AANSPRAKELIJKHEIDSRECHT
HC 1 – Doelen en functies van het aansprakelijkheidsrecht
We beginnen met de bespreking van het ‘Baby Kelly’-arrest. Kelly wordt geboren met zware
lichamelijke en geestelijke problemen. Daar was een goede kans op genetisch, wat de moeder
vertelde aan de verloskundige. Verloskundige vond verdere stappen niet nodig. Hadden ze dat wel,
dan hadden Kelly’s beperkingen eerder al vastgesteld kunnen worden en hadden de ouders de keuze
gehad om de zwangerschap af te breken. Daar zouden zij ook voor gekozen hebben. Heel belastend
voor de ouders, moeder kreeg ook psychische problemen, en er waren veel kosten zoals
ziekenhuiskosten. Ouders wilden de kosten verhalen op de verloskundige en het ziekenhuis. Dit werd
een ‘wrongful life’ vordering.
HR 18 maart 2005 (Baby Kelly):
- Kunstfout of informatiefout?
‘Wrongful life’-vordering: een vordering tot schadevergoeding omdat een kind met beperkingen
geboren is, hetgeen is toe te schrijven aan het handelen van een ander; de medische hulpverlener.
Meestal wordt dan een gezonde vrucht beschadigd, maar hier is het aangeboren, maar ten onrechte
niet van tevoren is vastgesteld. De fout is het verzuim om de aangeboren handicap vast te stellen en
mede te delen. Dit is dus een informatiefout.
- Vorderingen: moeder, vader en Kelly (later als volwassen, of als kind wanneer de ouders
namens het kind de vordering instellen). Kan worden ingesteld tegen de medisch
hulpverlener, maar ook, theoretisch, tegen de eigen ouders – maar in NL is dat nog nooit
voorgekomen.
Hier spreken de ouders van Kelly de verloskundige en het ziekenhuis aan zowel als
vertegenwoordiger van Kelly als op eigen naam.
- Het wettelijk kader:
o Art. 6:74, 6:162 en 6:98 BW: fout, schade en causaal verband
o Art. 7:446 en 7:453 BW: medische behandelingsovereenkomst, goed hulpverlener?
Je kan aansprakelijk zijn op twee gronden: omdat er een afspraak was (contractuele
aansprakelijkheid – 6:74 BW), ofwel omdat er een onrechtmatige daad is gepleegd
(buitencontractuele aansprakelijkheid). Bij 6:162 BW moet er schade zijn die voor vergoeding in
aanmerking komt, en dat er een causaal verband is tussen die fout en die schade.
Bij Baby Kelly was er sprake van een overeenkomst, nl. een medische behandelovereenkomst
7:446). Gesloten tussen de moeder en de verloskundige. Eerste vraag is dan of de verloskundige
heeft gewanpresteerd (beroepsfout). De maatstaf ligt in art. 7:453; heeft ze zich gedragen als een
goed hulpverlener? Dus (volgt uit rechtspraak) heeft ze zich gedragen als een redelijk bekwame en
redelijk handelende verloskundige?
- Fout: toerekenbare tekortkoming jegens moeder, onrechtmatige daad jegens vader en Kelly
De deskundigen zeiden hier dat de verloskundige had, gelet op de informatie die met haar gedeeld
was, een nader onderzoek in moeten stellen. Ze heeft zich dus niet als een goed hulpverlener
gedragen, wat een fout is, een toerekenbare tekortkoming – wanprestatie jegens de moeder. Is er dan
ook aansprakelijkheid jegens de vader en baby Kelly?
HR zegt ja. De vader was geen partij bij de medische behandelovereenkomst, maar zijn belangen
waren er wel heel nauw bij betrokken. De wanprestatie jegens de moeder was tegelijkertijd een
onrechtmatige daad jegens de vader.
Dus: een gedraging kan in de ene rechtsverhouding wanprestatie opleveren, en tegelijkertijd in de
andere rechtsverhouding een onrechtmatige daad opleveren.
De vordering van baby Kelly is ook aanvaard, want de moeder had de medische
behandelovereenkomst gesloten namens zichzelf maar ook met het oog op de belangen van baby
1
,Kelly, en de zorgplicht die daaruit voortvloeit geldt dan ook jegens het ongeboren kind. Schending
van die plicht geldt dan ook jegens het ongeboren kind.
De wanprestatie van de verloskundige jegens de moeder levert tegelijkertijd een onrechtmatige daad
op jegens de vader en jegens baby Kelly.
Dus het vereiste van de fout is vervuld.
Volgende vereiste: causaliteit.
Het causaliteitsvereiste is tweeledig:
1. De fout dient een noodzakelijke voorwaarde te zijn voor het intreden van de schade -6:74
BW zegt immers dat de verplichte schuldenaar de schade die de schuldeiser daardoor lijdt
dient te vergoeden; en art. 6:162 BW verplicht de dader de schade te vergoeden die de ander
door zijn onrechtmatige daad lijdt. Daarin allebei zit de vereiste van c.s.q.n.
2. De schade dient als gevolg van de gebeurtenis aan die gebeurtenis te kunnen worden
toegerekend – staat in art. 6:98 BW; het vereiste van de toerekening naar redelijkheid.
Vervolg van het arrest:
- Causaal verband: c.s.q.n. en toerekening naar redelijkheid
De fout van de verloskundige is een noodzakelijke voorwaarde voor het intreden van de schade. Hij
is toerekenbaar aan de verloskundige (de informatiefout); ze heeft de schade indirect veroorzaakt.
- Schade materiële en immateriële schadevergoeding.
Materiële schade is vermogen, geld. Immaterieel is schade die op een andere manier wordt geleden;
pijn, verdriet, verlies, littekens, etc. Hier hebben de ouders beide. De ouders is de keuze ontnomen
om de zwangerschap af te breken – immaterieel. Kelly is door de fout van de verloskundige in haar
persoon aangetast, want zij is met die beperkingen geboren.
o Art. 6:106, lid 1 onder b: lichamelijk letsel, aantasting eer en goede naam, of “andere
aantasting in persoon”
o Art. 6:97 BW: hoe te begroten? Vergelijken met …?
Verweer zei dat de schade niet kon worden vastgesteld. Dan zou je de huidige situatie van Kelly
vergelijken met als Kelly niet geboren was. Je mag het niet vergelijken met als ze gezond was
geboren, want dat was nooit binnen het bereik van de verloskundige. Je kunt de schade niet
berekenen.
Maar! Art. 6:97 BW zegt dat je schade op de meest aangewezen manier moet berekenen, wat hier,
zei de HR, de vergelijking van Kelly nu met de situatie waarin Kelly gezond ter wereld was
gekomen. Dat zijn dus alle kosten van verzorging en opvoeding van Kelly en alle kosten ter
bestrijding van haar beperking, ook na haar 21e levensjaar.
- Andere bezwaren; “het klopt wel, maar het deugt niet”
Hellend vlak? HR zei nee; als andere ouders niets verkeerd hebben gedaan gebeurt er vrij
weinig.
Defensieve geneeskunde? HR zegt we vrezen dat niet, de norm blijft of de hulpverlener als
een redelijk bekwaam en redelijk handelende hulpverlener heeft gedaan wat van hem mocht
worden verwacht.
Functies van het aansprakelijkheidsrecht
- Compensatie (inclusief corrigerende rechtvaardigheid)
- Genoegdoening (inclusief niet-financiële belangen)
- Preventie (inclusief kostenallocatie, risicospreiding en vermijden van inefficiënt gedrag
Compensatie
- Herstel in de oude toestand (“restitutio in integrum”)
- Schadevergoeding in geld of in nature (art. 6:103 BW)
- Materiële en immateriële schadevergoeding (art. 6:106 BW)
2
, - Remedies: schadevergoeding (uitgangspunt is als geld, maar kan ook in natura), verklaring
voor recht, rechterlijk bevel
- Corrigerende (meer privaatrechtelijk) en verdelende (meer publiekrechtelijk, maar
uitzondering in 6:109 BW) rechtvaardigheid ; er moet symmetrie zijn tussen schade en
schadevergoeding
- Croesus, Diogenes (art. 6:109 BW) – bij de hoogte van de schadevergoeding mag het
meespelen dat degene die moet betalen veel armer is dan de benadeelde.
- Vestiging en omvang van de aansprakelijkheid (art. 6:162 en 98 BW): corrigerende
respectievelijk distributieve rechtvaardigheid
Voor de vestiging van aansprakelijkheid hebben we corrigerende rechtvaardigheid als
rechtvaardiging; voor de omvang van de aansprakelijkheid mogen ook overwegingen van
distributieve rechtvaardiging een rol spelen.
Terug naar de casus
Toewijzing vordering gerechtvaardigd door corrigerende rechtvaardigheid?
- Vordering ouders: gelijkheid tussen onrecht en herstel? Professor zegt nee. Zonder inbreuk
hadden ze voor afbreken zwangerschap gekozen, terwijl de schade voor de situatie kiest
waarin Kelly gezond was. Er is geen gelijkheid tussen onrecht en herstel.
- Vordering Kelly: gelijkheid tussen onrecht en herstel? Ook zij wordt niet in de oude toestand
hersteld, want dan zou ze nooit geboren zijn geweest. Ook geen gelijkheid tussen onrecht en
herstel.
- Fout en compensatie: niet twee zijden van dezelfde medaille
Hij vindt wel dat de HR een goede beslissing heeft genomen. Maar, hij wordt niet gerechtvaardigd
door het beginsel van corrigerende rechtvaardigheid.
- Andere legitimaties?
o Preventie? Waarschijnlijk niet
o Genoegdoening? Waarschijnlijk wel
Genoegdoening
- Twee kanten: erkenning en boetedoening
- Genoegdoening voor aansprakelijkheid in zaak van baby Kelly?
- Verklaring voor recht (moreel-declaratoir)
- HR 9 oktober 1988 Jeffrey – jongetje met bewegingsstoornis, kreeg therapie op het
ziekenhuis, en verdronk. Ouders wilden erkenning van aansprakelijkheid van het ziekenhuis.
Hof zei dat ouders niet ontvankelijk zijn omdat rouwverwerking een zuiver emotioneel
belang is, wat niet genoeg is voor 3:303 BW. HR is het daarmee eens. Er is iets meer nodig;
zakelijk of financieel belang. Heel veel kritiek, dat het alleen over het geld zou moeten gaan.
Toch zijn er heel veel niet-financiële belangen in het aansprakelijkheidsrecht. Waarom dan
deze beslissing van de HR?
HR heeft misschien willen voorkomen dat het Hof daadwerkelijk onderzoek moest gaan
instellen naar de feitelijke toedracht bij de verdrinking van Jeffrey, en misschien niet aan het
ziekenhuis te wijten was maar aan de moeder; dat wil je ze niet aandoen.
HR heeft misschien ook een dam willen opwerken tegen louter emotionele claims omdat dat
vaak kleine zaken zijn.
Welke niet-financiële belangen zijn dan wel legitiem?
- HR 6 september 2013 Srebrenica: diende de niet-financiële belangen van erkenning,
waarheidsvinding, verantwoordelijkheid. Mensen mochten hun verhaal doen. Verweer was
dat Nederland niet aansprakelijk kon worden gesteld, omdat ze namens de VN handelden, en
de VN geniet immuniteit. Het Hof zei dat dat niet per se geldt voor Dutchbat. Onrechtmatig
3
, gedrag kan worden toegeschreven zowel aan de zendstaat als aan de VN onder wiens gezag
ze dat doen. Dus: de staat is wel aansprakelijk. In cassatie bij HR met de vragen:
o Is het optreden van Dutchbat onrechtmatig?
o Zo ja, is dat onrechtmatig gedrag toerekenbaar aan de Nederlandse staat?
Eerste antwoord was ja (volgens Bosnisch recht – lex locus delicti); en het kan worden
toegeschreven aan de VN (maar immuniteit) en aan de Nederlandse staat – dus de
Nederlandse Staat is aansprakelijk.
- HR 8 oktober 2010 Hangmat: schadevergoeding zonder genoegdoening. Vrouw kreeg hoge
dwarslaesie, stelt vordering in tegen haar man en de verzekeraar voor aansprakelijkheid;
vordert te verklaren voor recht dat haar man jegens haar aansprakelijk is voor de gevolgen
van het ongeval, en ze vordert beide gedaagden hoofdelijk te veroordelen tot vergoeding van
de materiële en immateriële schade.
(Hoofdelijke aansprakelijkheid = dat de benadeelde beide partijen voor het geheel aansprakelijk
mag stellen en de schade van beiden volledig mag vorderen, en betekent dat degene die voor de
volledige schade wordt aangesproken een deel dan mag verhalen op de ander).
Grondslag was art. 6:174 BW, de aansprakelijkheid van bezitters van een gebrekkig opstal. Maar
de vrouw was ook bezitter van het huis. HR zei: maatschappelijk gezien is het het meest
wenselijk en redelijk om dit geval ook onder de bescherming van art. 6:174 BW te laten vallen.
Ten eerste, de beschermingsgedachte van dit art.; waarom zou die niet voor medebezitters
gelden? Ten tweede, de mogelijkheid van de benadeelde om haar schade vergoed te krijgen
onder de aansprakelijkheidsverzekering waar haar man polishouder van is, (die heeft de diepe
zakken – de verzekeraar) is ook een argument. Ze wilde niet per se genoegdoening en erkenning
dat haar man voor zijn deel verantwoordelijk was; ze wilde via haar man bij de
aansprakelijkheidsverzekering komen. Er blijft wel 50% voor haar eigen rekening, omdat ze
medebezitter is. Het ging niet om genoegdoening.
Preventie
- Aansprakelijkheid en handhaving
- Aansprakelijkheid en defensief gedrag (“chilling effect”)
- Kostenallocatie, risicospreiding en vermijden van inefficiënt gedrag.
We weten niet echt of dit effect heeft.
Functies van het aansprakelijkheidsrecht
- Compensatie – de juridisch-financiële doelstelling
- Genoegdoening – de moreel-psychologische doelstelling
- Preventie – de feitelijk-economische doelstelling
In wisselende combinaties rechtvaardigen zij aansprakelijkheid: driebanden
“Ieder draagt zijn eigen schade”
- Verplaatsing schade behoeft een rechtsgrond
- Rechtbank Limburg 16 januari 2019 – lukte niet, kon geen goede rechtsgrond vinden.
Misbruik in de katholieke kerk in Weert in 1963. Verweer was verjaring.
HC 2 – Vestiging van aansprakelijkheid op grond van art. 6:162 BW
Antwoord op verjaringsverweer (vervolg vorig college): Er zijn in het aansprakelijkheidsrecht twee
verjaringstermijnen: korte termijn, vanaf de bekendheid van de schade waarna je kunt claimen van
vijf jaar; en de lange termijn van dertig jaar, vanaf het moment dat de gebeurtenis plaats vindt. Wat
vinden we dan voor antwoord op verjaring?
4
