Rechtsgeschiedenis (inwendige rechtsgeschiedenis)
Inwendige rechtsgeschiedenis
Week 1, 2, 3
Kennis (Lex Aquilia, Actio in Factum, Actio Utilis, Actio Furti, Actio Iniuriarum)
Doden/verwonden slaaf/dier, diefstal, verschil in factum/furti, krenking
Actio utilis = aanpassing van de pretor van de bestaande actio directa.
Actio in factum = actio creëren voor het specifieke geval.
Lex Aquilia
Lex Aquilia dateert uit 287 of 286 voor Christus. Het is een besluit van de volksvergadering
van plebejers (plebischiet).
Het regelt de aansprakelijkheid voor het ‘onrechtmatig toegebrachte schade’ (damnun iniura
datum). Dit gaat over schade van beschadiging van zaken, geen vermogensverlies.
De vordering die de gelaedeerde tegen de laedens heeft = actio legis Aquiliae. Hiermee wordt
een boete gevorderd, bijv. een schadevergoeding.
Vormen schade: de Lex Aquilia heeft betrekking op het doden van slaven en vee; viervoetige
kuddedieren (hoofdstuk I); en ook op het verwonden van slaven en vee, het doden of
verwonden van andere dieren en het beschadigen van stoffelijke objecten (hoofdstuk II).
Caput I: Onrechtmatig doden van slaven of vee.
Onder onrechtmatig doden wordt verstaan: doden in strijd met het recht (iniuria).
Boete van Caput I:
Degene die andermans slaaf of vee dood moet een boete betalen > deze is ter hoogte van
hoeveel de zaak maximaal waard is geweest in het afgelopen jaar.
Caput I is gemengd poenaal (deels schadevergoeding, deels vergelding)
Als het vermogensverlies hoger is dan de hoogste markprijs van de gedode slaaf/vee, kan het
belang van de gelaedeerde als uitgangspunt te kiezen. Het belang = alles wat men tengevolge
van het doden van slaaf/dier heeft moeten uitgeven of niet heeft verkregen.
Als de laedens de schadetoebrengende handeling ontkent, dan verdubbelt het boetegedrag in
de veroordeling, als dit dan is bewezen door de rechter (infitiando lis cresdit in duplum).
Vrij persoon verwond? > krenking (als er opzet is), zonder opzet lex Aquilia,
De medische kosten en verlies inkomsten uit arbeid kan worden gevorderd.
Caput III: Alle overige schade (verbranden > verwonden, verbreken, verminken)
Verbranden: kan verwonden omvatten. Verminken: kan slaan met en roe, riem, vuisten,
steken, met een lans omvatten. Hierdoor daalt de waarde van slaaf/dier. Stijgt de waarde > dit
is dan niet van toepassing.
Caput III is gemengd poenaal (deels schadevergoeding, deels vergelding)
Hoofdstuk III lex Aquilia: volgens Inst. 4:13:3 betekent ‘verminken’ (rumpere): bederven
(corrumpere); alles waardoor een zaak wordt vernietigd of vermindert van kwaliteit.
,Het doden van een vrij persoon kan wel tot privaatrechtelijke aansprakelijkheid leiden
op grond van andere bepalingen, bijv. een kind is verwond. Het lichaam van een vrij
persoon kan echter niet op geld worden gewaardeerd, de boete wordt daarom berekend o.g.v
medische kosten en gederfde inkomsten. Dit is wel een atypische toepassing van de Lex
Aquilia, de vordering moet daarom worden verleend als een actio utilis > naar analogie van
lex Aquilia.
Vereisten: In caput III is iniuria (onrechtmatigheid) vereist. Opzet of bedoeling (animus) is
niet vereist. Als schade aan een zaak is ontstaan door toeval en niemand een verwijt kan
worden ontstaan, dan kan je niet o.g.v Caput III aansprakelijk stellen. Dat is anders wanneer
het toeval door iemand is veroorzaakt of geholpen.
De boete van Caput III:
De boete wordt betaald hoeveel de zaak heeft gekost in de dichtstbijzijnde 30 dagen. Ook
hier: bij ontkenning wordt de boete verdubbeld als diegene schuldig is gevonden.
Boetes kunnen niet worden gevorderd van de erfgenaam van de laedens.
Vereisten:
(aan alle vereisten voldaan, geen atypische situatie: actio directa)
1: schuld of culpa (levissima) – nalatigheid of onzorgvuldigheid
2: onrechtmatigheid (iniuria) – strijd met het recht
3: causaal verband – door eigen fysiek handelen (corpore suo)
Causaliteit heeft twee elementen: corpore (eigenhandig) en corpori (aan een zaak).
Drie varianten:
Eerste variant
Wel corpore (eigenhandig) en ook corpori (aan een zaak).
Er is een direct causaal verband; iemand steekt het huis van een ander in de fik. Dit huis
brandt af. De eigenaar van het huis kan een Actio legis Aquilia directa instellen en zich
direct tegenover de stoker beroepen op de schade.
Tweede variant
Niet corpore (kan een handeling zijn, niet directe oorzaak, dus wel begin van causale keten)
Wel corpori (wel schade aan de zaak).
Er is een indirect causaal verband. In dit geval kan er een Actio legis Aquilia Utilis worden
ingesteld. Deze actie heeft zijn oorsprong in het formulaproces, de analoge actie. Bijvoorbeeld
iemand steekt een haardvuur aan, een ander dient het vuur te bewaken, het huis vliegt in de
fik. Degene die het vuur heeft aangestoken kan worden aangesproken op grond van deze
actie.
Derde variant
Niet corpore,
Niet corpori (non corpori).
Dit is een actio in factum. Voorbeeld: munten die in de zee zijn gevallen, op de vlucht
gejaagde kuddedieren. Aan de zaak is niks veranderd. Non corpori betekent dus in feite dat de
zaak weg is (onbereikbaar). Er is geen vermogensschade, want dat heeft betrekking op een
stoffelijk goed. Gederfde inkomsten bijvoorbeeld kun je zien als vermogensschade.
, Niet door eigen fysiek handelen? > niet doden maar de ‘doodsoorzaak teweegbrengen’ (moris
causam praestoare). Dan wordt er een actio utilis of actio in factum gebruikt.
Bij nalaten > ook geen sprake van schade toegebracht met eigen lichaam.
Indirect causaal verband: actio utilis (Instituten) Dit is voor alle gevallen die voldoende lijken
op ‘doden’ en de ‘eigenaar schade toebrengen’. Bij een atypisch geval: actio in factum
(Digesten).
De actio in factum moet worden toegepast als iemand een hinderlaag uitlokt waardoor de
ander gedood wordt.
4: schade aan een zaak – schade toegebracht aan een zaak (corpori), beschadigd/vernield
De schade moet met eigen lichaam (corpore suo) zijn toegebracht.
Het Corpus iuris kent geen aansprakelijkheid voor zuivere vermogensschade, wel schade die
gerelateerd is aan zaak.
De zaak is niet beschadigd, maar er is wel een handeling > geen Lex Aquilia, laedens moet
wel aansprakelijk zijn.
Doen verdwijnen van zaak > actio in factum, geen diefstal (actio furti!)
De vordering van de lex Aquilia is poenaal en daarom niet passief overerfelijk. Als de
laedens is overleden kan er dus niet worden geprocedeerd.
Actio in factum (in de tijd van Justinianus):
Een actio in factum is een vordering waarmee de laedens aansprakelijk kan worden gesteld in
een atypische situatie, wanneer strikt genomen niet was voldaan aan alle vereisten voor de
benoemde vordering (actio directa).
De actio in factum is gemodelleerd naar de actio legis Aquiliae. Kijk eerst naar of er sprake is
van doden of schade aan een zaak, bij schade zaak / verdwijnen object > boete is ter hoogte
van waarde van de beker in de dichtstbijzijnde 30 dagen.
Furtum (= diefstal in ruimere zin). Actie van fortum = actio furti.
Toe-eigenen van andermans zaak, maar ook verduistering, bewust een onverschuldigde
betaling in ontvangst nemen, een gevonden voorwerp toe-eigenen.
Actio in factum in de tijd van Justinianus: een vordering wanneer het niet mogelijk om de
vordering op de delictsomschrijving te baseren.
3 vormen van fortum:
Diefstal van een zaak: toe-eigenen van de zaak van een ander met de (slechte) bedoeling om
het voor jezelf te gaan houden (onroerende zaken kun je niet stelen). Ook verduistering,
onverschuldigde betaling etc. is furtum = tegenwoordige diefstal.
Diefstal van het gebruik: niet de intentie om het te houden. (Hengst even wegnemen om je
merries te dekken en daarna weer terug te brengen bijvoorbeeld) = furtum usus
Diefstal bezit: Als je iets in pand hebt gegeven bijvoorbeeld en je pakt het weer terug =
furtum possionis.
