erfdienstbaarheden zijn af hankelijke rechten in te perceel waarop de uitoefening van de erfdienst-
de zin van art. 3:7 BW. Dit heeft tot gevolg dat, op baarheid, gezien de aard en de strekking van de
grond van art. 3:82 BW, een erfdienstbaarheid mee erfdienstbaarheid, niet mogelijk is.
overgaat met de eigendom van het heersende erf.9 Echter, voor het achterhalen van de aard en strek-
Bovendien wordt in de literatuur wel aangenomen king van de erfdienstbaarheid is de vestigingsakte
dat erfdienstbaarheden ondeelbare rechten zijn.10 doorslaggevend. De beëindiging van de erfdienst-
baarheid staat of valt dus met de duidelijkheid
van de omschrijving – of de uittekening – van de
9. Parl. Gesch. Boek 5, p. 246 (T.M).
10. V. Tweehuysen, Het uniciteitsbeginsel in het goederen- 11. De ondeelbaarheid van erfdienstbaarheden ver-
recht (diss. Nijmegen), Wolters Kluwer 2016, par. 5.5.2; taalt zich ook in art. 5:77 BW, A.A. van Velten,
J.G. Gräler, ‘Mandeligheid en erfdienstbaarheden’, ‘Privaatrechtelijke aspecten van onroerend goed ‘, Ars
Mon. BW nr. B27, Deventer: Kluwer 2014/45; A.A. van Notariatus nr. 120, Deventer: Wolters Kluwer 2018, par.
Velten, ‘Privaatrechtelijke aspecten van onroerend 14.3.3.
goed’, Ars Notariatus nr. 120, Deventer: Wolters Kluwer 12. V. Tweehuysen, Het uniciteitsbeginsel in het goederen-
2018, par. 14.3.3. recht (diss. Nijmegen), Wolters Kluwer 2016, par. 5.5.2.
128 Tijdschrif t voor AGRARISCH RECHT Nr. 3 maart 2021
, Erfdienstbaarheden en de vervuiling van de openbare registers
Figuur 3: Figuur 2 gecombineerd met figuur 1, met aanduiding het wegrestaurant, ‘La Place’, en het Transferium.
Bron: Kadastralekaart.com en Beeldbank van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, beeldbank.
cultureelerfgoed.nl.
erfdienstbaarheid. Bij een duidelijk afgebakende goed zien hoe een dergelijke kadastrale puzzel er
uitoefening van een erfdienstbaarheid komt de erf- uitziet.
dienstbaarheid met betrekking tot een afgesplitst, Alhoewel een erfdienstbaarheid dus feitelijk niet
feitelijk door uitoefening van de erfdienstbaarheid op een afgesplitst perceel rust en de erfdienstbaar-
niet meer belast perceel, te vervallen. Wanneer de heid daardoor door de werking van art. 5:76 BW is
akte van vestiging echter vaag is en geen duidelijke komen te vervallen, kan de erfdienstbaarheid nog
af bakening van de uitoefening van het recht wordt eeuwenlang in de openbare registers blijven circu-
gegeven, blijft het afgesplitste perceel bezwaard, leren, omdat de erfdienstbaarheid niet duidelijk is
ook al zou de eigenaar van het heersende erf prak- omschreven, de destijds geldende kadastrale situa-
tisch kunnen volstaan met uitoefening van zijn tie niet meer te achterhalen is of omdat het notari-
recht ten aanzien van een ander gedeelte.13 aat niet de tijd heeft genomen de toepasselijkheid
Daarnaast is het ook van belang dat de destijds gel- van de erfdienstbaarheid te onderzoek (zie hierna).
dende kadastrale situatie nog in kaart kan worden Er ontstaan onoverzichtelijke situaties waarbij na
gebracht. Wanneer de erfdienstbaarheid wel helder verloop van tijd niet duidelijk is welk perceel nog
is geformuleerd – bijvoorbeeld ‘het recht van over- werkelijk last ondervindt van de erfdienstbaarheid
pad loopt aan westelijke grens van perceel X langs en welke perceeleigenaar nog gebruik kan maken
de molensloot’ – maar het niet meer mogelijk is de van de erfdienstbaarheid. Dit problematische ver-
destijds geldende kadastrale grenzen in kaart te schijnsel laat zich mijns inziens goed vergelijken
brengen – in het voorbeeld: perceel X is thans op- met een besmettelijk virus: een erfdienstbaarheid
gegaan in verschillende percelen en de molensloot kan zich verspreiden door aanraking met andere
is drooggelegd – blijft onduidelijk welke percelen percelen. Kadastrale splitsing van het heersende en
thans de heersende en de dienende erven zijn. Door het dienende erf heeft tot gevolg dat de erfdienst-
het Kadaster aangeleverde ‘hulpkaarten’ kunnen baarheid op alle bij de splitsing betrokken perce-
vaak wel inzicht geven in de destijds geldende ka- len komt te rusten. Naast de verspreiding kan een
dastrale situatie, maar dit levert vaak een hele puz- erfdienstbaarheid zijn bereik ook uitbreiden door
zel op, waarbij oude kadastrale percelen over de de kadastrale samenvoeging van percelen. Bij de
huidige situatie moeten worden gelegd om inzicht samenvoeging van percelen, waarbij een perceel
te krijgen in de reikwijdte van de erfdienstbaarheid belast is met een erfdienstbaarheid, wordt namelijk
naar de huidige kadastrale verdeling. Figuur 2 laat het hele samengevoegde perceel belast met de erf-
dienstbaarheid. Dit volgt uit het eenheidsbeginsel:
13. Parl. Gesch. Boek 5, p. 271 (T.M); Voor een van het heer-
send erf afgesplitst perceel geldt dezelfde systema-
tiek.
Nr. 3 maart 2021 Tijdschrif t voor AGRARISCH RECHT 129
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper yannickvanlee. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €8,49. Je zit daarna nergens aan vast.
Is Stuvia te vertrouwen?
4,6 sterren op Google & Trustpilot (+1000 reviews)
Afgelopen 30 dagen zijn er 79276 samenvattingen verkocht
Opgericht in 2010, al 14 jaar dé plek om samenvattingen te kopen